Υγεία vs Οικονομία

«Αν πάρουμε πολύ αυστηρά μέτρα για την καταπολέμηση του ιού θα προκαλέσουμε μεγάλη ζημιά στην οικονομία» - σίγουρα πρόκειται για επιχείρημα που στον σχεδόν ένα χρόνο απ’ όταν άρχισε να εξαπλώνεται η πανδημία όλοι και όλες συναντήσαμε. Η λογική του φαίνεται απλή, η ισχύς του αυτονόητη. Έτσι σχεδόν κανένας δεν μπαίνει στον κόπο να το αμφισβητήσει καινα δοκιμάσει αν επαληθεύεται εμπειρικά. Γιατί πράγματι, δεν χρειάζεται παρά μια απλή αντιπαραβολή με την πραγματικότητα για να καταπέσει.

Εύκολα μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι θάνατοι που οφείλονται στον κορωνοϊό είναι αντανάκλαση της ποιότητας του συστήματος υγείας και του πόση έμφαση δόθηκε στη διασφάλιση της δημόσιας υγείας, με περισσότερους θανάτους να ισοδυναμούν με λιγότερη φροντίδα για την υγεία και το αντίστροφο . Στο παρακάτω γράφημα έχουμε στον κάθετο άξονα τον αριθμό των θανάτων ανά εκατομμύριο και στον οριζόντιο μετράμε την οικονομική ανάπτυξη με την μεταβολή του ρυθμού ανάπτυξης του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), του συνολικού δηλαδή προϊόντος που παράγει η οικονομία.

Η «συμβατική λογική» θα υπαγόρευε μια θετική σχέση θανάτων και ανάπτυξης – σύμφωνα μ’ αυτήν περισσότεροι θάνατοι (λιγότερη μέριμνα για υγεία) ισοδυναμούν με ισχυρότερη ανάπτυξη ή έστω πιο συγκρατημένη ύφεση. Σχηματικά αυτό θα έπρεπε να αποδοθεί με κατανομή των παρατηρήσεων σ’ έναν άξονα από κάτω και αριστερά προς πάνω και δεξιά.

Εύκολα παρατηρεί όμως κανείς ότι κάθε άλλο παρά αυτό συμβαίνει. Οι παρατηρήσεις τείνουν προς το να συγκεντρώνονται προς τον αντίστροφο άξονα, από πάνω και αριστερά προς κάτω και δεξιά, υποδηλώνοντας μια ισχυρή σχέση μεταξύ πολλών θανάτων (λιγότερα μέτρα για υγεία) και βαθύτερης ύφεσης (μεγαλύτερης μείωσης του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ).

Δηλαδή, δεν υπάρχει αντισταθμιστική σχέση (trade-off) μεταξύ λήψης μέτρων για την προάσπιση της δημόσιας υγείας και οικονομικής ανάπτυξης (πρέπει να χάσουμε απ’ το ένα για να κερδίσουμε απ’ το άλλο), αλλά θετική σχέση (και τα δύο αυξάνονται μαζί)!

Θα απορούσε κανείς πώς μια «λογική» η οποία πέφτει τόσο τραγικά έξω και διαψεύδεται πανηγυρικά θα μπορούσε να έχει ταυτόχρονα τόση μαζική απήχηση και να γίνεται κι αποδεκτή από κυβερνήσεις ανά την υφήλιο. Εξάλλου τα στοιχεία είναι διαθέσιμα σε όλους κι αν εμείς μπορέσαμε να κάνουμε αυτή την πολύ απλή ανάλυση σίγουρα μπορούσαν κι αυτοί.

Προφανώς δεν πρόκειται για σφάλμα γεννημένο από αμάθεια ή αδυναμία επεξεργασίας δεδομένων. Εδώ έχουμε να κάνουμε με βαθιά ιδεολογικό πρόβλημα.
Η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, αυτή που καλύτερα προασπίζει τα συμφέροντα της καπιταλιστικής άρχουσας τάξης και που υιοθετείται από κυβερνήσεις ταγμένες στην εξυπηρέτησή τους, είναι στη ρίζα του προβλήματος.Και το πρόβλημα δεν εξαντλείται στα παραπάνω.

Πανδημία και στο βάθος (περαιτέρω) ύφεση
Το καπιταλιστικό σύστημα και οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές στις οποίες στηρίζεται έστρωσαν το δρόμο για την κρίση που βιώνουμε. Η διατάραξη της σχέσης ανθρώπου-φύσης με τον πρώτο να στρέφεται ολοένα και πιο αδηφάγα εναντίον της δεύτερης με σκοπό το βραχυπρόθεσμο οικονομικό κέρδος, αύξησε τις πιθανότητες η ανθρώπινη δραστηριότητα να εισβάλει σε παρθένα οικοσυστήματα που θα την έφερναν σε επαφή με άγνωστα παθογόνα.

Η υποτίμηση της δημόσιας και η πριμοδότηση της ιδιωτικής υγείας δημιούργησε ένα σύστημα που απέρριπτε την πρόληψη της νόσησης ώστε να επωφεληθεί απ’ τη θεραπεία της. Επιβλήθηκε μια αντίληψη της υγείας ως απουσίας νόσου αντί ενός ευρύτερου και περιεκτικότερου ορισμού που θα συμπεριλάμβανε κοινωνικούς και οικονομικούς προσδιορισμούς. Μπορούσε κανείς να έχει τόση υγεία όση άντεχε η τσέπη του, μια ξεκάθαρα ταξική προσέγγιση που μόνο σε μια βαθιά άνιση κοινωνία θα μπορούσε να στεριώσει.

