Ο κ. Σόιμπλε έχει περάσει στο ελληνικό συλλογικό θυμικό ως ο κακός Λύκος. Είχαμε ανάγκη από έναν τέτοιον και τον βρήκαμε. Αυτές τις μέρες λοιπόν δημοσιεύματα απομονώνουν ξανά μια του φράση, τη μεταφράζουν –traduttore produttore- και μας πληροφορούν ότι ο κ. Σόιμπλε είπε πως, "Δεν είναι απόλυτο ότι όλα υποχωρούν μπροστά στην ανθρώπινη ζωή". Κάπως έτσι ο κακός Λύκος θα συνεχίζει να μας σκιάζει.

Διαβάζοντας κανείς όλη την παρέμβαση του κ. Σόιμπλε θα εντοπίσει κι άλλα πράγματα που αν τα απομονώναμε και τα κάναμε τίτλο ή κολάζ θα μπορούσαμε να προτάξουμε την εικόνα ενός δημοκρατικού και ανθρωπιστή πολιτικού άνδρα. Φέρνω για παράδειγμα τις φράσεις "το κράτος πρέπει να εγγυηθεί την καλύτερη δυνατή υγειονομική περίθαλψη σε όλους" ή ακόμα καλύτερα το, "αν υπάρχει μία απόλυτη αξία στο Σύνταγμά μας, αυτή είναι η αξιοπρέπεια του ανθρώπου".

Τίποτα όμως δεν στερείται συγκείμενου. Ούτε οι πιο άγιες σκέψεις, ούτε και οι πιο βάναυσοι αφορισμοί. Για αυτό το συγκείμενο θα ήθελα να μιλήσω. Δεν ήταν ποτέ, πιστεύω, το πραγματικό ζήτημα ο κ. Σόιμπλε, ούτε οι απομονωμένες φράσεις από δηλώσεις του, ούτε ο πραγματικός του ρόλος, ούτε αν είναι φίλος της Ελλάδας ή εχθρός της. Είναι κάτι απείρως τρομακτικότερο το οποίο, βέβαια, δε θα δούμε να αναφέρεται συχνά με το όνομά του, ειδικά σε τίτλους ειδήσεων.

Πρόκειται για τη σχετικοποίηση της ανθρώπινης ζωής και αυτούς που εξυπηρετεί. Σε αυτήν την σχέση ο κ. Σόιμπλε μπορεί να μετέχει όμως δεν είναι παρά ένας της παράγοντας και φοβάμαι ούτε καν ο πιο σημαντικός της ωφελούμενος. Ο τρόμος της σχετικοποίησης της ανθρώπινης ζωής ριζώνει στη δομή της σύγχρονης κοινωνίας και είναι απείρως πιο περίπλοκος από τις δηλώσεις ενός ή και όλων των πολιτικών του κόσμου.

Η εποχή μας αναδεύει πολλές μορφές απολυταρχικής εξουσίας, πολλές μορφές υποτέλειας και βέβαια πολλές μορφές καταστολής και, τελικά, φυσικής εξόντωσης. Μερικές από αυτές είναι προέκταση παλαιότερων, άλλες αποκτούν καινοφανείς μορφές. Η σχετικοποίηση της ανθρώπινης ζωής μπροστά σε κοινωνικούς ή οικονομικούς δείκτες δένει διαχρονικά και υπέροχα με την κυρίαρχη οικονομική και πολιτική θεωρία και πρακτική. Και είναι κλασσική επιλογή των απανταχού και πάντοτε εξουσιαστών και τύραννων.

Στην πυραμίδα της σύγχρονης εξουσίας - όπως στο ανθρώπινο σώμα το νευρικό σύστημα- τον ρόλο του αγωγού ερεθισμάτων και εντολών έχουν αναλάβει μεγάλης κλίμακας αφηγήσεις όπως το έθνος, η θρησκεία και μεγάλης κλίμακας πολιτικές δομές όπως το ΝΑΤΟ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το κράτος. Στο ενδιάμεσο ανάμεσα στη μεγάλη κλίματα μέχρι το νου και τη συνείδηση του καθένα μας υπάρχουν πάμπολες μικρότερες αφηγήσεις και άπειρες θεσμικές δομές.

