Οι χωρικές ρυθμίσεις που εφαρμόζονται στη Λέσβο και στα υπόλοιπα νησιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου μέσα από τις νέες ζώνες προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και αντίστοιχα μέτρα που ισχύουν σε όλη τη χώρα, συνιστούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπινου και φυσικού περιβάλλοντος.

Η κατανόηση των αλλαγών που συντελούνται στο νησί απαιτεί μια προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τόσο τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπινης δραστηριότητας και φυσικού περιβάλλοντος όσο και τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της περιοχής.

Από τη μία πλευρά, οι ζώνες προστασίας επιδιώκουν τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημικών υπηρεσιών. Από την άλλη, η παραγωγική δραστηριότητα των αγροτών, των κτηνοτρόφων και άλλων τομέων της πρωτογενούς παραγωγής υπόκειται σε περιορισμούς, επηρεάζοντας τις κοινωνικοοικονομικές δυναμικές του τόπου.

Οι χωρικές πολιτικές που εφαρμόζονται στη Λέσβο απαιτούν μια προσεκτική γεωγραφική ανάλυση, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τόσο τις φυσικές ιδιαιτερότητες του τοπίου όσο και τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών, ώστε να διασφαλιστεί μια ισορροπημένη και βιώσιμη ανάπτυξη. Τεχνικές και πολιτικές λύσεις υπάρχουν, η βούληση και οι προτεραιότητες είναι διαφορετικές και δεν εννοώ από τους μελετητές αλλά από την πολιτική οικονομική ελιτ που θέτουν το πλαίσιο.

Περιορισμοί και Επιπτώσεις στις Παραγωγικές Δραστηριότητες της Λέσβου
Οι προστατευόμενες ζώνες της Λέσβου επιβάλλουν κανονιστικούς περιορισμούς που επηρεάζουν τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, τη μελισσοκομία, τη συλλογή αρωματικών φυτών και τη διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Τα μέτρα αυτά, αν και στοχεύουν στη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος,της βιοποικιλότητας και της οικολογικής ισορροπίας, εισάγουν περιορισμούς στις παραγωγικές δραστηριότητες, επηρεάζοντας τη βιωσιμότητα των τοπικών παραγωγών και την περιφερειακή οικονομία.

Σημειώνεται, ωστόσο, ότι οι απαγορεύσεις και οι ρυθμίσεις αυτές εφαρμόζονται σε επιμέρους ζώνες αυξημένης προστασίας εντός των περιοχών Natura 2000 και δεν καλύπτουν το σύνολο των πολυγώνων που οριοθετούν τις προστατευόμενες περιοχές.

Αγρότες - Ελαιοπαραγωγοί
Οι περιορισμοί στην επέκταση των καλλιεργειών, την άρδευση και τη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων επηρεάζουν άμεσα την αγροτική παραγωγή. Στη Βόρεια και Ανατολική Λέσβο, η άρδευση ρυθμίζεται αυστηρά, μειώνοντας τις αποδόσεις και αυξάνοντας το κόστος παραγωγής.

Στη Δυτική Λέσβο, οι αγρότες αντιμετωπίζουν περιορισμούς στη χρήση βαρέων μηχανημάτων για την αποφυγή διάβρωσης, γεγονός που δυσχεραίνει την καλλιέργεια ορεινών ελαιώνων. Παράλληλα, σε τμήματα της Κεντρικής Λέσβου, οι αυστηροί κανονισμοί για τα λιπάσματα καθιστούν πιο δαπανηρή την εφαρμογή βιώσιμων καλλιεργητικών πρακτικών.

Κτηνοτρόφοι
Οι κτηνοτρόφοι της Λέσβου αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις λόγω των περιορισμών στη βόσκηση, στη διαχείριση των βοσκοτόπων, στη δημιουργία σταυλικών εγκαταστάσεων και στην πρόσβαση στο νερό.

• Περιορισμοί στη βόσκηση: Σε πολλές ορεινές περιοχές της Βόρειας και Κεντρικής Λέσβου, η βόσκηση ρυθμίζεται χρονικά, γεγονός που επηρεάζει τον τρόπο διαχείρισης των κοπαδιών. Σε συγκεκριμένες ζώνες της Δυτικής Λέσβου, απαγορεύεται η διάνοιξη νέων βοσκοτόπων, περιορίζοντας τις δυνατότητες επέκτασης της κτηνοτροφικής δραστηριότητας.

• Έλεγχος στον αριθμό των ζώων: Σε περιοχές της Νότιας και Κεντρικής Λέσβου, εφαρμόζονται αυστηρά όρια στον αριθμό των ζώων ανά στρέμμα, οδηγώντας σε μείωση του ζωικού κεφαλαίου και, κατά συνέπεια, της παραγωγής γάλακτος και κρέατος.

