Στις 15 Μαΐου κάθε χρόνο γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Οικογένειας, μια ημέρα αφιερωμένη στην αναγνώριση της οικογενειακής μονάδας ως βασικού πυλώνα της κοινωνίας. Η οικογένεια αποτελεί τον χώρο όπου δυνητικά δημιουργούνται οι πρώτες σχέσεις αγάπης, συνεννόησης και αμοιβαίας υποστήριξης, επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την ευημερία των μελών της.

Αυτή την ημέρα ιδιαίτερη σημασία αποκτά η αναγνώριση και η αποδοχή της πολυμορφίας των οικογενειακών δομών. Η αγάπη και η συνεχής υποστήριξη είναι ένα αίτημα και μια σύγχρονη απαίτηση για όλες τις μορφές οικογένειας. Με την πρόσφατη ψήφιση του νομοσχεδίου που επιτρέπει τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών στην Ελλάδα, η συνάντηση αυτής της ιστορικής απόφασης με την Παγκόσμια Ημέρα Οικογένειας αποτελεί ένα συμβολικό σημείο αφετηρίας. Αυτή η εξέλιξη υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της ανοχής, της αγάπης και της αποδοχής σε όλες τις οικογενειακές δομές, ανεξαρτήτως της σεξουαλικής ταυτότητας των μελών τους.

Η οικογένεια μεταβάλλεται συνεχώς, δημιουργούνται νέα πρότυπα, μορφές και σχήματα οικογένειας, τα οποία ξεπερνούν πλέον την αποκλειστική  βιολογική συγγένεια και απορρίπτουν κάποια άλλα. Η ομόφυλη ελληνική οικογένεια συνιστά την πιο ορατή και έντονη έκφανση αποδόμησης των έμφυλων ταυτοτήτων και της παραδοσιακής οικογένειας, όπως την ξέραμε στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν.

Ομόφυλη οικογένεια είναι η συνύπαρξη, η ένωση, έγγαμη ή μη, δύο ατόμων ίδιου φύλου που μπορεί να έχουν παιδιά μέσω γονιμοποίησης με δωρεά, παρένθετης μητρότητας, ανάδοχης φροντίδας ή μέσω διεθνής υιοθεσίας. Αυτές οι οικογένειες είναι επίσης γνωστές ως «Rainbow Families», ένας όρος που υπογραμμίζει την ποικιλία και την πολυμορφία τους.

Ως το πρόσφατο παρελθόν, η ελληνική οικογένεια διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο ως θεσμός που προστάτευε την περιουσία και διατηρούσε τις κοινωνικές τάξεις. Στην καπιταλιστική πατριαρχία, η περιουσία μεταβιβαζόταν στα παιδιά από τον πατέρα και αυτή η πρακτική συνέβαλε στη διατήρηση της οικονομικής εξουσίας και των κοινωνικών θέσεων των οικογενειών. Από την άλλη μεριά, η ομοφυλοφιλία είχε αντιμετωπιστεί με κριτική και κατακραυγή, κυρίως λόγω των κοινωνικών και πολιτισμικών αντιλήψεων που επικρατούσαν μέχρι πρόσφατα. Σε ένα περιβάλλον όπου η οικογένεια ήταν κέντρο κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης, η ομοφυλοφιλία είχε χαρακτηριστεί ως ανώμαλη και ανεπιθύμητη.

Η κοινή γνώμη είχε διαμορφώσει μια εικόνα στην οποία οι ομοφυλόφιλοι χαρακτηρίζονταν ως μη μονογαμικοί και απρόθυμοι για μακροχρόνιες δεσμεύσεις, καθώς και ως ανίκανοι να δημιουργήσουν σταθερό οικογενειακό περιβάλλον για τα παιδιά. Ωστόσο, αυτά τα στερεότυπα έχουν αρχίσει να αλλάζουν με τη διεκδίκηση, την αύξηση της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης. Επιστημονικές μελέτες έχουν επαρκώς τεκμηριώσει ότι οι ομοφυλόφιλοι μπορούν να δημιουργήσουν εξίσου σταθερές και υγιείς σχέσεις με τους ετεροφυλόφιλους, ενώ η ικανότητά τους να είναι αποτελεσματικοί γονείς έχει επίσης καταδειχθεί. Ο σεβασμός και η αποδοχή της ποικιλομορφίας στις σχέσεις και τις οικογένειες είναι σημαντικά βήματα προς μια πιο δίκαιη και συμπεριληπτική κοινωνία.

Η νομική αναγνώριση του γάμου για όλους συμβάλλει στη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων εις βάρος των ομόφυλων ζευγαριών, ενισχύοντας την αίσθηση αξιοπρέπειας και αναγνώρισης της ομοφυλοφιλικής κοινότητας στην κοινωνία. Επιπλέον, προάγει μια πιο δίκαιη και πλουραλιστική κοινωνία, όπου η πολυμορφία και η ανοχή είναι βασικές αξίες που καθοδηγούν τις κοινωνικές σχέσεις. Με την αναγνώριση της ομοφυλοφιλικής αγάπης και της οικογενειακής ενότητας, η κοινωνία κατασταλάζει το μήνυμα ότι η αγάπη και η δέσμευση δεν γνωρίζουν φύλο και ότι κάθε οικογένεια, ανεξαρτήτως σύνθεσης, αξίζει σεβασμό και προστασία.

