Στα σοκάκια και στις γειτονιές του Σκαλοχωρίου, της ιδιαίτερης πατρίδας του προπάππου της, Μουσταφά Νταρμπούκα και της γυναίκας του, της προγιαγιάς της Χανιφέ, ξεναγήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα η Φερντά Οζτουρκλέρ, μια Αιβαλιώτισσα σύγχρονη γυναίκα που έρχεται συχνά στη Μυτιλήνη, για να αναζητήσει τα ίχνη της οικογένειας του Γιώργη του Ρωμιού, που ήταν καλός άνθρωπος και νοικοκύρης και με κίνδυνο της ζωής του, βοήθησε την οικογένειά της να ορθοποδήσει οικονομικά στο νέο της ξεκίνημά, το μακρινό 1923 μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Την συγκινητική και βαθιά ανθρώπινη ιστορία της Φερντά Οζτουρκλέρ, πληροφορηθήκαμε στο ρεπορτάζ του Στρατή Μπαλάσκα που δημοσιεύθηκε στις 9 Δεκεμβρίου στο «Ν».

Η ίδια η Φερντά διηγήθηκε την ιστορία της στον εικονολήπτη Γιώργο Παπαδόπουλο. Μια απίστευτη αποτύπωση της πραγματικής φιλίας των ανθρώπων και των δεσμών που αναπτύχθηκαν μεταξύ των δύο λαών κατά την πολυετή συνύπαρξή τους, στα πολύπαθα ταλαιπωρημένα χώματα των νησιών και των παραλίων της Μικράς Ασίας.

Και η ιστορία της για το γείτονα του προπάππου της, η ιστορία για το κάμωμα του Γιώργου που ένα χρόνο μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών πούλησε τα ζώα που του είχε εμπιστευτεί ο προπάππους της, τα έκανε χρυσές λίρες και πέρασε κρυφά «καρσί» να τις δώσει στον δοκιμαζόμενο παππού της και την οικογένεια του συγκλονίζει. Έγινε με κίνδυνο σοβαρό, μέσα στο κλίμα εκείνης της εποχής ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους με το αίμα ακόμα ζεστό. Και αναδεικνύει εκείνη της άλλη σχέση που είχαν τα δυο (κάπου αλλού και περισσότερα) σύνοικα στοιχεία των τοπικών κοινωνιών. Μια σχέση με κυρίαρχο στοιχείο την τιμιότητα, την ανοχή στο διαφορετικό, την αλληλεγγύη, τη ντομπροσύνη και το φιλότιμο.

Η καταγραφή της μαρτυρίας της Φερντά Οζτουρκλέρ από το Γιώργο Παπαδόπουλο και η απόδοση της από τη Ντέση Κομνηνού είναι μια συμβολή, στην καταγραφή της αληθινής ιστορίας ετούτου του τόπου. Που μπορεί να βάφτηκε κόκκινη από το αίμα και τον πόνο της προσφυγιάς του 1922 αλλά που ποτέ της δεν έχασε την πραγματική της αξία. Αυτή της ανθρωπιάς.

Η Φερντά Οζτουρκλέρ είναι μια σύγχρονη Αιβαλιώτισσα. Απόγονος από τη μεριά του πατέρα της, ανταλλαγέντων στη βάση της Συνθήκης της Λωζάννης το φθινόπωρο του 1923.

