× Στο Νησί
SOCIAL MEDIA

Παραμονή Πρωτοχρονιάς με «αμίλητο νερό»

Στην οδό Μαιάνδρου της Μυτιλήνης, στο παρεκκλήσι όπου μπλέκουν η Παναγιά η Φανερωμένη με την Παναγιά την Προβιάδαινα, τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα, τα Αιβαλιώτικα πανηγύρια, η επανάσταση του 1821 και η Καταστροφή της Μικρασίας

Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Δημοσίευση 31/12/2023

Παραμονή Πρωτοχρονιάς με «αμίλητο νερό»
Η Παναγιά η Φανερωμένη πρόσφυγας στη Μυτιλήνη

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Παραμονή της Πρωτοχρονιάς στη Μυτιλήνη και με το γύρισμα του χρόνου από όλες τις γωνιές της πόλης ξεκινούν παρέες με κατεύθυνση τη μικρή εκκλησιά της Παναγιάς της Φανερωμένης, στη βόρεια πλευρά της πόλης, σε ένα σοκάκι βαφτισμένο «οδός Μαιάνδρου»  λίγα μέτρα από το γενί τζαμί.

Οι βρύσες στο κέντρο της εκκλησιάς τρέχουν ασταμάτητα νερό, με το οποίο οι πιστοί αφού προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγιάς με το «ρόδον το αμάραντον» στο χέρι, «νίβονται», βρέχουν δηλαδή το πρόσωπο τους. Στη συνέχεια γεμίζουν με «αγίασμα», το νερό δηλαδή από τις βρύσες, το σκεύος που έχουν μαζί τους (πήλινο παλιότερα) και με ένα λιόκλαδο μέσα ή ένα κλαδί από μυρτιά οδεύουν στο σπίτι τους για το «ποδαρικό».

Απαραίτητη προϋπόθεση για να πετύχει το «ποδαρικό» είναι αυτός ή αυτή που μεταφέρει το νερό να το κάνει χωρίς να μιλήσει. Να ‘ναι δηλαδή το νερό «αμίλητο».

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Ακολουθεί το «ποδαρικό» στο σπίτι από το «αφεντικό» του ή το μεγαλύτερο σε ηλικία μέλος της οικογένειας. Το λιόκλαδο ή το κλαδί της μυρτιάς στερεώνεται στην πόρτα. Το ρόδι σπάει με δύναμη στο κεφαλόσκαλο κι η πέτρα για να' ναι όλοι γεροί «σαν την πέτρα» πετιέται μαζί με κέρματα μέσα στο σπίτι. Ακολουθεί το ράντισμα των χώρων του σπιτιού με το «αμίλητο» νερό.

Το έθιμο τηρείται ως και στις ημέρες μας, ενώ στη σημερινή του μορφή ακολουθείται μετά το 1922. Ως τότε το «αμίλητο» νερό το έπαιρναν από οιαδήποτε δημόσια βρύση της πόλης.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Η Παναγιά η Φανερωμένη στο Αϊβαλί σήμερα, μετά την ανακαίνιση του μνημείου

Μετά το 1922 το Μυτιληνιό έθιμο ταυτίστηκε με το Αιβαλιώτικο, το οποίο έλεγε πως το νερό το έπαιρναν από το μεγάλο Αγίασμα της Μικρασιατικής πόλης, της Παναγίας της Φανερωμένης. Το χτίσιμο στα τέλη της δεκαετίας του 1920 της μικρής εκκλησίας της Παναγίας της Φανερωμένης ως θύμηση του Αιβαλιώτικου προσκυνήματος ανάμεσα στα «τουρκόσπιτα» που στο μεταξύ οι ιδιοκτήτες τους είχαν φύγει από το νησί σε εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάννης, έκανε όλους τους Μυτιληνιούς, ντόπιους και πρόσφυγες να παίρνουν το νερό για το «ποδαρικό» του σπιτιού ή του μαγαζιού τους αντί από τη δημόσια βρύση της γειτονιάς (που στο μεταξύ εξέλιπαν και αυτές) από το προσφυγικό προσκύνημα.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Όλα ετούτα, στην Παναγιά τη Φανερωμένη με την εικόνα στο Αιβαλί που εικόνιζε την Παναγιά με το Χριστό στην αγκαλιά που παίζει με ένα τόπι, τη γη. Ή στην Παναγιά την Προβιάδαινα με την εικόνα της Παναγιάς με ένα λουλούδι, το «ρόδον το αμάραντον» στο στήθος. Μπλέκουν οι ιστορίες, μπλέκουν οι λατρείες. Ο πόνος των ανθρώπων, η προσφυγιά, το κακό πρέπει να ξορκιστεί. Να ξεπλυθεί το κακό με το νερό, να ξαναγεννηθεί η ελπίδα.