Οι δηλώσεις του κ. Σόιμπλε τόσο όπως αυτές διατυπώθηκαν όσο και όπως αυτές διαστρεβλώθηκαν ανήκουν στην μικρή κλίμακα ενός πολιτικού που εκφέρει μια άποψη ή ενός δημοσιογράφου που την παραλλάσει μα την ίδια στιγμή, συγχέονται με μεγαλύτερες δομές, με πιο περίπλοκες αφηγήσεις, τις τρέφουν και τρέφονται από εκείνες. Ένας πολυάσχολος βρόγχος που φτιάχνει την πραγματικότητα μέσα και έξω μας.

Αξίζει να δούμε τι δεχόμαστε ως status quo, τι ισχύει, τι λατρεύουμε και διαιωνίζουμε, ακόμα και τι αντιμαχόμαστε -μερικοί από εμάς- για να εντοπίσουμε κάτι πιο σαφές. Αξίζει να αποδελτιώσουμε πιο βαθιά τις αφηγήσεις που μας περιβάλλουν και μας σχηματοποιούν. Αξίζει, την ίδια στιγμή, να σταθούμε στα λεγόμενα «δεδομένα» και όχι μόνο στο καθρέφτισμά τους. Δύσκολη δουλειά, δύσκολη η διάκριση μεταξύ των δυο.

Δυστυχώς ορισμένα πράγματα επηρεάζουν με την ίδια αντικειμενικότητα που μας επηρεάζει ένα ξένο σώμα που χτυπάει με δύναμη στο κεφάλι μας. Ίσως εκεί που υποφέρουμε, ο ίδιος ο πόνος, το σωματικό και ψυχικό άλγος μπορεί να σταθεί οδηγός στο να δούμε λίγο πιο ξεκάθαρα, αν προσπαθήσουμε, τον περίπλοκο ιστό της «πραγματικότητας».

Στις μέρες μας ελάχιστοι κατέχουν τα πάντα και οι περισσότεροι τίποτα ή σχεδόν τίποτα. Ακόμα και όσοι απεχθανόμαστε αυτήν την κατάσταση (όπως και τόσοι άνθρωποι σε περασμένες γενιές και σε παρόμοιες συγκυρίες) γνωρίζουμε πόσο βαθιά ριζωμένη είναι αυτή η διάκριση. Στην ουσία μια σχετικά ολιγομελής ελίτ νέμεται τη μερίδα του λέοντος πόρων και των αγαθών ενώ η υπόλοιπη κοινωνία τρέφεται από τα ψίχουλα που είτε ρίχνουν από «ψηλά», είτε από εκείνα τα ακόμα λιγότερα ψίχουλα που είναι αναγκαίο να παραμένουν χαμηλά για μην πεθάνουν οι μάζες από την πείνα.

Ο περισσότερος κόσμος πασχίζει καθημερινά -είτε το θέλει είτε όχι- για να διατηρηθεί μια πυραμιδοειδής μορφή εξουσίας με λίγους στην κορυφή, αρκετούς διάμεσους και αμέτρητους στην βάση. Η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων στον πλανήτη ζει στη φτώχεια ή σε ιδιότυπα καθεστώτα σύγχρονης δουλείας, είτε άμεσης είτε έμμεσης που πλέον έχουν πάρει τη μορφή μισθωτής εργασίας. Η ζωή κυλάει μέσα από τα χέρια των πολλών, μέσα σε στερήσεις ή αφόρητες βιοτικές πιέσεις.

Η όποια πραγματική, οριζόντια κοινωνική πρόοδος απαιτεί τεράστιες θυσίες και προχωράει πολύ αργά. Όταν οι σύγχρονοι υπέρμαχοι του σημερινού συστήματος προβάλλουν δείκτες που αναφέρουν πως στη εποχή μας η ανθρωπότητα απολαμβάνει αγαθά αδιανόητα για άλλες εποχές αυτό το κάνουν κυρίως για να δικαιολογήσουν το ίδιο το σύστημα.

Δεν αναφέρονται ποτέ τους αιματηρούς αγώνες που έγιναν για να πετύχει ένα κομμάτι της ανθρωπότητας αυτά τα αγαθά ούτε βέβαια και το πόσο λυσσαλέα πολέμησε το σύστημα κάθε μια από αυτές τις αλλαγές μέχρι να αναγκαστεί να τις παραχωρήσει. Αυτές οι αλλαγές είχαν πάντα στον πυρήνα τους την εγγενή αξία της ανθρώπινης ζωής.

