«Επιβάς πλοιαρίου ομοίου ως προς το πλήρωμα τω του Χάρωνος προσωρμίσθην παρά τον Αταρνέα (Τικελί). Την επαύριον 20 Μαρτίου ιππεύσας ανηρχόμην δια την Πέργαμον. Εισέτι απείχον ώρας οδόν και η υψηλή αυτής ακρόπολις παρέστη μεγαλοπρεπής προ των οφθαλμών μου. Αύτη υπέρκειται, οιονεί δεσπόζουσα, της σήμερον οικουμένης πόλεως».

Περιοδικό της Μυτιλήνης «Πιττακός». 15 Μαΐου 1879.

Όταν ακόμα εκδίδονταν περιοδικά κι η γλώσσα είχε κάτι απ’ τον ήχο των φτερών του αγγέλου που ανακατεύει τα νερά της γούρνας Βηθεσδά. Γαβριήλ Φίλιος Χαραλαμπίδης ο συγγράψας.

Διακρίνεις στην κορυφή της Ακρόπολης την απότομη πλαγιά. Το θέατρο της πόλης λες. Εκεί να πάς, εκεί πας. Μάρτη ξανά... Με το τεφτέρι, τον «Πιττακό» στην τσέπη.

 «Ο ήλιος  εξακοντίζει θερμάς κατά κεφαλής μου ακτίνας, εγώ δε εξαγαγών την γραφίδα ηρξάμην ιχνογραφών τα τήδε κακείσε διεσπαρμένα συντρίμματα πλην μετά τινά λεπτά παρουσιασθείς πυρρόθριξ Γερμανός απηγόρευσε μοι τούτο».

Σταματάς, να ανασάνεις εσύ, να ανασάνει κι η ψυχή σου. Και  δίπλα σου εκεί που λες πως αν πέσω θα πέφτω πάντα.... εκεί στις κερκίδες του θεάτρου στη σκιά του Τραιανού, των ανακτόρων, της Νικηφόρου Αθηνάς, να ζωγραφίζει ανενόχλητος το χάος ένας πολίτης του κόσμου. «Ο πατέρας μου ήταν Ιουδαίος απ’ τη Θεσσαλονίκη, η μάνα μου χριστιανή απ’ την Κωνσταντινούπολη γεννήθηκα στη Νέα Ορλεάνη, παντρεύτηκα Αγγλίδα ο ένας γαμπρός μου είναι Κουβανός κι ο άλλος Βάσκος». Η μετεμψύχωση του Γαβριήλ Χαραλαμπίδη - Φίλιου. Ετούτον, το σύγχρονο σου, κανένας Γερμανός «πυρρόθριξ» δεν του απαγορεύει να ζωγραφίζει. Πλέον δεν σου απαγορεύουν να ζωγραφίζεις. Σου θάβουν τις ζωγραφιές...

Αν και όσες ζωγραφιές και να σου θάψουν δεν μπορούν να σβήσουν τα χρώματα.

Τα κτήρια της Περγαμηνής Ακρόπολης, απλώνονται σε τέσσερα επίπεδα.

Το πιο αψηλό αυτό με τα ανάκτορα. Λαβύρινθος σωστός μια και κάθε βασιλιάς έχτιζε το δικό του κομμάτι σε ετούτη την περιτειχισμένη άβατη για τους άλλους Περγαμηνούς Πολιτεία.

Η πλατεία μπροστά στα ανάκτορα οδηγεί στο ιερό της Αθηνάς που σηματοδοτεί τη δεύτερη ζώνη της Ακρόπολης. Ο ναός της Αθηνάς Νικηφόρου υψωνόταν στη δυτική άκρη της πλατείας. Η πλατεία περιβαλλόταν από διώροφες στοές με δωρικούς κίονες στο ισόγειο και ιωνικούς στον όροφο. Στην ανατολική γωνία της στοάς στα βόρεια βρισκόταν η περίφημη βιβλιοθήκη με τα  20.000 λένε ειλητά χειρόγραφα. Πάει να πει περγαμηνές, επεξεργασμένα δέρματα αγέννητων αρνιών που χρησιμοποιούταν για γραφή, τυλιγμένες γύρω από έναν άξονα. Απ’ ότι έχει απομείνει λένε πως αποτελούνταν από ένα αναγνωστήριο κάπου 180 τετραγωνικά μέτρα, και τρία περιφερειακά δωμάτια, όπου φυλάσσονταν τα χειρόγραφα. Στην μπροστινή όψη του αναγνωστηρίου έστεκε ένα άγαλμα ύψους 3,5 μέτρων, Η θεά Αθηνά.

Όλες ετούτες οι περγαμηνές λένε οι ιστορικοί πως το 47 πριν το Χριστό, ο Μάρκος Αντώνιος χάρισε όλους τους τόμους της Βιβλιοθήκης στην Κλεοπάτρα της Αιγύπτου. Της οποίας η βιβλιοθήκη στην Αλεξάνδρεια είχε καεί.

