Μια Παναγιά στο Μοσχονήσι
Η θαυματουργή Μοσχονησιώτισσα Παναγιά «πέρασε και πάει» στην καταστροφή του 1922 μαζί με την μεγάλη εκκλησιά της
Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Δημοσίευση 14/8/2024
Μοσχονήσι 1907. Μπροστά δεξιά, ο Ναός των Ταξιαρχών. Επάνω αριστερά ο ναός της Αγίας Τριάδας και δεξιά με το μεγάλο καμπαναριό ο ναός της Παναγίας της Μοχονησιώτισσας. Φωτο Γ. Λαμπάκης 1907
Μια Παναγιά σαν και σε κάθε χωριό ή πολιτεία της Μικρασιατικής Αιολίδας. Μια Παναγιά που γιόρταζε τέτοιες μέρες, με τους προσκυνητές να συρρέουν στις αυλές και να «δεκαπεντίζουν» φορώντας μαύρα ρούχα προς τιμή της γυναίκας που γέννησε το Θεάνθρωπο. Για να τα «ξεφορέσουν» παραμονή της Κοιμήσεως, για να γιορτάσουν το συνάντημα της Παναγιάς με το Γιό Της...
Μια Παναγιά σαν τις άλλες, μόνο που ετούτη ήταν τρανή, γνωστή σε όλη τη βορειοδυτική Μικρασία, θαυματουργή λέγαν τόσο, όσο κι η καρσινή της η Αγιασώτισσα. Ήταν η Παναγιά η Μοσχονησιώτισσα. Η σκαλωμένη στα αψηλά του νησιού εκεί στο Αϊβαλιώτικο ταλιάνι. Στην αρχαία Νάσο της αιολικής Πορδοσελήνης.
Ο δρόμος προς το Ναό της Παναγίας το 1919, μετά την επιστροφή στο Μοσχονήσι των κατοίκων του που το είχαν εγκαταλείψει στο λεγόμενο Α Διωγμό του 1914. Φανερές οι ζημιές στα σπίτια. Αρχείο Α. Μαϊλη 1919
Την απαντάμε κάπου στα μέσα του 18ου αιώνα σαν το Μοσχονήσι μεγαλώνει πέρα από τις παλιές ενορίες του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Τριάδας. Τότε και στα αψηλά, πέρα από την ενορία της Αγίας Τριάδας και πάνω από αυτήν του Αγίου Δημητρίου, δημιουργείται μια τρίτη ενορία, αυτή της Παναγιάς. Στη θέση του παλιού παρεκκλησιού με τη γνωστή θαυματουργή εικόνα στήνεται μια μεγάλη εκκλησιά που άμεσα γίνεται και ο Μητροπολιτικός Ναός. Στην αυλή του λειτουργούσε και ένα από τα δυο «γραμματοδιδασκαλεία», ενώ χτίζεται και το Επισκοπείο!
Όλα αυτά μέχρι τις 3 Ιουνίου του 1821 που το Μοσχονήσι πληρώνει ακριβά τη συμμετοχή του στην επανάσταση. Ερημώνει, οι κάτοικοι του σκορπάν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα για να σωθούν από τα Σουλτανικά στρατεύματα η δε πόλη καταστρέφεται.
Σαν στα μέσα της δεκαετίας του 1830 οι Μοσχονησιώτες μαζί και οι γείτονες τους και ρημαγμένοι κι αυτοί οι Αιβαλιώτες επιστρέφουν στον τόπο τους βρίσκουν ερειπωμένη την εκκλησιά της Παναγιάς, που πρόχειρα την επισκευάζουν και την ξαναλειτουργούν. Μέχρι που στα 1860 αποφασίζουν να την ξαναχτίσουν. Με πέτρα από το λατομείο του Σαρμουσάκ χτίζεται ως το 1883 μια λαμπρή τρίκλιτη αιολική (αυτή που λένε και λεσβιακή) βασιλική με ενιαία δίριχτη στέγη χωρίς υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, με μεγάλο καμπαναριό κι αυτό από κόκκινη σαρμουσακόπετρα να υψώνεται πάνω από τη νησιώτικη μικρασιάτικη πολιτεία. Κι οι γλυκόηχες λέει καμπάνες ακουγόταν όχι μοναχά στο νησί μα και στο Αϊβαλί, ακόμα και στις παραλίες του Μανταμάδου στη Λέσβο!
Το μαρμάρινο τέμπλο, το δεσποτικό θρόνο και τον άμβωνα τους είχαν σμιλέψει ο τηνιακός γλύπτης Χαλεπάς που τότες γύριζε στη γειτονιά. Στα Αλάτσατα, στην Πέργαμο κι ύστερα στα Πάμφυλα κι αλλού. Με τους ζωγράφους Περγαμηνέλη και Αντωνιάδη να στολίζουν τα μάρμαρα με φύλλα χρυσού. Ενώ ο Αϊβαλιώτης ζωγράφος Γεώργιος Αγραφιώτης (που έργα του έχουν σωθεί στην εκκλησιά του Αϊβαλιώτη Ταξιάρχη) αγιογράφησε το εσωτερικό του Ναού.
Γύρω τριγύρω από το Ναό στρώνεται μια βοτσαλωτή αυλή και στήνεται ένα πραγματικό προσκυνηματικό και ταυτόχρονα διοικητικό θρησκευτικό συγκρότημα. Ανήμερα της Κοίμησης της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου στο Μοσχονήσι συνέρεαν πιστοί από όλη τη βορειοδυτική Μικρασία. Να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα. Και να μείνουν στους ξενώνες της εκκλησιάς μέχρι τα νιάμερα της Παναγιάς που η εικόνα μεταφέρονταν από το Ναό στο μικρό παρεκκλήσι στην αυλή. Το παρεκκλήσι που λένε πως ήταν στη θέση της Αγίας Τράπεζας του παλιού παρεκκλησιού πριν τον πρώτο Ναό του 17ου αιώνα.
Ο Ναός της Παναγιάς της Μοσχονησιώτισσας ερειπωμένος στις αρχές τις δεκαετίας του 1950. Αρχείο Στρατή Μπαλάσκα
Ο Ναός μετά την καταστροφή του 1922 λεηλατήθηκε ως «αποθήκη» δωρεάν οικοδομικού υλικού. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 κατεδαφίστηκε.
Σωρός από μπάζα πια, ότι απέμεινε, καλυμμένος από χορτάρια κι ένα πάρκινγκ για τα αυτοκίνητα της γειτονιάς υποδέχεται σήμερα τον υποψιασμένο ερευνητή. Που ψάχνει, γιατί ψάχνει αλήθεια;- σημάδια της Παναγιάς του Ρωμαίικου, της Μοσχονησιώτισσας; Παναγιάς.
Ο χώρος του Ναού της παναγιάς της Μοσχονησιώτισσας στα τέλη του περασμένου Ιουλίου (2023). Σωρός από μπάζα κι ένα πάρκινγκ αυτοκινήτων