Είναι ενδιαφέρων να δούμε τις νομοθετικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα. Τον Δεκέμβριο του 2015 η επέκταση του συμφώνου συμβίωσης, όσον αφορά την αναγνώριση και προστασία των δικαιωμάτων των LGBTQI+ ατόμων, για να συμπεριληφθούν και τα ομόφυλα ζευγάρια αντιπροσώπευε ένα σημαντικό βήμα προς την εξίσωση των δικαιωμάτων και των ευκαιριών μεταξύ όλων των πολιτών, ανεξαρτήτως σεξουαλικής ταυτότητας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Η νέα νομοθεσία επέτρεπε στα ομόφυλα ζευγάρια να απολαμβάνουν ίδια δικαιώματα σε πολλούς τομείς όπως η απασχόληση, η ασφάλεια και η κληρονομιά. Αυτό σήμαινε όχι μόνο την αναγνώριση της ομοφυλικής σχέσης από το νομικό σύστημα, αλλά και την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων που ανήκουν σε αυτήν. Η επέκταση του Συμφώνου Συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια τον Δεκέμβριο του 2015 αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα προς την αναγνώριση και την προστασία των ομοφυλόφιλων ζευγαριών από νομική άποψη.

Τον Οκτώβριο του 2017, ψηφίστηκε η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, εξαλείφοντας την απαίτηση χειρουργικής επέμβασης και ψυχιατρικής γνωμάτευσης.

Από τον Μάιο του 2018, τα ομόφυλα ζευγάρια βάσει του Ν. 4538 μπορούν να γίνονται ανάδοχοι, υπό την προϋπόθεση όμως να είναι συγγενείς εξ αίματος. Αυτό το μέτρο δίνει τη δυνατότητα στα ομόφυλα ζευγάρια να προστατεύσουν τα παιδιά των συγγενών τους, αν αυτοί χάσουν τη ζωή τους, αποφεύγοντας έτσι την φιλοξενία τους σε ίδρυμα. Ο νόμος αυτός υποστηρίχθηκε από την πλειοψηφία των κομμάτων, εκτός από τη Χρυσή Αυγή και την Ένωση Κεντρώων. Τον Μάρτιο του 2019, ψηφίστηκε ο Ν. 4604 που προωθεί την ουσιαστική ισότητα των φύλων και την πρόληψη της έμφυλης βίας. Αυτός ο νόμος απαγορεύει τη χρήση διατυπώσεων που υποκρύπτουν ή εμπεριέχουν έμφυλη διάκριση στα διοικητικά έγγραφα του Δημοσίου. Η εφαρμογή αυτών των νόμων στην πράξη είναι κρίσιμη για τη διασφάλιση της πλήρους προστασίας και ισότητας των ατόμων της LGBTQI+ κοινότητας.

Η αποδοχή του νομοσχεδίου ,«Ισότητα στον πολιτικό γάμο» από την ολομέλεια της Βουλής στις 15 Φεβρουαρίου 2024 αποτελεί ένα ιστορικό βήμα για την Ελλάδα. Η Ελλάδα καθυστέρησε να προχωρήσει στην ψήφιση του σχετικού νομοσχέδιου, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, λόγω της έντονης αντίστασης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που εκφράζει ένα μεγάλο μέρος της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας, επηρεάζοντας πολιτικά κόμματα και θεσμικές αποφάσεις. Σε πολλούς ναούς σε όλη την Ελλάδα, αναγνώστηκαν επιστολές που καταδίκαζαν το νομοσχέδιο, θεωρώντας ότι δεν προωθεί την πατρότητα και την μητρότητα και καταργεί τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων στην οικογένεια. Επιπλέον, εστίασαν στις σεξουαλικές επιλογές των ενηλίκων παρά στα συμφέροντα των μελλοντικών παιδιών. Σημειώθηκε έντονη διαμαρτυρία και στην πλατεία Συντάγματος, όπου αντιτιθέμενοι πολίτες με πανό και εικόνες καταδίκαζαν έντονα την ψήφιση του νομοσχεδίου.

Με την έγκριση αυτού του νομοσχεδίου, η Ελλάδα έγινε η 37η χώρα παγκοσμίως και η πρώτη ορθόδοξη χώρα που αναγνώρισε την ισότητα στον γάμο, επιτρέποντας την ένωση ανάμεσα σε δύο άτομα ίδιου φύλου. Η έγκριση αυτού του νόμου θέτει τις βάσεις για την προστασία των δικαιωμάτων όλων των ζευγαριών, ανεξαρτήτως φύλου, ενθαρρύνοντας την ισότητα και τη διαφορετικότητα στην κοινωνία. Σηματοδοτεί ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της Ελλάδας και αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την πρόοδο και την εξέλιξη της κοινωνίας μας. Η έγκριση του φέρνει έναν νέο ορίζοντα ισότητας στην ελληνική κοινωνία. Με τη χορήγηση ίσων γονικών δικαιωμάτων στα ομόφυλα ζευγάρια ως νόμιμους κηδεμόνες ενός παιδιού, ανοίγεται ο δρόμος για την αναγνώριση της τεκνοθεσίας. Σήμερα τα ομόφυλα ζευγάρια έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν νομική ευθύνη για τη φροντίδα και την ανατροφή ενός παιδιού, προσφέροντας τους ένα σταθερό οικογενειακό περιβάλλον.

