× Στο Νησί
SOCIAL MEDIA

Χριστούγεννα στη Σμύρνη, κάποτε...

Έθιμα που είχαν σχέση με την προετοιμασία των ανθρώπων για τον ερχομό του νέου χρόνου με ζητούμενα την καλή υγεία, την πλούσια καρποφορία και σοδειά

Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Δημοσίευση 26/12/2022

Χριστούγεννα στη Σμύρνη, κάποτε...

Πλούσια και ξεχωριστά ήταν τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα της Σμύρνης. Έθιμα που είχαν σχέση με την προετοιμασία των ανθρώπων για τον ερχομό του νέου χρόνου με ζητούμενα την καλή υγεία, την πλούσια καρποφορία και σοδειά. Τις άγιες αυτές μέρες, πλούσιοι και φτωχοί γιόρταζαν με την ίδια χαρά τη γέννηση του Χριστού. Κι οι άρχοντες της περιοχής έστελναν στους φτωχούς από όλα τα αγαθά.

Στα σμυρναίικα σπίτια, μέρες πριν τα Χριστούγεννα άρχιζαν οι μπουγάδες και τα ασπρίσματα. Οι νοικοκυρές έτρεχαν στους μαχαλάδες μεταφέροντας από τους φούρνους λαμαρίνες με χριστουγεννιάτικα εδέσματα. Γλυκά όπως τα σαραγλί, οι μπακλαβάδες, τα φοινίκια (μελομακάρονα), οι κουραμπιέδες και τα σεκέρ λουκούμια υπήρχαν πάντα στο γιορτινό τραπέζι. Την τιμητική της όμως είχε η βασιλόπιτα. Η κάθε Σμυρνιά νοικοκυρά προσπαθούσε να στολίσει πιο όμορφα από την άλλη την πίτα του σπιτικού της. Στη μέση απαραίτητα έμπαινε ο δικέφαλος αετός του Βυζαντίου και γύρω γύρω στολίδια ανάλογα με το γούστο και τη φαντασία καθεμιάς.

Αφού τελείωναν με τα φαγητά, οι νοικοκυρές πήγαιναν στους στάβλους όπου άναβαν κεριά στα παχνιά των ζώων και θυμιάτιζαν. Έπειτα, με τη βοήθεια της οικογένειας στόλιζαν καράβι ή χριστουγεννιάτικο δέντρο. Το καράβι, συμβόλιζε την πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Χριστού αλλά και ένα είδος τιμής για τους ναυτικούς. Από την άλλη, το χριστουγεννιάτικο δέντρο συμβόλιζε την αιώνια ζωή του Χριστού και το σχήμα του, την Αγία Τριάδα. Ανάλογα με το τι άρεσε στην κάθε οικογένεια, στόλιζαν καράβι ή χριστουγεννιάτικο δέντρο ή και τα δύο.

Παραμονή Χριστουγέννων

Τα μαγαζιά στο «ταρσί» (στην αγορά) φεγγοβολούσαν γεμάτα από πραμάτειες. Γεμάτα και από κόσμο που ψώνιζε ή έκανε την βόλτα του στη πλατεία. Το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης κάθε σπιτιού πήγαινε να ψάξει σε χωράφια ή δρόμους για το Χριστόξυλο. Ένα ξύλο από ελιά ή πεύκο που θα καίγονταν στο τζάκι μέχρι και τα Φώτα. Έτσι λοιπόν, θα έπρεπε να διαλέξουν το πιο όμορφο, χοντρό και γερό ξύλο που θα μπορούσαν να βρουν, γιατί όπως έλεγαν «καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στη φάτνη του».

Τα παιδιά, αφού έκαναν μπάνιο, έλεγαν την προσευχή τους («για να είναι καθαρά και στο σώμα αλλά και στη ψυχή») πήγαιναν στη νόνα τους, στους παππούδες και στους θείους για να πάρουν την ευχή τους.

Αναπόσπαστο κομμάτι της Χριστουγεννιάτικης Σμυρνιάς κουζίνας αποτελούσαν τα ζώα, κυρίως τα γουρούνια. Το χοιρινό κρέας ήταν το κύριο πιάτο στα ελληνικά τραπέζια ενώ ως εναλλακτικό θεωρούνταν το γεμιστό κοτόπουλο. Ήταν ντροπή για την οικογένεια να μην έχει έστω ένα γουρούνι. Αγόραζαν το γουρούνι κατά τον Απρίλη και το έβαζαν σε ξεχωριστό χώρο (γουρουνοκούμασο), με σκοπό να το σφάξουν για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι . Όλο αυτό το διάστημα το έτρεφαν με σιτάρι, καλαμπόκι ή και με τα περισσεύματα από το φαγητό της οικογένειας.

Τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα πρόσταζαν την παραμονή να μαζεύουν σε ένα μέρος τα ζώα και να τα σφάζουν όλα μαζί. Ο σφαγέας είχε οριστεί από πριν. Στο τέλος μοιραζόταν στις οικογένειες και όσο δεν προλάβαιναν να το μαγειρέψουν, κάρφωναν πάνω του ένα πιρούνι για να μη το μαγαρίσουν οι καλικάντζαροι το βράδυ. Αφού μοιραζόταν το κρέας, το πιο φρόνιμο παιδί της οικογένειας έλεγε το «πάτερ ημών». Η όλη διαδικασία τελούταν με ευλάβεια και θα μπορούσε να θεωρηθεί κατάλοιπο από αρχαίες ειδωλολατρικές τελετές. Η διαδικασία αυτή λεγόταν «η σφαγή των γουρουνιών» ή αλλιώς «γουρουνοχαρά».

Τα φαγητά στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι ήταν ψητό γουρουνόπουλο, σέλινο με κρέας, τουρσιά και σαρμάδες. Πάντα το γεύμα ξεκινούσε με σούπα «βραστό», τραχανά, γιουβαρλάκια ή κοτόσουπα. Απαραίτητα έπρεπε να υπάρχει το «χερσέ πιλάφι» που θεωρούσαν ότι ήταν το φαγητό που έδωσαν στη Παναγία να το φάει όταν ήταν λεχώνα. Το τραπέζι γινόταν σε ζεστή χριστουγεννιάτικη ατμόσφαιρα, με οικογενειακό χαρακτήρα κρατώντας την οικογένεια δεμένη.

Δίπλα στο χριστουγεννιάτικο δέντρο, έβαζαν ένα τραπεζάκι με γιορτινά γλυκίσματα και ένα εικόνισμα που το αφιέρωναν στην Παναγία. Ήθελαν με αυτό τον τρόπο να ευχαριστήσουν την Παναγία ώστε να τους ευλογήσει με υγεία και ευημερία. Το ονόμαζαν «τραπέζι της Παναγίας».

Το χριστόψωμο

Ένα από τα βασικά Χριστουγεννιάτικα έθιμα της Σμύρνης είναι το ζύμωμα του Χριστόψωμου που θεωρείται καθαρά Χριστιανικό έθιμο. Το ζύμωμα είναι ολόκληρη ιεροτελεστία με τα καλύτερα υλικά όπως ροδόνερο, γαρίφαλα, μέλι, σουσάμι. Κατά τη διάρκεια του ζυμώματος έλεγαν : «Ο Χριστός γεννιέται, το Φως ανεβαίνει στη γη και το προζύμι γίνεται». Τα Χριστόψωμα τα έφτιαχναν με ωραία γεωμετρικά σχήματα πάνω στη ζύμη. Χρησιμοποιούσαν ποτήρια, κούπες, βελανίδια που συμβόλιζαν την αφθονία που προσδοκούσαν να έχουν στην παραγωγή τους. Τα Χριστούγεννα, ο νοικοκύρης έπαιρνε το Χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σε όσους παρευρισκόταν στο τραπέζι.

Και κάλαντα

Τα κάλαντα ονομάστηκαν από την λατινική λέξη calenda που σημαίνει καλώ. Το απόγευμα της παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά σε ομάδες τραγουδούσαν τα κάλαντα. Πήγαιναν σε πόρτες σπιτιών και καταστημάτων με σιδερένια τρίγωνα, τουμπελέκια ενώ κρατούσαν φαναράκια και σήμαντρα. Οι νοικοκυρές πρόσφεραν ως δώρα αυγά, φρούτα, χρήματα, πλιγούρι, ξηρούς καρπούς ή γλυκά. Ότι έπαιρναν τα κρατούσαν στα καλάθια τους για να τα φάνε μετά τη νηστεία. Οι μεγαλύτεροι, έλεγαν τα κάλαντα κρατώντας ένα χειροποίητο καράβι ξύλινο ή χάρτινο. Το κατάρτι ήταν όμορφα στολισμένο έχοντας την ελληνική σημαία. Τα κάλαντα πάντα τελείωναν με μια ευχή, όπως «και του χρόνου, να είστε καλά».