 Το 1922, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες μετέφεραν τη λατρεία της Φανερωμένης στη Μυτιλήνη, συνεχίζοντας να πραγματοποιούν πανηγύρι όπως και στο Αϊβαλί, στις 28 Ιουνίου. Αρχικά στο χώρο ενός κουβουκλίου που σκέπαζε ένα πηγάδι που κατά την παράδοση είχε βρεθεί στο δεύτερο μισό  του 19ου αιώνα τυλιγμένο δέρμα (προβιά) με τη εικόνα της Παναγίας. Εξ ου και η ονομασία της Παναγιά η Προβιάδαινα. Τη μετέφεραν και στην έβαλαν για προσκύνημα στην εκκλησία των Αγίων θεοδώρων. Ούτε σκέψη για προσκύνημα εκεί στο πηγάδι ανάμεσα στα «τουρκόσπιτα».

Το 1930 στη θέση του πηγαδιού αυτού, όπου είχαν πια κατοικήσει Μικρασιάτες και προπάντων Αιβαλιώτες πρόσφυγες, χτίστηκε το παρεκκλήσι της Παναγιάς της Φανερωμένης. Φτωχικό και μικρό στην αρχή και μετά μεγαλύτερο. Η εικόνα της Παναγιάς της Προβιάδαινας μπήκε σε τελάρο και ένα ασημένιο πουκάμισο τη σκέπασε. Από την εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων όπου φυλάσσεται κάθε χρόνο στις 28 Ιουνίου μεταφέρεται στην Παναγιά τη Φανερωμένη της Μυτιλήνης. Εκεί γιορτάζεται χωρίς πολλοί να το πολυξέρουν η εύρεση της χαμένης πια Παναγιάς της Φανερωμένης του Αιβαλιού.

 

Τι έγινε όμως στις 28 Ιουνίου;

Στις 27 Μαΐου του 1821, στον όρμο της Ερεσού ο Παπανικολής πυρπολεί το Οθωμανικό δίκροτο. Η πυρπόληση δίνει την αφορμή για τη σφαγή Μυτιληνιών χριστιανών, γνωστή σαν το «μεγάλο τζουλούσι». Σύμφωνα με Κώδικα της Μητρόπολης Μυτιλήνης, την Πέμπτη 27 Μαΐου 1821 σφάχτηκαν στην αγορά της Μυτιλήνης 43 χριστιανοί και λεηλατήθηκαν σπίτια και μαγαζιά. Ακόμα δυο σκοτώθηκαν στην περιοχή Κεραμειών. Όλοι τους από εξαγριωμένους άτακτους από την ασιατική ακτή, τους οποίους αποκαλεί «βασιβουζούκους», με τους οποίους είχε ενισχυθεί δεδομένης της ελληνικής επανάστασης η φρουρά της Μυτιλήνης. Τις ίδιες μέρες, στο συνήθη εκτός κάστρου τόπο εκτελέσεων στην περιοχή της Παπτσούδας (πλάτωμα στον Παιδικό Σταθμό στο Συνοικισμό της Μυτιλήνης, όπου σήμερα η οδός Διονυσίου) εκτελούνται με απαγχονισμό από όργανα της Οθωμανικής Αρχής οι Φιλικοί της πόλης.