Η σχετικοποίηση της ανθρώπινης ζωής όπως και οι επίπονες αλλαγές που αναφέραμε δεν ολοκληρώνονται μόνο με αφηγήσεις, αλλά κυρίως με πράξεις. Τι σημαίνει λοιπόν και γιατί είναι τρομακτική αυτή η σχετικοποίηση;

Είναι μεγάλο ερώτημα μα πιστεύω πως τελικά η απάντηση μπορεί και να είναι απλή : η ανθρώπινη ζωή είναι, τελικά, αναλώσιμη για αυτούς που έχουν την εξουσία και για αυτούς που θέλουν α) να τη διατηρήσουν, β) να ανέλθουν σε αυτή ή γ) να την υπηρετήσουν θέλοντας και μη.

Σε αυτά τα πλαίσια η υποβάθμιση της αξίας της ανθρώπινης ζωής επιβάλλεται ως αφήγηση μα κυρίως ως πρακτική. Σε αυτήν την πραγματικότητα μια ανθρώπινη ζωή χάνει την εγγενή της αξία μπροστά σε, τάχα, άλλες ζωές. Πολλές φορές απροκάλυπτα παρουσιάζεται σα να μην έχει καν εγγενή αξία. Είναι ένας αριθμός. Ο κάθε άνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται ως ένα ξεχωριστό σύμπαν με δική του φωνή, δικά του όνειρα, πάθη, ικανότητες, αλλά αντιμετωπίζεται ως ποσότητα.. Η σχετικοποίηση της ανθρώπινης ζωής έχει στην καρδιά της την ίδια την απανθρωποποίηση.

Μπορεί να μην ήμασταν ποτέ κάτι σπουδαίο, δεν ήμασταν όμως ποτέ και απλά αριθμοί. Ακόμα και το ότι έχουμε οραματιστεί κάτι διαφορετικό από αυτήν την πρόταση, μας δίνει το δικαίωμα να το υποστηρίξουμε. Κάθε άνθρωπος, πέρα από την εγγενή του αξία, φέρει και τον δικό του σωματικό πόνο.

Πάνω σε αυτόν, ειδικά στην ενεργοποίησή του δεν μπορεί να παίζει αυθαίρετα κανείς και για κανέναν λόγο, ειδικά για λογαριασμό τάχα των πολλών. Ποιος είσαι εσύ, θα ρωτούσαμε, που θα αποφασίσεις ποιος ζει, ποιός πεθαίνει, ποιός υποφέρει ή ποιος όχι έναντι άλλου ή άλλων; Συνήθως η απάντηση είναι, «είμαι ο αρχηγός, ο υπεύθυνος που θα κάνει τη δύσκολη επιλογή». Χαμογελώ πικρά κάθε φορά που το ακούω αυτό. Ο ταγός, ο αρχηγός, ο υπεύθυνος είναι τόσο όμορφες λέξεις συχνά έναντι του απλούστατου και πιο ειλικρινούς, «τύραννος».

Ας εξετάσουμε όμως, τι μας προβάλλουν, οι μεγάλες και οι μικρές κυρίαρχες αφηγήσεις των μικρών και μεγάλων μας τυράννων. Το «κοινό καλό» δε μπορεί να συγκριθεί με μια, δυο, δέκα, χίλιες ανθρώπινες ζωές. Ακούγεται εύλογο και θα πρέπει να είμαστε γενναίοι μα λογικοί. Οι αριθμοί μιλούν ξεκάθαρα! Καλύτερα ένας, χίλιοι να πονέσουν και να μην πονέσουν πολλαπλάσιοι! Πως μεταφράζεται αυτό σε πράξη; Πολλά τα ιστορικά παραδείγματα.

Προκειμένου λοιπόν να έχει η τάδε πόλη ρεύμα, μπορούμε να πνίξουμε στον λιγνίτη αυτά τα πέντε χωριουδάκια. Προκειμένου η τάδε πολυεθνική να παρέχει νερό σε εκατομμύρια ανθρώπους για 1.8 ευρώ την εξάδα, τι σημασία έχει να χάσει η τάδε φυλή ή τάδε κοινότητα τα πηγάδια της; Προκειμένου να αποκτήσουμε το τάδε εμβόλιο, τι είναι να υποφέρουν φρικτά ή να θανατωθούν ορισμένοι; Π.χ. μερικοί «άχρηστοι» θανατοποινίτες…Προκειμένου να ζήσουν οι νέοι, τι αξία έχουν οι ηλικιωμένοι; Και να ξέρετε, η σχετικοποίηση της ανθρώπινη ζωής όταν γίνει συνείδηση δε διστάζει να μεταλλαχθεί : προκειμένου να έχει ζωτικό χώρο ο δικός μας λαός, τι αξία έχει η ζωή του άλλου λαού; Προκειμένου να έχουμε τις πρώτες ύλες για φάρμακα τι σημασία έχει να αφανίζονται από πείνα μερικές χιλιάδες στην Αφρική. Ίσως και μερικά εκατομμύρια; Άλλωστε εκείνοι ζουν μια χαμοζωή – αν το δεις καλά δεν είναι καν ζωή «σα τα ζώα ζουν…». Τι σημασία έχει λοιπόν;

