Ένα πλατύ χαμόγελο, δυο γαλάζια μάτια, ένα κομμάτι από ένα σπασμένο πλακάκι στα χρώματα του λουλακιού και του λευκού, η αλλοίωση, το λουλακί έγινε γαλάζιο που σκέπασε τα πάντα, η επιμονή στο αναπόδεικτο, η αγάπη στο θρύλο, το κράτημα από ετούτο το θρύλο, το αιρετικό, η έλξη από το διαφορετικό, η άρνηση.

Είναι αρκετά... Όλα ετούτα, κρατούν ζωντανή τη μνήμη.

Για τούτους τους ανθρώπους δεν έγραψε ποτέ κανένας. Καμιά ιστορία δεν έγραψε στους τόμους της για τα παθήματα τους. Έτσι απλά… Ένα πρωί πετάχτηκαν απ’ την άκρη ενός νησιού του βόρειου Αιγαίου, κάπου σε κάποιο βράχο στη βόρεια ακτή της Αφρικής.

Είναι ετούτοι, οι Μυτιληνιοί της Τυνησίας. Αυτοπροσδιορίζονται ως τέτοιοι. Κρατούν αιώνες τώρα λέξεις απ’ την παλιά τη γλώσσα, γεύσεις απ’ την παλιά την πατρίδα χρώματα κι αρώματα από το παρελθόν. Ετούτους δεν τους μελέτησε ποτέ κανένας. Απλώς ήγγικεν το πλήρωμα του χρόνου και σαν έτοιμοι από καιρό, ένα πρωί δηλώσαν: «εδώ είμαστε».

Λένε πολλοί πως τα πληρώματα των αεροσκαφών και οι υπάλληλοι της Ολυμπιακής Αεροπορίας είναι οι πιο αγενείς υπάλληλοι του κόσμου. Φαίνεται πως αγνοούν τους εργαζόμενους στην «Tunis Air». Σ’ αποζημιώνουν όμως οι ανοιχτόκαρδοι Τυνήσιοι, άνθρωποι θαρρείς άλλου λαού από όσους γνώρισες στην επαφή σου με τους εργαζόμενους στην αεροπορική εταιρεία.

Σ’ αποζημιώνουν και για την απίθανη γραφειοκρατία που υφίσταται όποιος μπαίνει και βγαίνει από τη Τυνησία. Η ανάπτυξη ενός κράτους είναι ευθέως ανάλογη της γραφειοκρατίας που υπάρχει σ’ αυτό. Και στην Τυνησία καταλαβαίνεις το ρόλο του κράτους όχι μονάχα από το ότι είναι παντού δια της φωτογραφίας του ηγέτη της (ο Κεμάλ Αττατούρκ της Τουρκίας ωχριά μπροστά σε τούτον) αλλά και από το ότι συμπληρώνεις άπειρες φορές το ίδιο έντυπο όπου υποχρεούσαι να γράψεις όχι μόνο το επάγγελμά σου αλλά και το πού ακριβώς εργάζεσαι, άσε το πόσες φορές συμπληρώνεις τον αριθμό διαβατηρίου σου, το πόσες μέρες θα μείνεις στη χώρα αλλά και το γιατί είσαι στη χώρα. Δε βαριέσαι... είπαμε: Η ανυπόκριτη ευγένεια κι η αρχοντική απλοχεριά των απλών ανθρώπων σ’ αποζημιώνει για τα πάντα.

Ένας δρόμος κοντά εκατό χιλιόμετρα σε φέρνει στην Μπιζέρτα, μια πόλη οχυρό από τα χρόνια των πολέμων του Μεσαίωνα ως την πρόσφατη Γαλλική αποικιοκρατία. Ένα κάστρο στην είσοδο ενός περίεργου λιμανιού που μοιάζει με κοντό ποτάμι είναι λέει χτισμένο κάπου εκεί στις αρχές του 16ου αιώνα. Απ’ την Μπιζέρτα ως την κάτω Ιταλία είναι ως τα σήμερα μια δρασκελιά δρόμος. Όποιος ελέγχει το στενό, κόβει στα δυο τη Μεσόγειο.