Όταν λοιπόν προέκυψε το αναπόφευκτο (για το οποίο είχαν προειδοποιήσει επιστήμονες ), ο κορωνοϊός βρήκε το δρόμο του στρωμένο. Διαλυμένα και ιδιωτικοποιημένα εθνικά συστήματα υγείας, με ανύπαρκτη ουσιαστικά η πρωτοβάθμια βαθμίδα τους και, το χειρότερο, μια κοινωνία παραλυμένη υπό την επήρεια μιας ιδεολογίας που την εχθρεύεται. Που προτάσσει τον εκθειασμό του ατόμου και την επιδίωξη του στενά ατομικού του συμφέροντος, την αγιοποίηση των αγορών, την αποστροφή προς την κοινωνία, τους δεσμούς και τους θεσμούς της, την αδιαφορία για το σύνολο και τονπεριορισμό στο μερικό.

Και αν το ξεκίνημα της κρίσης ήταν εκρηκτικότότε οι εξελίξεις των όποιων προσπαθειών πυρόσβεσης της έκρυθμης κατάστασηςπρομηνύονται τουλάχιστον δυσοίωνες.

Στα πλαίσια της αντιμετώπισης των επιπτώσεων της πανδημίας κυβερνήσεις ανά τον κόσμο ενέκριναν πακέτα στήριξης των επιχειρήσεων και οι κεντρικές τους τράπεζες χορήγησαν απεριόριστη ρευστότητα στις εμπορικές τράπεζες. Αποτέλεσμα ήταν οι τράπεζες να πλέουν σε πελάγη ρευστότητας που δεν έχουν τι να την κάνουν, κυβερνήσεις να σημειώνουν ολοένα και διογκούμενα ελλείμματα στους προϋπολογισμούς τους και ήδη υπερχρεωμένες επιχειρήσεις (ειδικά οι μικρο-μεσαίες) να συσσωρεύουν ακόμα περισσότερο χρέος εν μέσω κατακρημνισμένων κερδών, κατάσταση που δεν θα αλλάξει ριζικά μετά την ύφεση της πανδημίας.

Δημιουργούνται έτσι όλες οι απαραίτητες και ικανές συνθήκες ενός κραχ στον χρηματοπιστωτικό τομέα μετά από αλλεπάλληλες αδυναμίες αποπληρωμώνκαιχρεωκοπίες. Κι έτσι η οικονομική κρίση, η οποία επιδεινώθηκε λόγω πανδημίας αλλά δεν προκλήθηκε απ’ αυτήν, θα μπει σε μια νέα φάση χάρη σε μια νέα αφορμή αλλά εξ’ αιτίας του ίδιου παράγοντα: της αστάθειας του καπιταλιστικού συστήματος και της συστημικής επιρρέπειάς τους προς τις κρίσεις.

Προς μια υπέρβαση (;)
Ο νεοφιλελευθερισμός, στη φάση της σήψης του καπιταλισμού, δεν μπορεί παρά να παράγει αντιφάσεις κι αδιέξοδα. Έχει φτάσει τις παραγωγικές δυνάμεις και την τεχνολογία σε τέτοιο επίπεδο που να είναι εφικτή η δημιουργία διαφόρων νέων εμβολίων βασισμένων στις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις σε εξαιρετικά μικρό χρονικό διάστημα (φανταστείτε πόσο πιο αναβαθμισμένες θα ήταν αυτές οι δυνατότητες μέσω παγκόσμιας συνεργασίας και άρσης των ανταγωνισμών).

 Όμως η ιδιωτική κατοχή των ευρεσιτεχνιών των εμβολίων από τις φαρμακευτικές που (με δημόσια στήριξη) τα ανέπτυξαν περιορίζει τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής, οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί αναγάγουν το ζήτημα της διανομής σε ζήτημα οικονομικο-πολιτικής ισχύος, καταδικάζοντας τις αναπτυσσόμενες χώρες δίχως επαρκείς πόρους για μαζικούς εμβολιασμούς στο περιθώριο με αποτέλεσμα να αυξάνεται η πιθανότητα ο ιός να μην εκλείψει ποτέ αλλά να αποτελεί στο εξής ένα σταθερό (αλλά λιγότερο επιδραστικό)κομμάτι της ζωής μας.

Στον τομέα της οικονομίας διασώζει μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες και στους υπόλοιπους παρέχει παυσίπονα λίγο πριν τους καταστρέψει ολοσχερώς. Φαίνεται η απόκριση του νεοφιλελευθερισμού όταν καλείται να διασώσει δέκα ναυαγούς είναι να πετάξει ένα σωσίβιο στον πιο ευκατάστατο και να φέρει φουρτούνα για τους υπόλοιπους.

Δεν είναι ικανός να συλλάβει την πραγματικότητα γιατί είναι ταγμένος στο πλευρό μιας αντιδραστικής τάξης που αντιμάχεται την ανθρώπινη πρόοδο και ευημερία. Για να δούμε ένα τέλος στην αλληλουχία των διαφόρων κρίσεων (που πάντα έχουν στην βάση τους το οικονομικό σύστημα, τον καπιταλισμό) είναι ανάγκη να κοιτάξουμε πέρα απ’ αυτό που σήμερα μας σερβίρεται από κάθε κολαούζο του συστήματος.

Να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητες και τις αξίες των κοινωνιών μας με βάση τα σύγχρονα δεδομένα, να αποκαταστήσουμε τη σχέση μας με τη φύση, να στρέψουμε τις παραγωγικές μας δυνάμεις συνειδητά προς την ανύψωση της ανθρωπότητας αντί για τον πλουτισμό μιας κλίκας.