«Έτσι γίνεται, γιατί έτσι γινόταν». Η απάντηση του Μυτιληνιού πανηγυριώτη με το ακριβό αυτοκίνητο παρκαρισμένο κάτω από τα αιωνόβια δέντρα πάνω στα βουνά της Αιολίδας γης, του Μυτιληνιού που αποβάλλει το μανδύα του κοσμοπολίτη στα πρώτα χρόνια του 21^ου αιώνα και φοράει στο κεφάλι τη μαντίλα του Αιολέα. Απάντηση αφοπλιστική. Τώρα το κάθε τι από τους ανθρώπους της σημερινής Αιολίδας γίνεται γιατί έτσι γινόταν, γιατί έτσι έπρεπε να γίνεται, γιατί έτσι πρέπει να γίνεται. Από ανθρώπους «...ώστε θεών μήδεν’ Ολυμπίων λύσαι άτερ Fέθεν», που «να μην μπορεί κανείς θεός Ολύμπιος να τους σώσει».

Στάση πρώτη. Βρεμένη κι αυτή όπως κι όλες οι άλλες με ούζο μοσχομυριστό από γλυκάνισο καρπό ετούτης της γης, με το νου σου γιομάτο στιχάκια μοσχομύριστα κι αυτά, από ιδρώτα πολεμιστή, στιχάκια από πολεμιστή ποιητή σπαρμένο και θεριεμένο από ετούτη τη γη, με μάτια σπιρτάδα γιομάτα, λάμψη σαν αυτή των ματιών αλόγου που αλυχτά... του Αλκαίου. Στάση πρώτη στο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής. «Πάλι στο σπίτι σου κοντά, κοντά και στις βρωμιές σου». Απόλλωνα κι Αφροδίτη ακούτε;

Χωριό στο κέντρο του νησιού η Αγία Παρασκευή. Έτυχε θαρρείς οι άνθρωποι του να σπαρθούν σ’ ένα κομμάτι γης με ίσες αποστάσεις από μια σειρά αρχαίους ιερούς χώρους. Λίγες εκατοντάδες μέτρα από το μεγάλο αρχαίο Ιερό των Μέσων  όπου λατρεύτηκαν λένε ο Διόνυσος, η Ήρα και η Αφροδίτη. Άλλα τόσα μέτρα από το μεγάλο αρχαίο Ιερό του Απόλλωνα στη σημερινή Κλοπεδή. Ξανά, άλλα τόσα μέτρα από την Παλαιοχριστιανική Βασιλική του Χαλινάδου...

Στις αρχές του Μαΐου, οι όπου γης Αγιοπαρασκευώτες θαρρείς κι «αφιονίζονται». Ζούνε λένε για ένα και μόνο σκοπό: το μεγάλο πανηγύρι. Και σαν έρθουν οι μέρες του, το χωριό ολόκληρο «μεταμορφώνεται». Είναι οι μέρες που καθορίζει το φεγγάρι κι η Άνοιξη, η ανάσταση του σημερινού Θεού που τον λένε Χριστό, του χτεσινού Θεού που τον έλεγαν φύση κι είχε τη μορφή της Περσεφόνης που γύρισε απάνω στη γη κι η μάνα της η Δήμητρα την πρασίνισε ολόκληρη για χάρη της. Είναι οι μέρες του αρχαίου μήνα Σκιροφοριών κι όλα ετούτα μοιάζουν θαρρείς με μια κίνηση ενός κόσμου από το σήμερα προς τα πίσω. Μέσα από αρχέγονες διαδικασίες κάθαρσης και εξαγνισμού.

Κέντρο του πανηγυριού γύρω από το οποίο κι ιστορούνται μια σειρά άλλα γεγονότα η σφαγή του ταύρου, το «μάτωμα», η θυσία του ζωντανού προς τιμή του Ζωοδότη, μακριά από το χωριό στον «Ταύρο».