Ο ίδιος ακριβώς στρατηγικός ρόλος που παίχτηκε στη γειτονιά αιώνες πριν, στα χρόνια της Καρχηδόνας. Από τη μια τότε ήταν οι Ρωμαίοι, από την άλλη οι Καρχηδόνιοι. Στο μεσαίωνα από τη μια ήταν οι Ισπανοί κι από την άλλη οι πειρατές. Οι πειρατές… Οι παρεξηγημένοι της ιστορίας; Άνθρωποι των Οθωμανών Τούρκων; Βάρβαροι που το μόνο που τους ένοιαζε ήταν το πλιάτσικο κι η σφαγή; Αντάρτες ανυπότακτοι που πούλαγαν εκδούλευση στο Σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης;

Όπως και να ‘ταν το κάστρο της Μπιζέρτα το πάτησαν. Σφάξαν όλους τους Ισπανούς εγκαθίδρυσαν την τουρκική κυριαρχία στην περιοχή. Πρώτοι των πρώτων ανάμεσά τους, αρχικουρσάροι που το όνομά τους στ’ άκουσμά του και μόνο προκαλούσε τρόμο, οι αδελφοί Μπαρμπαρόσα. Ο Χορούκ κι ο αδελφός του Κιζρ περίφημος με την επωνυμία Χαϊρεντίν που πάει να πει «υπερασπιστής της πίστης».

Ο πρώτος, ο Χορούκ, σκοτώθηκε νωρίς στα 1518 πολεμώντας με τους Ισπανούς. Είχε ήδη κατακτήσει το Χαλιφάτο του Αλγερίου κι η ιστορία γράφει πως ο ίδιος είχε στραγγαλίσει με τα χέρια του τον προκάτοχό του ηγέτη της περιοχής. Τον διαδέχθηκε στην αρχιπειρατεία ο Χαϊρεντίν. Τολμηρός όσο κανείς, σύντομα έγινε ναύαρχος του τουρκικού στόλου. Τσάκισε κυριολεκτικά το στόλο των Ισπανών, κατέλαβε την Μπιζέρτα και την Τύνιδα, λεηλάτησε τη Νάπολη της Ιταλίας και τη Σικελία, τα παράλια της Απουλίας, τα Ιόνια νησιά, έκαψε την Πάργα κι ερήμωσε τα Κύθηρα, την Αίγινα. Πέρασε σαν φωτιά που την τρέχει ο βοριάς απ’ όλα τα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά. Εκτός από ένα. Τη Μυτιλήνη. Ήταν ο τόπος του. Το σπίτι των γονιών του. Ο Μπαρμπαρόσα ο αρχικουρσάρος ήταν Μυτιληνιός!

Στα 1462 ο Μωάμεθ ο Β΄ πόρθησε και το ασημένιο νησί, το «γκιουμούζ αντασί», τη Λέσβο που ήδη οι Ρωμιοί αποκαλούσαν Μυτιλήνη κι οι Τούρκοι Μιντιλί.
Με το που καταλαμβάνουν το νησί οι Οθωμανοί, αρχίζουν τα που συνήθιζαν. Μετακινήσεις πληθυσμών και παιδομαζώματα για την δημιουργία του επίλεκτου στρατιωτικού τμήματος των γενιτσάρων. Ο θρύλος και κάποιες σκόρπιες πηγές λένε πως παιδιά ενός τέτοιου παιδομαζώματος από τα χωριά του κόλπου της Γέρας ήταν και τα αδέρφια Μπαρμπαρόσα.

Μόνο που ετούτα κρατήσανε τη μνήμη της καταγωγής. Ας με συγχωρέσουν όσοι πιστεύουν το αντίθετο. Κρατήσανε τη μνήμη του τόπου της καταγωγής. Όχι της εθνικής καταγωγής. Για ετούτη πρωτομιλήσαν οι γραμματιζούμενοι αιώνες μετά.

Και τη μνήμη του τόπου καταγωγής τα αδέρφια Μπαρμπαρόσα την τίμησαν. Οι πρώτοι των πληρωμάτων τους λένε ήταν από τη Μυτιλήνη. Ρωμιοί ή Τούρκοι; Τούρκοι χριστιανοί ή Ρωμιοί που μιλάγανε τούρκικα; Ο σύγχρονος εθνολόγος κάπου εδώ σηκώνει τα χέρια του. Τα εθνικά χαρακτηριστικά πάνε περίπατο. Εξόν κι αν τα εθνικά χαρακτηριστικά δεν ταιριάζουν με τα έθνη που προείπαμε ή τα έθνη ετούτα δεν έχουν εθνικά χαρακτηριστικά! Ας είναι...

