Η φράση «Ακόμη μου είναι δύσκολο να μιλήσω για αυτή την περίοδο» από τον Μοχάμεντ, πρόσφυγα από τη Σομαλία, συνοψίζει ίσως όλη τη συναισθηματική πυκνότητα του τριημέρου εκδηλώσεων «Λέσβος 2015 – 10 Χρόνια Μετά», που διοργανώνει η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (Refugee Support Aegean – RSA) από τις 18 έως τις 20 Οκτωβρίου στη Μυτιλήνη.
Μια δεκαετία μετά το καλοκαίρι που άλλαξε το νησί – και μαζί του, τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία της αλληλεγγύης – η RSA επιχειρεί να ξανανοίξει, με σεβασμό και ευαισθησία, έναν διάλογο για τη μνήμη, το τραύμα και τη συλλογική εμπειρία.

«Δέκα χρόνια μετά, μπορούμε ξανά να μιλήσουμε»

Μιλώντας στο ρ/σ του «Ν» στους 99 fm, η Έφη Λατσούδη, εργαζόμενη της RSA και μία από τις πιο χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες της περιόδου του 2015, εξήγησε πως η πρωτοβουλία αυτή δεν είναι ούτε επετειακή ούτε νοσταλγική.
«Το 2015 μάς σημάδεψε όλους. Περάσανε δέκα χρόνια — κι ίσως αυτός να ήταν ο απαραίτητος χρόνος για να ξαναμιλήσουμε, να εκφραστούμε, να συνδεθούμε, ακόμα και να σωπάσουμε», είπε.
Η ίδια μίλησε με συγκίνηση για τη δυσκολία που είχαν πολλοί άνθρωποι να ξανανοίξουν «τις πόρτες» της μνήμης: «Πολλοί δεν μπορούσαν να μιλήσουν. Κι όμως, μέσα από τις μαρτυρίες, ξαναβρήκαμε φως από μεριές που δεν είχαμε δει. Όλοι δακρύσαμε. Ήταν σαν να ξεκινούσε μια θεραπεία».

Μια έκθεση-μαρτυρία για το νησί και τους ανθρώπους του

Η κεντρική έκθεση του τριημέρου στεγάζεται στο νεοκλασικό σπίτι της οδού Τζέημς Αριστάρχου 17, και περιλαμβάνει φωτογραφίες, προφορικές μαρτυρίες και μουσικές επιλογές ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα του 2015 — προσφύγων, κατοίκων και αλληλέγγυων.
«Θέλαμε να ακουστούν οι φωνές των ανθρώπων που το έζησαν, όχι των ειδημόνων», σημειώνει η Λατσούδη. «Να βγει αυτό μέσα από τους ίδιους — από τους ντόπιους, από όσους ήρθαν, από όσους σώθηκαν».

Η έκθεση είναι ανοιχτή:

Σάββατο 18 Οκτωβρίου: 17:00–22:00

Κυριακή 19 Οκτωβρίου: 15:00–18:00

Δευτέρα 20 Οκτωβρίου: 17:00–20:00

Το Σάββατο, στις 19:00, θα πραγματοποιηθεί συζήτηση με άτομα που συμμετείχαν στις συνεντεύξεις – ένα «μοίρασμα», όπως το περιγράφει η Λατσούδη, «χωρίς ομιλίες, αλλά με χώρο για τις φωνές και τα συναισθήματα».
Η βραδιά θα κλείσει με μουσική και γιορτή στον κήπο του αρχοντικού, στις 21:00.

«Η σύνδεση είναι θεραπευτική»

Η Λατσούδη μίλησε για τη σημασία της σύνδεσης, όχι μόνο ως αναδρομή αλλά ως προοπτική για το παρόν:
«Η αλληλεγγύη δεν είναι παρελθοντική. Είναι εδώ, τώρα και για πάντα. Πρέπει να συνεχίσουμε».
Για την ίδια, η Λέσβος δεν χρειάζεται να “ξεχάσει” για να προχωρήσει — αντίθετα, χρειάζεται να κρατήσει ζωντανή την ιστορία της:
«Το νησί αυτό έχει πολλά να κερδίσει από τη συνάντηση με την ανθρωπιά και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το 2015 άλλαξε την εικόνα μας σε όλο τον κόσμο. Δεν πρέπει να αφήσουμε άλλους να ξαναγράψουν αυτή την ιστορία».

Προβολή ταινίας και διεθνείς αναφορές

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει και την προβολή της ταινίας «Αύριο περνάω απέναντι / I Will Cross Tomorrow» της Ιρανής σκηνοθέτριας Sepideh Farsi, την Κυριακή 19 Οκτωβρίου στις 18:00, στο Cine Arion.
Η Farsi είχε βρεθεί στη Λέσβο το 2014 και εμπνεύστηκε το σενάριο μέσα από τις μαρτυρίες ανθρώπων που γνώρισε τότε. Μετά την προβολή, θα ακολουθήσει συζήτηση με τον ηθοποιό και ακτιβιστή Βασίλη Κουκαλάνι, που συμμετέχει στην ταινία.
Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Από τη μνήμη στη δικαίωση

Η συζήτηση στο ρ/σ «Ν» έκλεισε με μια αναφορά σε ένα σημαντικό γεγονός: τη δικαίωση των θυμάτων του ναυαγίου στο Αγαθονήσι, μετά την πρόσφατη απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
«Δεν μπορούμε να γιορτάζουμε όταν υπάρχουν τέτοιες απώλειες, αλλά είναι σημαντικό ότι τουλάχιστον φτάσαμε εκεί — με πολύ κόπο», σχολίασε η Λατσούδη.

«Το 2015 μάς δίδαξε ότι η αλληλεγγύη αλλάζει ζωές»

Η RSA επισημαίνει ότι η πρωτοβουλία αυτή είναι ένα ταξίδι μνήμης, εικόνας και προφορικής ιστορίας — ένα κάλεσμα να μη χαθεί το μάθημα του 2015:
ότι η αλληλεγγύη έχει τη δύναμη να αλλάζει ζωές και να κάνει τη διαφορά, ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές.
Όπως αναφέρει ένα αφγανικό ρητό που παραθέτει η οργάνωση:
«Το καραβάνι πήγε από τόπο σε τόπο και οι ιστορίες του αρχηγού του έμειναν σε κάθε τόπο.»