Έφυγε η φαμίλια της, ο Μουσταφά Νταρμπούκα, η γυναίκα του η Χανιφέ και τα παιδιά τους από το Σκαλοχώρι της δυτικής Λέσβου, το Τσομλέκ Κιόϊ όπως το έλεγαν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του και αρχικά εγκαταστάθηκε στο Αϊβαλί. Ο αστικός προσανατολισμός όμως της Αϊβαλιώτικης οικονομίας δεν επέτρεπε στην αγροτική και κτηνοτροφική οικογένεια από το Σκαλοχώρι να επιβιώσει. Κάπως έτσι μετακόμισε νωρίς ακόμα στη γειτονική Αλτίνοβα, το σύγχρονο Σαχιλέρ Αλτί και ζούσαν σε ένα σπίτι ενός Ρωμιού που είχε φύγει, αν πρόλαβε να φύγει αυτός, πρόσφυγας στην Ελλάδα. Δουλεύοντας σαν εργάτης στα κτήματα και τα κοπάδια των ντόπιων Τούρκων αγάδων. Τα βράδια μοναχά σαν κατάκοπος γύριζε στο σπίτι ο νους του επέστρεφε στο χωριό του, στο σπίτι του και στα καλά του, κτήματα και κοπάδια που είχε αφήσει να τα φυλάει ο φίλος του, ο γείτονας του ο Γιώργος. Ένας Γιώργος χωρίς άλλο στοιχείο... Ο Γιώργος ο καρντάσης του.

Κι ευχόταν ο Μουσταφά κάποτε να γυρίζει πίσω. Στο Τσομλέκ Κιόϊ...

Μα ο καιρός περνούσε κι όλοι πίστεψαν πια, πως η Ανταλλαγή έγινε μια και πάντα...

Ένα πρωί η Χανιφέ Νταρμούκα δέχτηκε στο σπιτάκι στην Αϊβαλιώτικια Αλτίνοβα την απρόσμενη επίσκεψη του γείτονα τους του Γιώργου. Είχε παράνομα περάσει στην Τουρκία, έψαξε να τους βρεις πρώτα στο Αϊβαλί κι από εκεί τον πληροφόρησαν πως θα τους έβρισκε στην Αλτίνοβα. Άφησε ένα βαρύ πανοφώρι, «να το δώσεις του Μουσταφά είπε» στη Χανιμέ μαζί με τα χαιρετίσματα του για τον Μουσταφά και χάθηκε.

Το βράδυ ο Μουσταφά έκπληκτος πληροφορήθηκε από τη γυναίκα του τα της απρόσμενης επίσκεψης. Κι όπως ήταν φυσικό πήγε να δει το πανοφώρι που είχε αφήσει ο Γιώργος. Μόνο που ήταν βαρύ. Πολύ βαρύ. Μέσα στις φόδρες ήταν ραμμένες χρυσές λίρες. Ο Γιώργος είχε πουλήσει τα κτήματα του και τα κοπάδια του που του τα είχε αφήσει φεύγοντας. Και θεώρησε «χρέος τιμής» αυτά τα χρήματα που δεν του ανήκαν να μην τα κρατήσει αλλά να κινδυνεύσει, να περάσει στο Αϊβαλί και να τα δώσει σε αυτόν που πίστευε ότι του ανήκαν.

Οι λίρες αυτές αποτέλεσαν την αφορμή ο Μουσταφά Νταρμούκα να σταθεί ξανά στα πόδια του. Να αγοράσει κτήματα και κοπάδια και να ξεφύγει από τη μοίρα του εξαθλιωμένου εργάτη στα χέρια των ντόπιων αγάδων. Το δικό του «χρέος τιμής» όμως που το τήρησε ήταν η μνημόνευση σε όλη του τη ζωή των Γιώργου, του καλού και τίμιου ανθρώπου και γείτονα του για τα όσα έπραξε. Ένα «χρέος τιμής» που μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά στη δισεγγονή του τη Φετνμά Οζτουρκλέρ.

Στο Σκαλοχώρι την Φερντά υποδέχθηκαν οι κάτοικοι και η πρόεδρος της Κοινότητας όπου την ξενάγησαν στο χωριό. Η ίδια ακόμη δεν έχει βρει τα ίχνη της οικογένειας του Γιώργη, ωστόσο βρήκε το σημείο όπου ήταν τα κτήματα των προγόνων της. 

Περισσότερες λεπτομέρειες για την αναζήτηση της Φερντά δίνει στο «Ν» ο Xρήστος Χατζηλίας πρόεδρος του συλλόγου ο ΔΡΥΣ, που ανέλαβε την ξενάγησή της. 

Δείτε το βίντεο που ακολουθεί