Λίγες μέρες μετά, στις 3 - 4 Ιουνίου του 1821 πυρπολείται η πόλη των Κυδωνιών, το γνωστό Αϊβαλί, έδρα της Ακαδημίας Κυδωνιών μήτρας του Ελληνικού Διαφωτισμού. Όσοι από τους 35.000 κατοίκους του σώζονται από τη σφαγή, φορτώνονται σε καράβια Αϊβαλιωτών αλλά και Ψαριανών επαναστατών που σπεύδουν σε βοήθεια και φεύγουν για τα νησιά. Στη Μυτιλήνη, στις Κυκλάδες όπου συγκροτούν το Τάγμα Κυδωνιέων και φυσικά για το Μοριά όπου συμμετέχουν στην επανάσταση.

Μετά το 1827 αρχαΐζει η παλιννόστηση στο Αϊβαλί που ολοκληρώνεται στο διάστημα 1832 - 1840 όταν και με φιρμάνια του Σουλτάνου επιστρέφονται υπό όρους στους Αιβαλιώτες που επαναπατρίζονται, τα περιουσιακά τους στοιχεία.

Το 1852, στο «περβόλι του Σαλιόκουλα». 100 μέτρα από την ακτογραμμή που στο μεταξύ έχει επεκταθεί προς τη θάλασσα από το μπάζωμα της με τη χρήση οικοδομικών υλικών από τα σπίτια που κατεδαφίζονται για να φτιαχτούν καινούργια,  το Καντηλί γιαλό, βρέθηκε -«φανερώθηκε»- με θαυματουργικό τρόπο το εικόνισμα της Παναγιάς. Έχουν προηγηθεί κατά την παράδοση, ενύπνια της Ευαγγελινής (μιας νεαρής φτωχιάς γυναίκας) αλλά και ανασκαφές. Η αποκάλυψη της εικόνας αυτής στις 28 Ιουνίου του 1852 ενεργοποιεί και μια πηγή νερού, το Αγίασμα της Παναγιάς της Φανερωμένης. Το γεγονός αποτέλεσε αφορμή εμψύχωσης των Ρωμιών και οδήγησε στην ανάπτυξη της πόλης και το οικονομικό, πολιτιστικό και τελικά πολιτικό  θαύμα που συντελέστηκε ιδιαίτερα στα τέλη του 19ου αιώνα. Δείγματα του οικονομικού αυτού θαύματος είναι ορατά και σήμερα στους επισκέπτες του Αϊβαλιού.

Στη θέση της εύρεσης της εικόνας, χώρο «άμυνας» των Αϊβαλιωτών για να φορτωθούν στα καράβια τα γυναικόπαιδα, το 1890 χτίζεται μια όμορφη κατασκευή από τη γνωστή κόκκινη πέτρα της περιοχής, την περίφημη «σαρμουσακόπετρα», με το μπροστινό του τμήμα να στολίζει μια όμορφη κιονοστοιχία που καταλήγει σε ψευδοκορινθιακά κιονόκρανα και αέτωμα. Αυτή η κατασκευή, που δεν ήταν ναός αλλά «Αγίασμα», ανακαινισμένη και επισκέψιμη σήμερα στο Αϊβαλί, διαδέχτηκε προηγούμενο, χτισμένο το 1867, κτίσμα. Κατά τις ανασκαφές στη διάρκεια των πρόσφατων εργασιών ανακαίνισης, αποκαλύφθηκαν δύο φλέβες νερού, βρέθηκε δε και η δεξαμενή του «Αγιάσματος» με ανάγλυφες εικόνες αγγέλων και άλλα χριστιανικά σύμβολα. Βρέθηκε επίσης το δάπεδο και οι κρήνες του πρώτου αγιάσματος.