• Δυσκολίες στις σταυλικές εγκαταστάσεις: Οι κτηνοτρόφοι που επιθυμούν να αναβαθμίσουν ή να δημιουργήσουν νέες εγκαταστάσεις στη Νότια Λέσβο υποχρεούνται να χρησιμοποιούν παραδοσιακά υλικά, κάτι που αυξάνει το κόστος κατασκευής και συντήρησης.

• Περιορισμένη πρόσβαση στο νερό: Στη Δυτική και Ανατολική Λέσβο, η διάνοιξη νέων ποτίστρων για την κτηνοτροφία είναι αυστηρά ελεγχόμενη, ενώ η χρήση γεωτρήσεων για υδροδότηση υπόκειται σε περιορισμούς, καθιστώντας πιο δύσκολη την εξασφάλιση επαρκούς νερού για τα κοπάδια.

Οι παραπάνω περιορισμοί καθιστούν δύσκολη τη διατήρηση βιώσιμων κτηνοτροφικών μονάδων και δημιουργούν επιπλέον οικονομικές επιβαρύνσεις για τους κτηνοτρόφους του νησιού.

Αλιείς
Στις παράκτιες περιοχές της Δυτικής και Ανατολικής Λέσβου, οι περιορισμοί στη χρήση διχτυών και η απαγόρευση μηχανότρατας επηρεάζουν την τοπική αλιεία, αναγκάζοντας τους ψαράδες να στραφούν σε εναλλακτικές μεθόδους που απαιτούν πρόσθετες προσαρμογές. Στην Κεντρική Λέσβο, η χρήση μηχανότρατας έχει καταργηθεί, γεγονός που μειώνει τις ποσότητες αλιεύματος και αυξάνει την πίεση στους παράκτιους αλιείς.

Μελισσοπαραγωγοί

Οι περιορισμοί στη μετακίνηση κυψελών επηρεάζουν τη μελισσοκομία σε τμήματα της Δυτικής και Κεντρικής Λέσβου, καθώς η εγκατάστασή τους σε ζώνες αυξημένης προστασίας απαγορεύεται. Παράλληλα, οι αυστηρότεροι κανονισμοί στην Ανατολική Λέσβο επηρεάζουν τους πληθυσμούς των μελισσών, δημιουργώντας κινδύνους για την παραγωγή μελιού. 

Συλλογή Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών
Η συλλογή άγριων αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, που αποτελεί μια παραδοσιακή δραστηριότητα στο νησί, υφίσταται περιορισμούς σε αρκετές περιοχές. Στη Βόρεια και Κεντρική Λέσβο, ο έλεγχος στην ποσότητα και τις περιόδους συλλογής έχει ως στόχο τη διατήρηση της φυσικής βλάστησης, αλλά περιορίζει τη δυνατότητα αξιοποίησης αυτών των φυσικών πόρων από τους κατοίκους και τους μικροπαραγωγούς.

Νερό, Διαχείριση Υδατικών Πόρων και Εκτός Σχεδίου Δόμηση
Οι νέοι περιορισμοί στη χρήση και διαχείριση του νερού επηρεάζουν την αγροτική παραγωγή, την κτηνοτροφία και την εκτός σχεδίου δόμηση στη Λέσβο:

• Περιορισμοί στην άντληση υδάτων: Στη Νότια και Ανατολική Λέσβο, η χρήση γεωτρήσεων για αρδευτικές ανάγκες υπόκειται σε αυστηρό έλεγχο, επηρεάζοντας την παραγωγικότητα των καλλιεργειών.

• Προστασία υγροτόπων: Στη Δυτική Λέσβο, απαγορεύεται η εκτροπή νερού για αρδευτικούς σκοπούς, ώστε να διατηρηθούν οι φυσικοί οικότοποι, γεγονός που επηρεάζει τους αγρότες που βασίζονται σε φυσικές πηγές νερού.

• Έλεγχος της ρύπανσης από γεωργικές δραστηριότητες: Στη Βόρεια και Κεντρική Λέσβο, οι παραγωγοί υποχρεούνται να μειώσουν δραστικά τη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, με σκοπό την προστασία των υδάτινων αποθεμάτων.

• Περιορισμοί στην εκτός σχεδίου δόμηση: Σε προστατευόμενες περιοχές της Ανατολικής και Δυτικής Λέσβου, οι κανόνες δόμησης έχουν αυστηροποιηθεί, περιορίζοντας τη δυνατότητα ανέγερσης νέων κατοικιών και αγροτικών εγκαταστάσεων.

Οι περιορισμοί στις προστατευόμενες ζώνες επιδρούν άμεσα στη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, τη μελισσοκομία, τη συλλογή αρωματικών φυτών και τη διαχείριση των υδάτων. Είναι απαραίτητο να εξισορροπηθούν οι ανάγκες προστασίας του περιβάλλοντος με την οικονομική βιωσιμότητα των τοπικών παραγωγών, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια των παραδοσιακών δραστηριοτήτων της Λέσβου.

