Συμπεράσματα από τους σεισμούς της Λέσβου (2017) και της Σάμου (2020)
Γράφει ο ΡΑΦΑΗΛ ΠΑΛΑΙΟΠΑΝΗΣ*
Δημοσίευση 2/2/2021
Στην έντονα σεισμογόνο περιοχή του βορειανατολικού Αιγαίου, είναι αρκετά συχνή η εκδήλωση σεισμών. Κύριες αιτίες του φυσικού αυτού φαινομένου αποτελούν αφενός οι εφελκυστικές τάσεις που ασκούνται στην ευρύτερη περιοχήαπό τη σύγκλιση της αφρικανικής και της ευρασιατικής πλάκας και αφετέρου η πίεση που δέχεται η μικροπλάκα του Αιγαίου από την πλάκα της Ανατολίας που βρίσκεται ανατολικά της.
Οι πιέσεις αυτές οδηγούν στη θραύση των πετρωμάτων και δημιουργούν ένα πολύπλοκο σύστημα ρηγμάτων, διαφόρων διευθύνσεων, με τα οποία εκτονώνεται η ενέργεια με τη μορφή σεισμικών κυμάτων.
Μια μεγάλη ομάδα, αποτελούν τα κανονικά ρήγματα με κύριο χαρακτηριστικό τους τη διεύρυνση του χώρου, αφού κατά τη θραύση των πετρωμάτων το ένα τέμαχος βυθίζεται και το άλλο ανυψώνεται.
Σε αυτή την ομάδα ανήκουν και τα ρήγματα που προκάλεσαν τους σεισμούς της Λέσβου στις 12 Ιουνίου 2017και της Σάμου στις 30 Οκτωβρίου 2020. Τα ρήγματα δεν σχετίζονται μεταξύ τους αλλά παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά όπωςη θέση τους σε υποθαλάσσιο χώρο, η κλίση τους προς την πλευρά της θάλασσας και το παρόμοιο μέγεθος (6.3 Mw και 6.9 Mw αντίστοιχα).
Αυτά τα χαρακτηριστικά αποσβένουν σε σημαντικό βαθμό την εκλυόμενη ενέργεια προς την πλευρά των νησιών και σε συνδυασμό με την εφαρμογή του Αντισεισμικού Κανονισμού η πρόκληση βλαβών είναι σχετικά περιορισμένη. Οι περιπτώσεις του οικισμού της Βρίσας και του προαστίου Μπαϊρακλί της Σμύρνης όπου και εμφανίστηκαν έντονα χωρικά συγκεντρωμένες βλάβες αποτελούν εξαιρέσεις που οφείλονται σε πολλούς παράγοντες.
Παρά την αντοχή που επιδεικνύει το κτιριακό απόθεμακαι στους δύο σεισμούς, υπάρχει μια διακριτή ομάδα κατασκευών η οποία παρουσιάζει τον μεγαλύτερο αριθμό βλαβών είτε στον φέροντα οργανισμό είτε στα στοιχεία πλήρωσης. Σε αυτή την ομάδα ανήκουν τα σχολικά κτίρια και οι χώροι λατρείας.
Τα συγκεκριμένα κτίρια έχουν μεγάλους όγκους, μεγάλη ηλικία κατασκευής και παρουσιάζουν αυξανόμενη καταπόνηση εξαιτίας των επαναλαμβανόμενων σεισμικών επεισοδίων. Κρίσιμο στοιχείο αποτελεί η υψηλή συγκεντρωσιμότητα ανθρώπων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες (παιδιά, ηλικιωμένοι), σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας και περιόδους του έτους.
Είναι κατανοητό ότι εάν τα σεισμικά γεγονότα λαμβάνουν χώρα κατά τα συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα η αύξηση των τραυματιών και πιθανώς των ανθρώπινων απωλειών θα είναι κατακόρυφη. Παράδειγμα αποτελεί η κατάρρευση του Δημοτικού Σχολείου της Βρίσας. Κατά την εκδήλωση του σεισμού (15:35 μ.μ.) λειτουργούσε μόνο το ολοήμερο και υπήρχε μία δασκάλα με λίγους μαθητές οι οποίοι και διασώθηκαν.
Σε περίπτωση που ο σεισμός εκδηλωνόταν λίγες ώρες νωρίτερα με την παρουσία του συνόλου των μαθητών κανείς δεν εγγυάται ότι δεν θα υπήρχαν απώλειες ή τραυματισμοί.
Για τη θεραπεία του έλλειμματος αντισεισμικής θωράκισης που εμφανίζουν γενικά τα δημόσια κτίρια προβλέπεται από τις κανονιστικές διατάξεις να διενεργείται έλεγχος σεισμικής επικινδυνότητας με ευθύνη των φορέων διαχείρισής τους και ειδικότερα της Αυτοδιοίκησης και να αποστέλλεται σχετική αναφορά στον ΟΑΣΠ με προτεραιοποίηση των περαιτέρω ελέγχων.
Τα ερωτήματα που προκύπτουν τριάμισι χρόνια μετά τον σεισμό της Λέσβου είναι πολλά. Έχει γίνεικατανοητή από φορείς και τοπική κοινωνία πόσο σημαντική είναι η θωράκιση των κατασκευών;
Έχει ξεκινήσει η τοπική αυτοδιοίκηση - αλλά και άλλοι φορείς - τους σχετικούς ελέγχους; Αν ναι, σε τι βαθμό έχουν προχωρήσει;
Έχουν βγει προκαταρκτικά συμπεράσματα για την έκταση των απαιτούμενων επεμβάσεων; Έχουν διερευνηθεί τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των πιθανών βλαβών; Έχει διερευνηθεί η χωρική κατανομή αυτών των βλαβών;
Η φύση λειτουργεί με συγκεκριμένους και απαράβατους κανόνες, δεν συγχωρεί λάθη, παραλήψεις και αβλεψίες. Οι σεισμοί αποτελούν φυσικό φαινόμενο που παρουσιάζει σχετική επαναληπτικότητα. Η πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα νότια της Λέσβου θορύβησε εκ νέου την τοπική κοινωνία. Ας αποτελέσει και το έναυσμα για την επιτάχυνση των διαδικασιών ελέγχου των κατασκευών αλλά και γενικότερα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης γύρω από τα ζητήματα των φυσικών κινδύνων.