Το νομοσχέδιο δεν προβλέπει πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ή στην παρένθετη εγκυμοσύνη, κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει επόμενο βήμα προς την πλήρη ισότητα. Παρ' όλα αυτά, η έγκριση του νομοσχεδίου στη Βουλή προκάλεσε θερμές αντιδράσεις, με πολλούς να εκφράζουν τη χαρά τους με χειροκροτήματα και ορισμένους να κατακλύζονται από συγκίνηση και δάκρυα.

Για την LGBTQI+ κοινότητα, το νομοσχέδιο αποτελεί μια σημαντική πρόοδο, καθώς πλέον αναγνωρίζονται νομικά τα ομόφυλα ζευγάρια ως οικογένειες. Αυτό σημαίνει ότι πολλές οικογένειες που παλαιότερα δεν αναγνωρίζονταν επίσημα τώρα έχουν νόμιμη θέση στην κοινωνία και τα δικαιώματά τους προστατεύονται από το νόμο. Αυτή η αλλαγή επιτρέπει επίσης σε Ελληνίδες και Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό με τις οικογένειές τους να επιστρέψουν στην Ελλάδα γνωρίζοντας ότι οι οικογενειακές τους σχέσεις είναι νόμιμα αναγνωρισμένες και προστατευμένες. Μπορούν να λάβουν νόμιμες αποφάσεις για τα παιδιά τους και να φροντίσουν για την ευημερία τους, κάτι που προηγουμένως δεν ήταν εφικτό. Εάν προχωρήσουν και άλλες βελτιώσεις για την ίση μεταχείριση στην εκπαίδευση και εάν εξαλειφθούν πλήρως οι διακρίσεις εις βάρος των ατόμων της LGBTQI+ κοινότητας σε όλους τους τομείς της οικογενειακής, επαγγελματικής και προσωπικής τους ζωής, τότε θα είναι πιο εμφανής και πιο βιώσιμη η πραγματική ισότητα.

Κάθε βήμα προς την αναγνώριση και την προστασία των δικαιωμάτων της LGBTQI+ κοινότητας είναι ένα βήμα προς μια πιο δίκαιη και πλουραλιστική κοινωνία. Παρά τις προκλήσεις και τις αντιρρήσεις, η πορεία προς την ισότητα και την αποδοχή συνεχίζεται. Κάθε μέτρο που λαμβάνεται για την προώθηση της ισότητας στο γάμο, την υιοθεσία και την προστασία των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων, λεσβιών, αμφισεξουαλικών, τρανς και άλλων ταυτοτήτων και εκφράσεων φύλλου, μας φέρνει πιο κοντά σε μια κοινωνία που αποδέχεται και σέβεται τη διαφορετικότητα. Ας συνεχίσουμε να δουλεύουμε συνεργατικά για έναν κόσμο όπου ο καθένας ανεξαρτήτως φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας να μπορεί να ζει με ισότητα, αξιοπρέπεια, ελευθερία και αγάπη.

Πηγές για περαιτέρω μελέτη.

Παπαθανασίου, Ν. και Χρηστίδη Ε. (2020). Συμπερίληψη & Ανθεκτικότητα: Βασικές Αρχές Ψυχοκοινωνικής Στήριξης σε Θέματα Σεξουαλικού Προσανατολισμού, ταυτότητας, Έκφρασης και Χαρακτηριστικών φύλου. Αθήνα: Gutenberg.

Καλόβυρνας, Λ. (2021). Όταν η Αγάπη Τολμά να πει το Όνομα της: Ομοφυλοφιλία και Νέοι Τρόποι Σεξουαλικής Υπαρξης στη Σημερινή Ελλάδα. Αθηναία: Gutenberg.

Stamati, Μ. (2022). The “Invisible” Greek Same Sex Parents’ Family. In Bosco T, Gonçalves F. &Souza W., (eds.), International Liberty Interdisciplinary Studies Conference. January 16-17, 2022, Manhattan, New York, Liberty Publications, pp. 221-229.

*Μαρίνα Σταμάτη. Διδακτόρισσα Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα σχετίζονται με τον κινηματογράφο της παρατήρησης, την οπτική ανθρωπολογία και την ποιοτική κοινωνική έρευνα με έμφαση σε ζητήματα οικογενειακών σχέσεων και κοινωνικών δεσμών. Άρθρα, ερευνητικές εργασίες και μελέτες της έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και διεθνή επιστημονικά περιοδικά και σε πρακτικά συνεδρίων με κριτές.