Καπεταναίοι και πρωτοπαλίκαρα προπάντων του Χαϊρεντίν, οι Μυτιληνιοί. Που σαν ήρθε η ώρα, στα 1548 ήτανε λένε, θάψανε τον καπετάνιο τους που ‘χε πεθάνει στην Πόλη και βγήκαν στη στεριά. Σύμφωνα με το θρύλο, ο σουλτάνος τους έδωσε ένα κομμάτι γης στη βόρεια Τυνησία να αγναντεύουν από κει τη Μεσόγειο και να ζήσουν ήσυχα την υπόλοιπη ζωή τους. Μα και τούτοι κοίτα να δεις, και τούτοι είχαν συνείδηση του τόπου της καταγωγής τους και το χωριό που χτίσαν το ονομάσαν Μυτιλήνη. Με τα χρόνια χάθηκε η γλώσσα, το χωριό έγινε Μετλίν. Έμειναν όμως οι Μυτιληνιοί. Είπαμε ... Κοντά 450 χρόνια μετά με λέξεις απ’ την παλιά τη γλώσσα, με γεύσεις προγονικές, με χρώματα κι αρώματα απ’ την παλιά πατρίδα. Μα και με φάτσες, χρώματα ματιών γαλάζια σαν του Αιγαίου, δέρμα άσπρο και μυρωδάτο σαν το που ’χεις συνηθίσει στο νησί, μαλλιά γένια, τρίχες κόκκινες και ξανθές σαν τις του Μπαρμπαρόσα.

Στο σήμερα….
Τέσσερις χιλιάδες είναι κοντά οι Μυτιληνιοί στη Μετλίν της Τυνησίας. Όλος ο πληθυσμός της πόλης, κάπου 10.000. Η πλειοψηφία Ανδαλουσιανοί... Άλλες φάτσες. Μα ζουν μαζί με τους Μυτιληνιούς, τις παλιές διαφορές - αν είχαν τέτοιες - τις έχουν ξεπεράσει. Ποιανού στάση ζωής κυριάρχησε στου αλλουνού άγνωστο. Μα τούτα τα ανοιχτά τα σπίτια, η ανοιχτή κοινωνία, το αιρετικό και προκλητικό συνάμα σου θυμίζει μέρες παλιές. Πρόλαβες να γνωρίσεις τέτοιους Μυτιληνιούς στο νησί. Ίδιοι με ετούτους στη Μετλίν. «Κιφ κιφ». Που πάει να πει στα αραβικά «το ίδιο πράγμα». Ναι Χάβεδ... Το ίδιο πράγμα...

Ένα χωριό όπου κυριαρχεί το γαλανόλευκο είναι η Μετλίν. Γαλανόλευκα σπίτια, γαλανόλευκες τέντες, ως και τα πεζοδρόμια τα έχουνε βάψει γαλανόλευκα. Γαλανόλευκα τα ντέφια στα γλέντια, γαλανόλευκα τα ντουβάρια και στο εσωτερικό των σπιτιών. Συνηθίζεται βέβαια θα πει κανείς στην παραθαλάσσια Τυνησία αλλά θαρρείς κι ετούτο έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Είναι σημαδεμένο ετούτο το γαλανόλευκο. Σαν τα σημάδια στον τοίχο, το αίμα του αθώου αρνιού που σφάχτηκε στην είσοδο και με δαύτο καθαγιάστηκε το σπίτι. Σημαδεύτηκε εις τους αιώνας των αιώνων.

Σαν τα πειρατόσπιτα που σου θυμίζουν τα «σπιτάλια» των Ψαρών, τα «νταρ μπιλ κάμπου», μονόκλιτα σπίτια με στρογγυλή στέγη χτισμένα με μια περίεργη πέτρα της ερήμου που τα κρατά δροσερά το καλοκαίρι και ζεστά το χειμώνα. Τις βαριές ξύλινες πόρτες που τα πεζούλια τους στολίζουν τενεκέδες με βασιλικούς, τους «χμπακ». Τα καλάθια που χρησιμοποιούν για το κουβάλημα των καρπών, τα «κανάστρου» και τα «καρτάλα». Την ελαιοκαλλιέργεια που αποτελεί σημαντική ασχολία των ανθρώπων της Μετλίν. Ακόμα κι αυτό το έθιμο το έρμο που τόσο πολύ σε γυρνά στην προγονική Μυτιλήνη. Η ταυροθυσία.

Στα σπίτια της Μετλίν σε δέχονται με μια χαρά αλλιώτικη. Είναι θαρρείς και βρίσκονται ξανά με κάποιον χαμένο. Μαγειρεύουν για σένα το καλό τους φαγητό, χούμους, κους κους. Αρχόντισσες κυράδες σε τρατάρουν χυμό από φράουλες ή τσάι αρωματισμένο με μέντα και αμύγδαλα.

Σαν αρχίσουν να σε νιώθουν δικό τους, «κιφ κιφ», ίδιο με δαύτους, βγάζουν θαρρείς απ’ το μπαούλο κι αρχίζουν να σου λένε τις ιστορίες των παππούδων. Πως κάποιοι τους λένε «γκρεκίγια» δηλαδή Έλληνες, κάποιοι λένε πως «ήρθαν με τους Τούρκους», κάποιοι σου μιλούν για την ιστορία κάποιας πατρίδας «σε ένα νησί κάπου βόρεια». Είναι η ώρα που οι γυναίκες μιλούν χαμηλόφωνα για τα χαίρια της γειτόνισσας και στρίβουν μακαρονάκι. «Μακαρόνα» το λένε ετούτο εδώ στη Μετλίν. «Σκάλα» λένε το επίνειο τους. Το επίνειο ενός μεσόγειου χωριού. Σαν και στο νησί...