 

Και η εικόνα; Η εικόνα της Αϊβαλιώτισας Παναγίας της Φανερωμένης που έδειχνε την Παναγιά με το Χριστό στην αγκαλιά να παίζει με ένα τόπι, τη γη χάθηκε… Στο λεγόμενο πρώτο διωγμό του 1917 οι ιερείς των Κυδωνιών λέγεται ότι την πήραν μαζί τους από την εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους όπου βρισκόταν, στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπου εκτοπίσθηκαν. Την έφεραν μαζί τους και την εναπόθεσαν ξανά στο χώρο φιλοξενίας της μετά το 1919.

Ας σημειωθεί ότι η εικόνα μεταφέρονταν στο Αγίασμα της Παναγιάς κάθε χρόνο στις 28 Ιουνίου μέρα ανάμνησης της εύρεσης της όταν και «φούσκωνε το πηγάδι με το αγίασμα και χύνονταν στο δρόμο». Κάθε Πέμπτη όταν ψάλλονταν παράκληση. Και την περίοδο από 15 Αυγούστου έως τα Νιάμερα της Παναγιάς στις 23 Αυγούστου. Όλο το άλλο διάστημα βρισκόταν στην Άγιο Χαράλαμπο τα δε έσοδα του προσκυνήματος (της) τα χρησιμοποιούσαν για τη λειτουργία του «Ψυχομεριδίου» (των Αιβαλιώτικων Φιλανθρωπικών Καταστημάτων) και ιδιαίτερα του γειτονικού στο ναό του Αγίου Χαραλάμπους Νοσοκομείου.

Το 1922 την εικόνα λέγεται πως πήραν ξανά οι παπάδες της πόλης που οδηγήθηκαν στα Τάγματα Εργασίας στο εσωτερικό. Κανείς τους δεν επέστρεψε ζωντανός. Κάπως έτσι θεωρείται πως χάθηκε και η εικόνα. Άλλες πάλι πηγές, (μαρτυρίες από πρόσφυγες) ανέφεραν ότι η Παναγιά η Φανερωμένη μεταφέρθηκε στη Μυτιλήνη το 1922 για να μετακινηθεί στη συνέχεια, και συγκεκριμένα στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, στην Αττική. Αν αυτό είναι αλήθεια, κανείς δεν ξέρει πια πού βρίσκεται αυτή η εικόνα.Αντίγραφα της θεωρούνται δυο εικόνες.

Μια στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής στη Βαρειά της Μυτιλήνης. Δωρίθηκε στο ναό από τους απογόνους της οικογενείας Μακαρώνη - Κουκουναρτά που την έφεραν από το Αϊβαλί το 1922.

Η Παναγιά η Φανερωμένη στο ναό της Ζωοδόχου Πηγής στη Βαρειά

Και μια στην ιδιωτική συλλογή της οικογένειας του μακαρίτη Αιβαλιώτικης καταγωγής καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη Γιάννη Φουντούλη.

Η Παναγιά η Φανερωμένη στην ιδιωτική συλλογή της οικογένειας Γιάννη Φουντούλη

Επίσης αντίγραφο της εικόνας θεωρείται ένθετη χαλκογραφία της σωσμένης έκδοσης της ακολουθίας της Παναγίας Φανερωμένης Κυδωνιών το 1876.  

Όσοι παραμονή Πρωτοχρονιάς ή με το γύρισμα του χρόνου φτάστε στο παρεκκλήσι της παναγιάς της Φανερωμένης θυμηθείτε.... Όλα ετούτα δεν δημόσιες σχέσεις και ανιστόρητες σαχλαμάρες σαν και κάποιοι θέλουν να τις καταντήσουν ποντάροντας στην άγνοια. Είναι ιστορίες ανθρώπων που πόνεσαν πολύ. Των παππούδων και των γιαγιάδων μας που υπήρξαν πρόσφυγες και ακούμπησαν σε μια εικόνα της Παναγιάς τον πόνο τους. Φανερωμένη η Προβιάδαινα τι σημασία έχει.