Χωρίς τους Παραγωγούς, οι Περιβαλλοντικές Πολιτικές θα Είναι Γεωγραφικά Ατελείς

Η οριοθέτηση περιβαλλοντικών ζωνών συνδέεται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων. Ωστόσο, η απουσία ουσιαστικής διαβούλευσης με τους παραγωγούς δημιουργεί ένα έλλειμμα χωρικής δικαιοσύνης και κοινωνικής αποδοχής.

Η εφαρμογή ενός αυστηρά κανονιστικού πλαισίου, χωρίς την ενεργή συμμετοχή των αγροτών και κτηνοτρόφων, παραβλέπει τις σχέσεις παραγωγής και τις χωρικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπινων δραστηριοτήτων και φυσικού περιβάλλοντος. Η αγροτική παραγωγή, ως διαδικασία που εξαρτάται από τη γεωμορφολογία, το κλίμα και τις τοπικές οικολογικές συνθήκες, δεν μπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα από τη διαχείριση του τοπίου.

Επομένως, η βιώσιμη ανάπτυξη δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν δεν ενσωματωθεί η χωρική διάσταση της αγροτικής οικονομίας και της καθημερινής πρακτικής των παραγωγών στις περιβαλλοντικές πολιτικές.

Από τον Μονόπλευρο Σχεδιασμό στην Ολοκληρωμένη Διαχείριση του Τοπίου

Η διαχείριση του αγροτικού και φυσικού τοπίου στη Λέσβο δεν μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά σε περιορισμούς και απαγορεύσεις που σχεδιάζονται κεντρικά, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι τοπικές συνθήκες και η παραγωγική δραστηριότητα. Αντίθετα, απαιτείται μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που να ενσωματώνει τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και τη μελισσοκομία στη διαχείριση του τοπίου, με στόχο τόσο την περιβαλλοντική προστασία όσο και την οικονομική βιωσιμότητα των τοπικών κοινοτήτων.

Για να επιτευχθεί αυτή η ισορροπία, είναι αναγκαίο να εφαρμοστούν:
• Διαβουλεύσεις με τους παραγωγούς, ώστε ο χωρικός σχεδιασμός να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών και να ενσωματώνει τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής.
• Μεταβατικά στάδια προσαρμογής, που θα δίνουν τον απαραίτητο χρόνο στις παραγωγικές δραστηριότητες να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες, μειώνοντας τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.
• Οικονομικά κίνητρα για βιώσιμες πρακτικές, αντί για απόλυτες απαγορεύσεις, ώστε οι παραγωγοί να μπορούν να υιοθετήσουν νέες περιβαλλοντικά φιλικές μεθόδους χωρίς να επιβαρύνονται οικονομικά.
• Εξειδικευμένες εκπαιδευτικές και τεχνικές δράσεις, που θα βοηθούν τους παραγωγούς να κατανοήσουν τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις και να αναπτύξουν βιώσιμες στρατηγικές προσαρμογής.

Η ενσωμάτωση των παραγωγών στον σχεδιασμό και τη διαχείριση των περιβαλλοντικών ζωνών δεν είναι απλώς μια πολιτική επιλογή, αλλά μια γεωγραφική και κοινωνική αναγκαιότητα. Η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και η ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής δεν είναι αντικρουόμενοι στόχοι – αντιθέτως, μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά, εφόσον σχεδιαστούν με τρόπο που να λαμβάνει υπόψη τις γεωγραφικές, οικονομικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της Λέσβου.

Η μετάβαση από έναν μονόπλευρο, αυστηρά κανονιστικό τρόπο λήψης αποφάσεων προς μια συμμετοχική και χωρικά προσαρμοσμένη προσέγγιση είναι η μόνη ρεαλιστική λύση για να εξασφαλιστεί τόσο η περιβαλλοντική προστασία όσο και η βιωσιμότητα των ανθρώπων που διαχειρίζονται και συνδιαμορφώνουν το τοπίο της Λέσβου.

Γιατί, τελικά, δεν είναι ο χώρος που καθορίζει τις επιλογές, αλλά αυτοί που τις θέτουν σε πλαίσιο. Οι περιορισμοί στη γη, στο νερό και στην παραγωγή δεν είναι άκαμπτοι νόμοι της φύσης, αλλά οι αποτυπώσεις μιας σκέψης που συχνά μετρά την πρόοδο με δείκτες που αγνοούν την ισορροπία, τη δικαιοσύνη και τη διάρκεια.

Οι βουλευτές, το Περιφερειακό Συμβούλιο και τα δύο Δημοτικά Συμβούλια καθώς και τα συλλογικά όργανα των αγροτών και κτηνοτρόφων θα έπρεπε και πρέπει να συμμετέχουν στη διαβούλευση και να έχουν άποψη όχι μόνο για το τι δεν πρέπει να γίνει αλλά και για το τι πρέπει να γίνει.