Από νωρίς του Σαββάτου τα παλικάρια αφού έχουν πάρει μέρος σε ένα Διονυσιακό και συνάμα λυτρωτικό γλέντι στα καλντερίμια του χωριού τους, παίρνουν το δρόμο καβάλα στα άλογά τους για το βουνό. Ένα πευκόφυτο λόφο που κάποιοι επιμένουν πως ήταν αφιερωμένος στη λατρεία της Άρτεμης - θεάς που εθεωρείτο και προστάτιδα του φυτικού και ζωικού βασιλείου. Εκεί στον Ταύρο, το ζώο, ένα σχεδόν χρονιάρικο ταυρί αφού στεφανωμένο με λουλούδια έχει παρελάσει από το χωριό οδηγείται για την τελευταία ευλογία από τον εκπρόσωπο του Θεού επί της γης. Σε ετούτη την τελευταία του γύρα στη μάταιη γη τιμιέται ξέχωρα από δεκάδες έφιππους που  το συνοδεύουν. Ακολουθεί το «μάτωμά» του, η θυσία, η σφαγή του, κι ύστερα το σημάδεμα. Το άλικο αιμάτινο σημάδι στο κούτελο. Η συνενοχή όλων στη σφαγή. Ακόμα κι αυτών που τρέχουν πάνω στον Ταύρο οικολογούντες και διαμαρτυρόμενοι, να δουν τα συμβαίνοντα ψιλοδιαμαρτυρόμενοι, νομίζοντας ότι η μισοψημένη μπριζόλα τους στο Αθηναϊκό μπιστρό είναι αποτέλεσμα διαδικασίας δοκιμαστικού σωλήνα. Τρομάρα τους... Κατά πως λέει κι τραγουδοποιός «δεν ξέρουν που πατάν και που πηγαίνουν»... 

Τα κόκκινα  σημάδια από το αίμα του θυσιασμένου στο Θεό ταύρου, βάφουν και εξαγνίζουν τα μέτωπα  των προσκυνητών. Το ούζο αρχίζει να τρέχει. Το ζώο, ιερό πια κομματιάζεται και σιγοβράζει μαζί με το σπασμένο σιτάρι, το κατάλοιπο της παλιάς αναίμακτης θυσίας. Γύρω τριγύρω από το ποτισμένο με αίμα χώμα ανάβουν οι πρώτες φωτιές. Οι πρώτοι χοροί αρχίζουν να κυκλώνουν τα τελευταία απολειφάδια καθωσπρεπισμού. «Αλίσκονται», «αιχμαλωτίζονται», στον ρυθμό κινούνται άνθρωποι και ζώα. Και τα άλογα χορεύουν για χάρη του άγνωστου Ανώτερου Όντος που για χάρη του γίνονται όλα εδώ... «κ’ ουδέν εκ δένος γένοιτο», «τίποτα απ’ το τίποτα δε θα γεννιόταν έτσι...»

Σαν ξημερώσει το «κισκέτς» πια, το μαγειρεμένο σφάγιο ξαναευλογιέται και μοιράζεται στους προσκυνητές. Ακολουθεί ο αγώνας, η χαρά, το πανηγύρι κλείνει στον Ταύρο με τον αγώνα των αλόγων, λίγο προτού γυρίσουν στο χωριό και το σπίρτο της ψυχής και του πνεύματος βάλει φωτιά στη νύχτα. Ως την επόμενη χρονιά που θα ξαναπάρουν εκδικημό από την ιστορία που τα έκανε όλα έτσι......

Σαν παλεύεις να βρεις άκρη με το παράλογο, σαν προσπαθείς να εξηγήσεις το που δεν καταλαβαίνεις, ε... τότε  «λάταγες ποτέονται κυλίχναν απύ Τηίαν». «Σταγόνες που πετάγονται απ’ της Τέως το ποτήρι». Ο Αγιοπαρασκευώτης διανοούμενος των αρχών του 20ού αιώνα Χρίστος Παρασκευαΐδης αποδίδει τη ζωοθυσία της Αγίας Παρασκευής «σε κατάλοιπα της λατρείας του Απόλλωνα που έχει να κάνει με τον Ταξιάρχη της χριστιανικής θρησκείας». Ο επίσης Αγιοπαρασκευώτης Κώστας Μάκιστος (Παπαχαραλάμπους) υποστηρίζει στο βιβλίο του «Η Σελλάδα Αγίας Παρασκευής Λέσβου» ότι πριν από τον Άγιο Χαράλαμπο, προστάτη των ζώων της περιοχής για χάρη του οποίου επίσημα γίνεται το πανηγύρι στην αρχή του καλοκαιριού κι ας γιορτάζει ο Άγιος στις 10 Φλεβάρη, το πανηγύρι γινόταν για τον Άγιο Μόδεστο, προστάτη των «αροτριώντων κτηνών». Ο Μάκιστος παλεύει να βρει άκρια με ανάλογα έθιμα με αυτά του πανηγυριού της Αγίας Παρασκευής, όπως το σταύρωμα στο μέτωπο με το αίμα του «ιερείου» που συναντιέται στην εβραϊκή θρησκεία, στη λατρεία από τους Πέρσες του θεού Μίθρα, στα Ταυροβόλεια των αρχαίων Ρωμαίων και στους καθαρμούς για τον Απόλλωνα. Ο σύγχρονος Μάκης Αξιώτης τέλος, υποστηρίζει ότι το τελετουργικό της ταυροθυσίας και του πανηγυριού γυρνά στα χρόνια των αθηναϊκών Βουφονιών, μιας τελετής που άρχιζε την 14^η του Σκιροφοριώνος μηνός  (Ιουνίου - Ιουλίου) και γινόταν προς τιμήν του Πολιέως Διός.