Και πάει λέγοντας – μια αξιοθαύμαστη έρευνα θα ήταν αυτή που θα μαζέψει τις τόσες πολλές σχετικοποιήσεις «λίγων» ζωών έναντι «πολλών» στο διάβα της ιστορίας… Πιστεύω πως αυτή η έρευνα θα κατέληγε διατριβή στα χειρότερα εγκλήματα για να καταδείξει τελικά το ότι όσο αφήνουμε περιθώρια στην σχετικοποίηση της ανθρώπινης ζωής τόσο αφήνουμε χώρο την συλλογική μας απανθρωποποίηση.

Και στο τέρας μέσα μας που τελικά δε μας κάνει καλύτερο είδος αλλά μας κρατάει πίσω μόνο και μόνο για να φυλάει τους κατέχοντες. Γιατί αν «ξεφλουδίσουμε» κάθε μια από τις παραπάνω προτάσεις και ρωτήσουμε τελικά «cui bono», ποιος ωφελείται από αυτές, θα ανακαλύψουμε θρονιασμένους τους εξουσιαστές μας και κάτω από τα πόδια τους τις δικές μας αδυναμίες –μικρές ή μεγάλες- και τις δικές μας –πάντα μικρές - φιλοδοξίες. Σίγουρα όχι την πάσχουσα ανθρωπότητα ή το όποιο «κοινό καλό».

Από την στιγμή που αναγκαστούμε να αλλάξουμε αφήγηση και να δώσουμε απόλυτη αξία στην ανθρώπινη ζωή, απόλυτη και αδιαπραγμάτευτη αξία, το οικοδόμημα της εξουσίας δεν μπορεί να σταθεί με τίποτα. Γιατί ξαφνικά το «κοινό καλό» είναι εξίσου σημαντικό με μια και μόνο ανθρώπινη ζωή. Γιατί ξαφνικά ο αφέντης και ο δούλος είναι ίδιοι.

Γιατί ξαφνικά κανείς δεν μπορεί να παρακάμψει ως αριθμό κάποιον άλλο με οποιαδήποτε δικαιολογία. Δεν είμαστε μερμήγκια ή μέλισσες όταν το άτομο έχει την ίδια αξία με το σμάρι ή την αποικία ολόκληρη. Μα θέλουν ίσως να μας πείσουν ότι είμαστε κάτι σαν τα έντομα…Γιατί έτσι θα έχουμε ανάγκη πάντα από «βασιλιάδες» και «βασίλισσες» - εντάξει δε το λένε πάντα τόσο απροκάλυπτα, θα το πουν «υπεύθυνους», «ταγούς» κτλ....

Ίσως θα πρέπει να κλείσω με ένα επιμύθιο. Η δημιουργία κακών Λύκων στο κοινό μας παραμύθι είναι δίκοπο μαχαίρι. Αν εντοπίσουμε το πραγματικό κακό της υπόθεσης, αν το οριοθετήσουμε, το περιγράψουμε και το κατανοήσουμε ίσως και να έχουμε μια ελπίδα να το παλέψουμε ξεκινώντας πρώτα από τον κοντινότερο σε εμάς του δομικό σύνδεσμο στη ζωή μας, εμάς δηλαδή τους ίδιους.

Από αυτήν την άποψη έχουν σημασία οι αντι-αφηγήσεις κόντρα στην κυρίαρχη αφήγηση. Αν δεν το εντοπίσουμε και κάθε φορά ξεσπάμε στις δηλώσεις (ή στις παραφράσεις) των απανταχού κυρίων Σόιμπλε, αν θέλουμε απλά να φτιάξουμε άλλον έναν κακό Λύκο τότε απλά έχουμε πέσει στη λούπα των αφηγήσεων που δεν αλλάζουν τίποτα.

Παίζουμε απλά το παιχνίδι των εξουσιαστών μας. Αυτό που είναι τρομακτικότερο και από τον κ. Σόιμπλε, από τις δηλώσεις ή τις τάχα δηλώσεις του, είναι η πραγματικότητα στην οποία έχουμε συλλογικά εγκλωβιστεί.