«Λαζαρέλ(ι) άμα δε πλάσ(ι)ς, ψουμί δε θα χουρτάσ(ι)ς» λέει η Μυτιληνιά παροιμία, μια από τις πολλές με τις οποίες ο λαός «έπειθε ευατόν» για την ανάγκη τήρησης των τοπικών εθίμων. Χρόνια τώρα οι γυναίκες της Λέσβου για την ψυχή του Λαζάρου που ανέστησε ο Χριστός ζυμώναν ανήμερα του Σαββάτο του Λαζάρου τα «Λαζαρέλια» ειδικά κουλούρια στα οποία δίνουν το σχήμα ανθρώπου, σπαργανωμένου, όπως ακριβώς παριστάνεται ο Λάζαρος στις αγιογραφίες.

Στο πρόσωπο και στα χέρια προσθέταν σταφίδες, σημάδια του θανάτου που νίκησε ο Χριστός με την ανάσταση του μαθητή του.Εδώ και χρόνια βέβαια τα «Λαζαρέλια» δε φτιάχνονται από τις νοικοκυρές στα σπίτια αλλά το έθιμο τηρείται από πολλούς φούρνους του νησιού!Για όσους πάντως θελήσουν να τηρήσουν το έθιμο ας θυμούνται πως τα γνήσια «Λαζαρέλια» δεν είναι σταφιδόψωμα. Είναι νηστίσιμα, ελαφρώς γλυκά και πολύ… ενδιαφέροντα γευστικά

Η συνταγή

Για να φτιάξει κανείς «Λαζαρέλια» με μια Μικρασιάτικη συνταγή σωσμένη στο αρχείο του υπογράφοντος από μαρτυρία της Καλλιόπης Μυκονιάτη πρόσφυγα από το Ατζανός που έζησε μέχρι το θάνατο της το 1991 στο Συνοικισμό Σαλβαρλή της Μυτιλήνης, χρειάζεται:

250 γραμμάρια αλεύρι σκληρό

1/2 φακελάκι ξηρή μαγιά

1/4 του φλιτζανιού χλιαρό νερό

1/4 του φλιτζανιού ζάχαρη

1/4 του φλιτζανιού σταφίδες ξανθές

2-3 κουταλιές της σούπας. ελαιόλαδο

Κανέλα στη μύτη του κουταλιού

1 πρέζα γαρύφαλλο

Λίγο γλυκάνισο σε σκόνη

Μερικά ολόκληρα γαρυφαλλάκια

Πώς φτιάχνονται;

Διαλύεις σε ένα μπολάκι τη μαγιά στο 1/4 του φλιτζανιου χλιαρό νερό! Προσθέτεις μια κουταλιά της σούπας ζάχαρη και δυο κουταλιές της σούπας από το αλεύρι και τα ανακατεύεις όλα μαζί καλά μέχρι να ομογενοποιηθούν.

Σκεπάζεις το μπώλ με μια μεμβράνη και το αφήνεις σε χλιαρό μέρος να φουσκώσει 15 με 20 λεπτά

Ανακατεύεις τις σταφίδες σε μια κουταλιά της σούπας αλεύρι και ζεσταίνεις το υπόλοιπο νερό για να βράσεις μέσα το γλυκάνισο. Βάζεις το υπόλοιπο αλεύρι, το ελαιόλαδο, τη ζάχαρη που απέμεινε, τα μυρωδικά (κανέλα, γαρύφαλλο και γλυκάνισο) και τις σταφίδες και τα ανακατεύεις.

Στη συνέχεια προσθέτεις το μίγμα με τη μαγιά και ανακατεύεις όλα τα υλικά. Ζυμώνεις μέχρι να πάρεις μια ζύμη που δεν κολλάει στα χέρια. Φυσικά το ρυθμίζεις προσθέτοντας αλεύρι ή νερό.

Λαδώνεις το μπολ και το σκεπάζεις με λαδόκολλα αφήνοντας το για τουλάχιστον δυο ώρες να φουσκώσει

Αφού φουσκώσει μοιράζεις τη ζύμη σε πέντε μπαλάκια. Κρατάς ένα κομμάτι από κάθε ένα και φτιάχνεις ένα κορδόνι λεπτό

Φτιάχνεις με τα μπαλάκια μακρόστενα ψωμάκια. Κόβεις το κορδόνι στη μέση και το κολλάς επάνω από τα φραντζολάκια χιαστί για χέρια

Στρογυλεύεις όσο μπορείς το πάνω μέρος και καρφώνεις τα γαρυφαλλάκια ώστε να σχηματίσεις τα μάτια. Αν θες αντί για γαρυφαλλάκια βάζεις στα χέρια και στο πρόσωπο τις σταφίδες.