Η τήρηση αυτών και άλλων πολλών εθίμων συνεχίστηκε ακόμη και όταν οι Έλληνες, ήρθαν πρόσφυγες στην Ελλάδα.

ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΣΑΣ
Tο stonisi.gr δημοσιεύει κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές καθώς εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.

ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Οι άγνωστοι ήρωες της Μυτιλήνης

Με αφορμή τη σημερινή τελετή στο μνημείο του Λιμενάρχη Καζάκου στο λιμάνι της πόλης. Οι Λιμενικοί Ηλίας Καζάκος και Γιώργος Κωτούλας και η αντιστασιακή ομάδα με τον «πρόσκοπο» Γιώργο Ζλατόγλου
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

O Θεόφιλος «μπαίνει» με τους πίνακές του στο Μουσείο του Λούβρου

Ήταν ο θρίαμβος του φουστανελά που κάποτε τον έλεγαν "σοβατζή"
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Τα 40 κύματα και η «μαλλιαρή» πέτρα της Μυτιλήνης

Ένα Μικρασιάτικο έθιμο που τηρούσαν οι Μυτιληνιοί την παραμονή της γιορτής της Ανάληψης, στο εκκλησάκι του Αϊ Γιάννη του Πρόδρομου, στη Σουράδα
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

«Κόκκινο κάστρο» ξανά ο Μανταμάδος

Πρώτο και με διαφορά ξανά το ψηφοδέλτιο του ΚΚΕ στην Κοινότητα Μανταμάδου. Και μια ιστορία από τα παλιά με μπόλικο «φτηνό» μετεμφυλιακό αντικομμουνισμό
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Γιορτή στο παρεκκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης

Η άγνωστη ιστορία του μικρού γνωστού παρεκκλησίου της Μυτιλήνης που «μεταφέρθηκε» στη σημερινή του θέση από το χώρο του γηπέδου προκειμένου να κατασκευαστούν οι κερκίδες
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Η αδιάντροπη δημοτική αρχή Μυτιλήνης με το «φερετζέ» του πατριώτη και η βανδαλισμένη προτομή του Παπαγιάννη

Μάχη του Σκρά, 105 χρόνια μετά. Μοναχική επέτειος για 338 νεκρούς, 1.777 τραυματίες και 164 αγνοουμένους. Άκρα του τάφου σιωπή από το σύνολο των τοπικών αρχών της Λέσβου που δηλώνουν και... πατριώτες
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Από τις εκλογές «βίας και νοθείας» στη Λέσβο… στην απλή αναλογική

Μιλήσαμε με τον Δημήτρη Μπουρνού για τα παράδοξα των εκλογών από το 1950 έως τη μεταπολίτευση, τα εκλογικά συστήματα και τη σημασία της ψήφου
ΑΝΘΗ ΠΑΖΙΑΝΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Λέσβιοι αγωνιστές θύματα του Γερμανικού ναζισμού

78 χρόνια από την αντιφασιστική νίκη των λαών
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

9 Μαΐου 1945: Μια σημαντική επέτειος που επιβάλλεται να θυμόμαστε!

Γιατί «ο δήμιος σκοτώνει πάντα δυο φορές, τη δεύτερη με τη λήθη»!
ΘΡΑΣΟΣ ΑΒΡΑΑΜ
ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΑ ΜΠΛΟΥΖ

Γιορτάζει η «Μυτιληνιά» Αγία Ειρήνη από τη Μικρασιατική Παλαιά Φώκαια

Μια άγνωστη ιστορία με αφορμή το πανηγύρι του όμορφου παρεκκλησιού στο ομώνυμο πάρκο
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Εργατικές Πρωτομαγιές στη Λέσβο

Από το πολύτιμο αρχείο των Φίλων Ιστορικής Μνήμης και Πολιτιστικής Δημιουργίας
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

«Μόρφωσις προς απόκτησιν συνειδήσεως της τάξεως και θέσεώς των»

Το καταστατικό του Συνδέσμου Αλατοεργατών «Φωκαϊκή Ένωσις» Συμβολή στην άγνωστη ιστορία του ρωμαίικου εργατικού κινήματος της Μικρασίας
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