Τούτες τις Ελληνικές λέξεις ανακάλυψες ανάμεσα στις άλλες που ακούς. Που δεν τις καταλαβαίνεις. Τις νιώθεις όμως. Σαν το Σιχ Μοχάμεντ και τη Σίχα Φθίμα τον παππού και τη γιαγιά της Νουρ. Η Φθίμα, 90 χρονών σήμερα, γι’ αυτό και «Σίχα», μεγάλη δηλαδή, παντρεύτηκε στα 11 της χρόνια. Κέντησε τα νυφικά των αδελφών της μα σαν το δικό της κανένα. Στο δείχνει ενώ σου σφίγγει το χέρι. Σου σφίγγει το χέρι δυνατά. Σα να μη σ’ αφήνει να φύγεις. Κάτι λέει στα Αραβικά ενώ τα γαλάζια της μάτια δακρύζουν. «Αλήθεια, σου μεταφράζουν πως ρωτά, ήρθες από το νησί;». Φεύγοντας της φιλάς από σεβασμό το χέρι. Σου παίρνει το δικό σου και το φιλά με τη σειρά της. «Τα νιάτα να σέβονται τα γηρατειά και τα γηρατειά τα νιάτα» μεταφράζουν πως σου λέει. Α ρε Σίχα Φθίμα. Αλήθεια αν οι Άγιοι δεν είναι σαν και σένα γιατί να υπάρχουν;

Άγιοι; Ναι Άγιοι. Η Μετλίν έχει τον Άγιο της. Στο «Ζεϊόνα Σίντι Μπουσούσα», στο ιερό κτίσμα στην περιοχή της πρώτης κατοίκησης είναι θαμμένος ο Σαλάχ Ρομντάν. Ένας στρατιωτικός που ο θρύλος λέει πως έγινε μοναχός κι οδήγησε τους κατοίκους εδώ σε ετούτη την περιοχή. Οι γέροι λένε πως ο Άγιος ετούτος άνθρωπος «ήρθε με τους γκρικίγια», ήρθε με τους Έλληνες. «Από εδώ ήρθαμε» σου λένε. Σου δείχνουν ένα μονοπάτι στο φρύδι ενός βραχότοπου απ’ όπου ελέγχεις το πέρασμα της Μεσογείου, ως πέρα τη Μάλτα και τη Σικελία. Στα πόδια σου από τη μια μεριά η Σκάλα, το λιμανάκι των προγόνων κι από την άλλη ο κάμπος. Οι σοδειές των Μυτιληνιών της Τυνησίας. Δίπλα στο σκήνωμα του Σαλάχ Ρομντάν μαγειρεύουν κάποιες γριές που έχουν έρθει στο ιερό κτίσμα για ευλογία. Απ’ έξω μια παρέα παιδιά τρέχουν ανυποψίαστα. Ανυποψίαστα στ’ αλήθεια για το παιχνίδι της ιστορίας που άθελα τους αγγίζουν.

Χαιρετάς τη Μετλίν και τους Μυτιληνιούς. Το γαλανομάτη τσαγκάρη Ομάρ που σου χαρίζει σανδάλια για να ξαναγυρίσεις. Τη Τζεουέχερ με τα όμορφα μάτια που τ’ όνομα της πάει να πει κόσμημα. Τον κόκκινοτρίχη Ραφίκ και το γιο του Φιράς. Το ξανθό νεογέννητο πιτσιρικά, τον Καμίλ. Τη γιαγιά Σαλμπία με το Μυτιληνιό τσεμπέρι. Τον Καίς που λες πως είναι απόγονος κατευθείν του Μπαρμπαρόσα. Την Νεϊλά. Τη Σαχμπία με το καλύτερο κους κους στον κόσμο. Το Μουνίρ. Το Γιεσίν. Τον ευγενικότερο άνθρωπο του πλανήτη, το Μουχτάρ. Την Επτισιέμ.

Όλοι σου λένε «να ξανάλθεις». Φτάνει να ξαναπάει εκεί κάποιος «από το νησί». Κι ο Χάφεδ, ο αδελφός σου, κάπου εκεί στη Μυτιλήνη της βόρειας Τυνησίας σε αποχαιρετά λέγοντας σου πως «ακόμα και να μην έχει να κάνει τίποτα με την πραγματικότητα ο θρύλος, η ιστορία του είναι πολύ όμορφη. Ας δεχτούμε την ομορφιά της».