Βάζεις τα «Λαζαρέλια» στο ταψί με απόσταση μεταξύ τους, να φουσκώσουν καλά σκεπασμένα με μια πετσέτα για 30 λεπτά.

Σύμφωνα με την αυθεντική συνταγή «τα πάς στο φούρνο αφού ξεφουρνίζει τα ψωμιά» για ψήσιμο. Σήμερα μπορείς να τα ψήσεις στο σπίτι, σε προθερμασμένο φούρνο στους 180 βαθμούς για μισή ώρα περίπου.

Και κάλαντα

Τα κάλαντα του Λαζάρου τραγουδιούνται πια σε ελάχιστες περιοχές, ενώ παλιότερα ήταν από τα πιο ζωντανά έθιμα και έδιναν ιδιαίτερο τόνο στις μικρές κοινωνίες. Στην περιοχή της Σμύρνης πριν την καταστροφή τραγουδιόταν αποκλειστικά σχεδόν από γυναίκες διαφόρων ηλικιών, ακόμα και κορίτσια τις παντρειάς που ονομάζονταν «Λαζαρίνες».

Την παραμονή της γιορτής, οι Λαζαρίνες ξεχύνονταν στις εξοχές και μαζεύαν λουλούδια με τα οποία στόλιζαν καλάθια.

Γύριζαν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας το Λάζαρο και εισέπρατταν μικρό φιλοδώρημα, χρήματα, αυγά, φρούτα ή άλλα φαγώσιμα.

Τι τραγουδούσαν;

Σε μια καταγραφή στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών σώζεται η παρακάτω καταγραφή του τραγουδιού του Λάζαρου. Προέλευση Μενεμένη.

«Σήμερον έρχεται ο Χριστός

ο επουράνιος θεός.

Εν τη πόλει Βηθανία

Μάρθα κλάει και Μαρία.

Λάζαρο τον αδελφό της

τον γλυκύ και καρδιακόν της.

Τον μοιρολογούν και λένε

τον μοιρολογούν και κλαίνε.

Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν

και τον εμοιρολογούσαν

Και τη μέρα την Τετάρτη

κίνησε ο Χριστός για να 'ρθει.

Τότε εβγήκε η Μαρία

έξω από τη Βηθανία

και εμπρός του γονατίζει

και τα πόδια του φιλεί.

-Αν εδώ ήσουν, Χριστέ μου

δεν θα πέθαιν' ο αδελφός μου.

Μα και πάλιν εγώ πιστεύω

και καλότατα ηξεύρω

ότι δύνασαι αν θελήσεις

και νεκρούς να αναστήσεις.

Τότε ο Χριστός δακρύζει

και τον Άδη φοβερίζει.!

Δεύρο έξω Λάζαρέ μου

φίλε και αγαπητέ μου.

Παρευθύς επελυτρώθη

ανεστήθη κι εσηκώθη

Τότε τον Θεόν δοξάζουν

και τον Λάζαρο εξετάζουν.

Πες μας, Λάζαρε, τι είδες

εις τον Άδην απού πήγες;

Είδα φόβους, είδα τρόμους,

είδα βάσανα και πόνους,

Δώστε μου νερό λιγάκι

να ξεπλύνω το φαρμάκι

της καρδιάς και των χειλέων

και μην μ' ερωτάτε πλέον.

Του χρόνου πάλι να 'ρθουμε,

με υγεία να σας βρούμε,

και ο νοικοκύρης του σπιτιού

χρόνια πολλά να ζήσει,

να ζήσει χρόνια εκατό

και να τα ξεπεράσει.»

Αυτά είναι τα Μικρασιάτικα κάλαντα του Λαζάρου. Σε διάφορες παραλλαγές λέγοντας τόσο στην υπόλοιπη Μικρασία όσο και στα νησιά.

Σε κάποιες περιοχές οι «Λαζαρίνες» κρατούσαν και το «Λάζαρο». Ένα ξύλινο κόπανο για τα ρούχα, τυλιγμένο με παρδαλά κομμάτια από πανιά, ίδιο μωρό. Σε άλλα μέρη πάλι έντυναν με χτυπητά πολύχρωμα υφάσματα μια ρόκα, μια κούκλα, έναν καλαμένιο σταυρό και τα στόλιζαν με κορδέλες και λουλούδια.

Όλα τα παραπάνω βέβαια, κάποτε… Με ευχές. Για «καλό Πάσχα». Ή μάλλον για τα καλύτερα Πάσχα που θα έρθουν.