Βόρεια της πλατείας κάπου 250 χρόνια μετά, χτίστηκε το Τραϊανείο. Μια μεγαλοπρεπής κατασκευή με κίονες κορινθιακού ρυθμού. Ότι από δαύτο αναστηλώθηκε δεσπόζει σήμερα στο χώρο.

Κάπως έτσι φτάνεις στην τρίτη ζώνη της Ακρόπολης με το θέατρο ακριβώς κάτω από το ναό της Αθηνάς. Μια στοά σε βγάζει στο πάνω μέρος του.

Το θέατρο λένε με την μεγαλύτερη κλίση από όλα τα ελληνιστικά θέατρα. Χτίστηκε στα τέλη του 3ου αιώνα πριν το Χριστό, και χωρούσε 10.000 θεατές.

Με 80 κερκίδες σε τρία διαζώματα και μαρμάρινο βασιλικό θεωρείο κοντά στην ορχήστρα. Μπροστά του ανοιγόταν μια μακρόστενη πλατεία με δωρικές στοές στο δυτικό και ανατολικό της τμήμα. Στο δυτικό άκρο της πλατείας ήταν χτισμένος ο ναός του Διονύσου.

Κι ύστερα ο βωμός του Δία, που αφιέρωσε ο Ευμένης Β΄ για να μνημονεύσει τις νίκες του εναντίον των Γαλατών. Κλεμμένο το μνημείο, το μετέφεραν στο Μουσείο του Βερολίνου. Χτίσαν το μουσείο απάνω στο μνημείο. Ένα βάθρο με κάποια σκαλοπάτια στέκει πια στην Ακρόπολη σου.

Νότια του βωμού η Άνω Αγορά της πόλης, περιβεβλημένη από δωρικού ρυθμού στοές, το μεγαλύτερο τμήμα της τέταρτης ζώνης της Ακρόπολης.

Κατηφορίζεις απ’ τις πλαγιές του Πήδασου, η Κλεοπάτρα κουβαλά τις περγαμηνές προς χάρη της βιβλιοθήκης της στην Αλεξάνδρεια. Ως αντίδωρο προσέφερε λέει στην πόλη το ναό τους Σεράπιδος. Το «Κιζίλ Αυλή». Με κόκκινα τεράστια τούβλα χτισμένο, η σήραγγα του Σελινούντα ξέρασε εκεί στη μια του άκρια το κορμί του πιστού πρώτου μάρτυρα της Περγάμου για το Χριστό, του Αντύπα.

«Οίος κόσμος μαρμάρινος και περικαλλής αγαλμάτων απεικονιζόντων τον Δία και Ποσειδώνα, την Αθηνάν και Αφροδίτην, τον Απόλλωνα και Ερμήν, Σωκράτας και Αριστείδας, Πλάτωνας και Αριστοτέλεις, Θεμιστοκλείς και Αλέξανδρους!Αλλά φευ εις πνοήν νέων ιδεών ο ένθεος ούτος κόσμος κατερρύη, διεσπάρη, εθρυματίσθη! Αποσαρώνουσα τας αναμνήσεις και τα τεκμήρια των ειδωλολατρών, επήλθεν η χριστιανική θρησκεία εν καταστροφή των αψύχων αυτών μαρμάρων, και κόσμος όλος περικλεών ηρώων και βασιλέων και θίασοι φαιδροπών και χαριέντων θεών έσπευσαν να κρυβώσι εις τα έγκατα της γης, αιδούμενοι και τρομάζοντες το μεγαλοπρεπές και βαρύ του Ναζωραίου πρόσωπο». Νάτος ξανά ο Γαβριήλ Χαραλαμπίδης Φίλιος. Στο τεφτέρι στην τσέπη σου. Σε ένα ταξίδι κοντά ενάμιση αιώνα μετά.

Γυρίζεις το βλέμμα σου στον Πήδασο. Το θέατρο θαρρείς και θα κυλίσει στα πόδια σου.

Περπατάς στα σοκάκια, δεν έχει πια τίποτα κες... Έπεσαν όλα, συντρίφθηκαν όλα κατά πως συντρίφθηκαν τα μάρμαρα της παλιάς θρησκείας. Νικήθηκαν οι νικητές κατά πως νικήθηκαν καπότες οι Γαλάτες οι του Αλαρίχου απόγονοι έκαναν χάζι ξανά. Απ’ την παλιά θρησκεία πήραν τα μάρμαρα, απ’ την καινούργια τα χρυσάφια. Κερδίζεις κι από το γκρέμισμα του Δία κι από το γκρέμισμα του Ναζωραίου σε τούτη τη γειτονιά.

«Τι έμεινε εδώ;» φωνάζεις. Στις Αμέρικες, στις Αυστραλίες, στις Αθήνες, στη Λέσβο. Γαλάτες και Ρωμιοί, νικητές και νικημένοι, μάρμαρα της νικημένης θρησκείας, ασβέστης και σκόνη η θρησκεία που νίκησε, όλα λες περνάν, μένει ο τόπος κι η φωνή στον αγέρα που μοναχά εσύ λες πως ακούς. Αυτή από το βουβό θέατρο της κατάδικιας σου Ακρόπολης. Στην Πολιτεία σου