Οι Αγιοπαρασκευώτες σήμερα μιλούν για το θαύμα του «γέρου» - του Αγίου Χαράλαμπου- που έσωσε κάποιον Μαλομύτη από το βόλι του Τούρκου. Θαύμα της «καινούργιας» θρησκείας για να σωθεί η παλιά;  «Το θύμα, ο προς θυσία ταύρος, γράφουν σε μελέτες τους ο Χριστόφας Χατζηγιάννης και ο Κώστας Μάκιστος (Παπαχαραλάμπους), παραδινόταν στο ισνάφι από το Φεβρουάριο μήνα. Και το ισνάφι το άφηνε ελεύθερο στην περιοχή του κάμπου, να βοσκά στα σπαρμένα χωράφια. Και όχι μονάχα τοπικός άγραφος νόμος απήλλασε το ισνάφι από την ευθύνη για τη ζημιά, αλλά αντίθετα το’χαν σε καλό να βοσκήσει το ιερό ζώο στο σπαρμένο χωράφι τους. Το θεωρούσαν όλοι ιερό και το είχαν και σε καλό να του προσφέρουν κάθε λογής φαγώσιμα».

Το ιερό ταυρί το ‘χες συναντήσει πολλά χρόνια τώρα. Ακόμα από τα παραμύθια της γιαγιάς. Την Κυριακή που τη λένε των Μυροφόρων, και τούτο σου φαινόταν αστείο, «Μυροφόρων; Άκου Μυροφόρων...», τιμιέται ο Ταξιάρχης κει πάνω στο Μανταμάδο καρσί από τ’ Αϊβαλί. Ένα ταυρί αγιασμένο και δαύτο και χρονιάρικο πάει, έμαθες, κάθε χρόνο και γονατίζει μοναχό του κάτω από το πλατάνι στα βόρεια της αυλής του μεγάλου μοναστηριού. Γονατίζει κι αγόγγυστα περιμένει τον που θα το σφάξει. Κουρμπάνι από μοναχό του, γιατί λέει το θέλει, το πρώτο κουρμπάνι στη σειρά των σφαγίων για χάρη της Ζωοδότρας Δύναμης, της σειράς των σφαχταριών που αρχινά στη Λέσβο εκεί πάνω στο Μανταμάδο και λήγει τ’ Αϊ Δημήτρη στα τέλη του Οκτώβρη.

«Μα τώρα πια απ’ τις συμφορές σα να μας βγάζει ο Δίας. Ίσως να μας λυπήθηκε. Κι αφού κι εσύ το ξέρεις ποιος μας κρατάει στα χέρια του, άκου τι λέω να γίνει για να σκορπίσει το κακό: μεγάλη λιτανεία όλοι μαζί να κάνουμε στο Δία, ενωμένοι».

Ο ταύρος του Ταξιάρχη ματώνει αφού γυρίσει γύρω τριγύρω από την εκκλησία των Αρχαγγέλων, των Στρατηγών επουρανίων δυνάμεων ασωμάτων. Ξέρεις τι ‘ναι να τα ‘χεις καλά με τον Ζωοδότη μα και με τον Ψυχοβγάλτη; Μαγειρεύεται και δαύτο με σπασμένο στάρι, το κισκέτς είναι παντού, ακόμα και στην αρχαία πυρά εκεί πάνω στην Ακρόπολη της Μυτιλάνας το βρήκες το φαγί ετούτο χάρη στη Δήμητρα ετούτη τη φορά μα με σφάγιο γουρούνι. Ας είναι... Άφθονο ούζο βρέχει ουρανίσκους, καίει τον οισοφάγο, φωτίζει το νου για το μελλούμενο θάμα... Γιατί η θυσία του ταυριού στο Μανταμάδο συνοδεύεται πάντα από την προσμονή του θάματος. Και κοίτα να δεις ο Αϊ Στράτ‘γος, ο Άγιος Στρατηγός που στη χάρη του βαφτίστηκαν όλοι οι Στρατήδες της Αιολίδας σύγχρονης και παλιάς κι άσε τον παλιοελλαδίτη Ευστράτιο και τους ομοίους του γραμματικούς να γράφουν ό,τι θένε στα δημοτολόγιά τους, ο Αϊ Στράτ‘γος τούς το κάνει το χατίρι. «Γιατί ‘ναι θάμα να τα καταφέρνεις στις μέρες μας γιε μ’» θυμάσαι τη γιαγιά σαν σε μπούκωνε κισκέτς. «Άγιο κρέας με άγιο στάρι γιε μ’»...

Στάση τρίτη. «Κήρυκα τότε φώναξε να τρέξει στους δικούς του και να τους πει πως σώθηκε ο Αλκαίος, μα χωρίς όπλα. Πως τη γερή ασπίδα του πήραν οι Αθηναίοι. Στης γλαυκομάτας το ναό λάφυρο την κρεμάσαν». Στα χωριά Πηγή και Κώμη. Πρόσφυγες από τη Μικρασία οι σημερινοί κάτοικοι της Κώμης, ντόπιοι οι κάτοικοι της Πηγής. Ενώσανε τα έθιμά τους και γιορτάζουν κι οι δυο μαζί το πανηγύρι τ’ Άγιου Χαράλαμπου κι αυτοί, στο ίδιο ύψωμα του Ταύρου όπου γιορτάζουν οι Αγιοπαρασκευώτες. Στα δικά τους όρια η περιοχή του Ταύρου, μέσα στα όρια της Μητρόπολης Μυτιλήνης όπου ανήκουν Πηγή και Κώμη σε αντίθεση με την Αγία Παρασκευή που ανήκει στην άλλη Μητρόπολη του νησιού, αυτήν της Μηθύμνης. Επέλεξαν λένε κάποιοι ειδικοί οι Αγιοπαρασκευώτες να κάνουν το πανηγύρι τους μέσα στα όρια άλλης Μητρόπολης όταν ο δικός τους Δεσπότης κάποτε, αιώνες πολλούς πριν απαγόρεψε τα έθιμά τους στην επικράτειά του σαν ειδωλολατρικά. Τι σημασία έχει τώρα τούτο στις μέρες μας όμως; Το πανηγύρι του ταύρου για την Πηγή και την Κώμη, μια εβδομάδα μετά αυτό της Αγίας Παρασκευής, είναι μοναχά η αφορμή για να βγει στην επιφάνεια μια ακόμα πτυχή της Αιολικής ψυχής. «Στο χρόνο απάνω έκανε γιο, μέσ’ στους ημίθεους πρώτο, τον καβαλάρη των ξανθών αλόγων, το μακάριο».

Η σχέση ετούτου του πανηγυριού με τον ταύρο είναι όσο άγια είναι κι η σχέση με το άλογο. Εδώ τον Άγιο Χαράλαμπο, μια ανάγλυφη πέτρινη εικόνα την κουβαλούν καβάλα, καβάλα τον προσκυνούν στο ξωκλήσι, καβάλα δέχονται την ευλογία του παπά, καβάλα πάνε τον ταύρο στη Χάρη Του. Μονάχα στο μάτωμα ξεπεζεύουν, για να τον περικυκλώσουν, να συνεισφέρουν κι αυτοί στη  θυσία τον οβολό τους, στην «τιμή του τετιμημένου». Κι ύστερα πάλι καβάλα, όλη νύχτα και την άλλη μέρα, γύρω τριγύρω στον ιππόδρομο. Να ματώσουν τα άλογα κι αυτοί μαζί, σαν το ταυρί. Στα άκρα... Ο πόνος στα άκρα είναι η διασκέδαση ετούτων των ανθρώπων. Τρεις χιλιάδες χρόνια τώρα... Τουλάχιστον...

Τ’ ακούς Αλκαίε;

Δικά σου λόγια: «Σεις που γυρνάτε την πλατιά τη γη, τη θάλασσα όλη, μ’ άλογα γοργοπόδαρα, κι αμέσως των ανθρώπων έρχεστε και τους διώχνετε τον παγωμένο χάρο...».

Στην υγειά σου γερο πατριώτη...

* Το κείμενο είναι γραμμένο σύμφωνα με τα όσα ίσχυαν στα συγκεκριμένα πανηγύρια το 2000