«Νυφτείτε» και θυμηθείτε τους. Και δυο σταγόνες από το αμίλητο νερό ρίξτε το στη γη, να δροσιστούν οι ψυχούλες τους.

ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΣΑΣ
Tο stonisi.gr δημοσιεύει κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές καθώς εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.

ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Κλείνει το βιβλιοπωλείο Χαλκίδη, μετά από 70 χρόνια παρουσίας στη Μυτιλήνη

Συγκινητική ανάρτηση της Μαρίας Χαλκίδη για το τέλος μιας εποχής ρομαντικής, που οι άνθρωποι αγαπούσαν το βιβλίο, σεβόταν τις σελίδες του και διάβαζαν για να γίνουν καλύτεροι
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕΤΑΞΥ ΜΑΣ

Η ολυμπιακή νίκη της Μηλένας με τα μάτια της «θρυλικής» κωπηλάτριας, Ρούλας Βαμβακίτου

Η Μυτιληνιά παγκόσμια πρωταθλήτρια από το 1978 έως το 1987 σε μια μοναδική συνέντευξη στο «Ν»
ΑΝΘΗ ΠΑΖΙΑΝΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

10 Σεπτέμβρη 1944: Η Λέσβος ελευθέρα!

80 χρόνια από την απελευθέρωση της Λέσβου από τις Ναζιστικές δυνάμεις κατοχής
ΘΡΑΣΟΣ ΑΒΡΑΑΜ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Oταν η Μυτιλήνη καλωσόριζε τον Ολυμπιονίκη Κώστα Κεντέρη!

Από το «χρυσό αρχείο» του Γιώργου Παπαδόπουλου βρήκαμε τη μεγάλη υποδοχή που έκανε η Μυτιλήνη μετά το χρυσό μετάλλιο στο Σίδνεϊ το 2000
ΑΝΘΗ ΠΑΖΙΑΝΟΥ
ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Τρεις νομάδες στη Μυτιλήνη ακτινοβολούν αισιοδοξία και ελπίδα

Αφησαν την Ιαπωνία για ένα ταξίδι διαρκείας σε όλο τον κόσμο
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Ένας «πατέρας από φως»

Μια μέρα σαν τη σημερινή πριν εννιά χρόνια, σε ηλικία μόλις 57 ετών, έφυγε από τη ζωή ο παπά Στρατής Δήμου από το Κεράμι της Λέσβου
ΘΡΑΣΟΣ ΑΒΡΑΑΜ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Εξέγερση στο λεκανοπέδιο Καλλονής Λέσβου. Αύγουστος 1944

Γράφει ο ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΑΛΑΡΓΑΛΗΣ, Συγγραφέας, διδάκτορας Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Στον Γιώργο με αγάπη....

Ο φακός του μας έχει χαρίσει αμέτρητες ποιητικές εικόνες σημειώνουν οι Φίλοι Ιστορικής Μνήμης και Πολιτιστικής Δημιουργίας αναφερόμενοι στο Γιώργο Παπαδόπουλο
ΟΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ

Μια Μυτιληνιά στην Κωνσταντινούπολη

Tο εντυπωσιακό μαρμάρινο άγαλμα της Αρτέμιδος ανακαλύφθηκε στο νησί της Λέσβου κατά τη δεκαετία του 1860 και μεταφέρθηκε αμέσως στην Κωνσταντινούπολη
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μια Παναγιά στο Μοσχονήσι

Η θαυματουργή Μοσχονησιώτισσα Παναγιά «πέρασε και πάει» στην καταστροφή του 1922 μαζί με την μεγάλη εκκλησιά της
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Παραμονή της Παναγιάς στην Αγιάσο με άδεια της Χωροφυλακής

Ντοκουμέντα από τις μέρες της Χούντας και τις καθαιρέσεις αυτοδιοικητικών διότι… «δεν συνεμορφώθησαν» -Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΟΥΡΝΟΥΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Οι Παναγίες της Λέσβου

Ένα αφιέρωμα στη «Μάνα όλου του κόσμου»