Μερικές φορές οι γιορτές κι οι σχόλες είναι μοναδικές, ανεπανάληπτες, ιστορικές. Ένα τέτοιο σημαντικό, ιστορικό γεγονός ήταν ο γιορτασμός του Πάσχα πριν εκατό δύο χρόνια, το 1920, στη Μικρά Ασία. Από τον Μάιο του 1919 εγκαταστάθηκαν ελληνικές δυνάμεις και αρχές στη Μικρά Ασία.

Οι ελληνικής καταγωγής χριστιανοί κάτοικοι των παραλίων τους δέχτηκαν ως απελευθερωτές. Έτσι την επόμενη χρονιά οι Έλληνες της Μικράς Ασίας γιόρτασαν το Πάσχα ως ελεύθερη περιοχή της Ελλάδας.

Οι εφημερίδες της Λέσβου είχαν συνδρομητές στα απέναντι παράλια, καθώς και ανταποκριτές.Ο ανταποκριτής της εφημερίδας Σάλπιγξ γράφει από το Αϊβαλί για τον γιορτασμό του Πάσχα του 1920:

«Με την πλέον ζωηρότητα και εις μίαν πλημμύραν ενθουσιασμού εορτάσθησαν εφέτος αι ημέραι του Πάσχα. Είναι τα πρώτα αναστάσιμα του Θεανθρώπου τα οποία οι μάρτυρες Κυδωνιάται εόρτασαν με την ανάστασιν του έθνους και της πατρίδος των […] Εφέτος, ελεύθεροι πλέον μετ’ ελευθέρων, εορτάσαμεν την Ανάστασιν!». Καταγράφει τους επίσημους που βρέθηκαν στην πόλη από την Ελλάδα και συνεχίζει την ανταπόκρισή του για τη Μεγάλη εβδομάδα. «Την Μ. Παρασκευή τα επιτάφια των εκκλησιών με μίαν πρωτοφανή διακόσμισιν, κυριολεκτικώς γαλανόλευκον. Η κίνησις καθ’ όλην την ημέραν και των δύο φύλλων καταπληκτική. Όλη η πόλις σημαιοστολισμένη με τας σημαίας μεσιστείους εις ένδειξιν πένθους. Το αντιτορπιλικόν “Νίκη” συμβολίζων τον φρουρόν της ελευθερίας μας, με τα τηλεβόλα εστραμμένα προς τα κάτω». Αγήματα του αντιτορπιλικού συνόδευαν τον επιτάφιο, σαλπιγκτές εσάλπιζαν πένθιμα εμβατήρια και χορωδία ναυτών της “Νίκης” έψαλε τα εγκώμια. Από το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου σαλπιγκτές περιφέρονταν στο Αϊβαλί σαλπίζοντας χαρμόσυνα.

Παρόμοια γιορτάστηκε το Πάσχα του 1920 και στο γειτονικό Δικελί. Ο ανταποκριτής της εφημερίδας Ελεύθερος Λόγος γράφει ότι το βράδυ του Μ. Σαββάτου «την 12ην δ’ ακριβώς ελάμβανε χώραν η εορτή της Αναστάσεως έξωθι του Ναού και υπό τα χαρμόσυνα εμβατήρια των στρατιωτικών σαλπίγγων της φρουράς και τους εκκωφαντικούς ήχους των σειρήνων των ορμούντων εις τον λιμένα μας ατμοπλοίων “Ισμήνη” και “Κανελόπουλος” ο ιερεύς έψαλλε το ’’Χριστός Ανέστη’’, ενώ ουλαμός της συζυγαρχίας παρουσίαζεν όπλα». Την επόμενη μέρα «όλα τα στρατιωτικά τμήματα της πόλεώς μας ήτοι αι δύο Συζυγαρχίαι, το Νοσοκομείον και ο λόχος μετόπισθεν εόρτασε το Πάσχα εις τον εκτεταμένον κήπον, τον κείμενον έναντι του Φρουραρχείου, όπου είχον κατασκευασθεί υπόστεγα σκεπασμένα με μύρτα και στολισμένα με άνθη και σημαίας».
Επειδή η εθνική γιορτή της 25ης Μαρτίου συνέπεσε με την Μ. Τετάρτη γιορτάστηκε τη Δευτέρα του Πάσχα. Και στις δύο πόλεις ο γιορτασμός ήταν λαμπρός. Για τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας τα γεγονότα που έζησε ήταν πρωτόγνωρα. Επίσημοι, λαός και στρατιώτες έζησαν ανεπανάληπτες μέρες χαράς και ευφροσύνης.

Από το Σάββατο είχε γνωστοποιηθεί το πρόγραμμα του εορτασμού. Πραγματοποιήθηκαν δοξολογίες, παρελάσεις εκδηλώσεις. Στο Αϊβαλί «η Εθνική Εορτή της Αναστάσεως του Έθνους επανηγυρίσθη χθες με όλην την επιβλητικότητα την οποίαν επιβάλλει. […] Η πόλις από το πρωί χωμένη στο καταγάλανο». Ποιητικό λόγο εκφώνησε ο λοχαγός Ανδρικόπουλος κατά τη διάρκεια του οποίου «ο κόσμος ευρίσκετο σε απερίγραπτον συγκίνησιν». Η δεξίωση δόθηκε στο κτίριο του αντιπροσώπου της ελληνικής Αρμοστείας. Η «Αδελφότης των Κυριών Κυδωνιών» διοργάνωσε φιλανθρωπική αγορά, την Κυριακή του Θωμά και διάθεσε τα έσοδα σε άπορες οικογένειες επίστρατων της πόλης.

Και στο Δικελί «μετά περισσής λαμπρότητος εορτάσθη την δευτέραν ημέραν του Πάσχα και η διά πρώτην φοράν πανηγυρισθείσα Εθνική εορτή». Τον πανηγυρικό λόγο της ημέρας εκφώνησε ο Στράτης Μυριβήλης, ο οποίος υπηρετούσε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός, «δεχθείς τα συγχαρητήρια των παρισταμένων». «Μετά την δοξολογίαν έμπροσθεν του Φρουραρχείου εγένετο προ του κ. Φρουράρχου παρέλασις των συζυγαρχιών υπό τους ήχους των σαλπίγγων». Ο γιορτασμός στο Δικελί ολοκληρώθηκε με δεξίωση στον κήπο του Φρουραρχείου, όπου εκφωνήθηκαν λόγοι, απαγγέλθηκαν ποιήματα. Ακολούθησε «χορός μέχρις εσπέρας και ούτω μαζί με την Εθνικήν μας εορτήν έληξε και το Άγιον Πάσχα».

Όμως αυτή η διπλή Άνοιξη της Μικράς Ασίας δεν συνεχίστηκε…

*Ο Αριστείδης Καλάργαλης είναι Συγγραφέας, διδάκτορας Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας