× Στο Νησί
SOCIAL MEDIA

Χριστουγεννιάτικα έθιμα και παραδόσεις της παλιάς Λέσβου

Των ΜΑΡΙΑΣ ΓΡΗΓΟΡΑ ΚΑΙ ΦΑΝΗΣ ΜΑΡΩΝΙΤΟΥ*

Δημοσίευση 25/12/2024

Χριστουγεννιάτικα έθιμα και παραδόσεις της παλιάς Λέσβου

Ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, οι κάτοικοι της Λέσβου, επηρεασμένοι από τον δυτικό τρόπο ζωής, υιοθετούν ευρωπαϊκές συνήθειες, θεωρώντας τα ήθη και έθιμα της Λέσβου, βάρβαρα και απολίτιστα, απομεινάρια μιας σκουριασμένης, προληπτικής εποχής.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Ο Λεφκίας το 1924 στην εφημερίδα Καμπάνα εκφράζει την πικρία του και αναπολεί με θλίψη και αγάπη τη λεσβιακή λαογραφία, που φθίνει χρόνο με τον χρόνο. Σχολιάζει χαρακτηριστικά πως οι εορτές των Χριστουγέννων έχασαν πλέον όλη την εθιμοτυπία τους και κατάντησαν μια συμφεροντολογική επιχείρηση. Η δωρολογία λόγου χάρη. Το μπαξισολόγημα. Ακόμη και τα κάλαντα έχουν χάσει το νόημά τους. Παλαιότερα οι καλανταδόροι γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι, τραγουδώντας τα κάλαντα στην πόρτα του σπιτιού για να πάει καλά η χρονιά, υπήρχε μέσα τους η προσπάθεια να εξευμενιστεί ο Άγνωστος Θεός, η Μοίρα.

Η βασιλόπηττα είχε κ’ αυτή ένα προορισμό. Το κρυμμένο φλουρί ή ο αργυρός παράς θα έδειχνε τον ευνοούμενο της Μοίρας. Σήμερα αν εξακολουθούμε να κάνουμε τη βασιλόππητα, το κάνουμε γιατί τη θυμάται μονάχα το στομάχι. Καθώς και τα φνίτσα . Μέχρι συντελείας του αιώνος τα φνίτσα και οι πλατζέτες και τα αυγοκαλάμαρα θα γλυκαίνουν το λαρύγγι των Ρωμιών και θα ικανοποιούν την κοιλάρα τους.

Η Πρωτοχρονιά καθώς και τόσες άλλες επίσημες μέρες ήταν αφιερωμένες στη λατρεία της Μοίρας. Τα μεσάνυχτα της παραμονής της νέας χρονιάς κάθε νοικοκυρά άνοιγε τρεις δημόσιες βρύσες και άφηνε το νερό να τρέχει. Όπως ανοίγουν οι βρύσες, ν’ ανοίξουν οι τύχες του σπιτιού και όπως τρέχει το νερό, να τρέχουν τα καλά μέσα στο σπίτι.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Σηκωνότανε το πρωί κι’ αμίλητη, βουβή τραβούσε με το σταμνί στη βρύση να φέρει τ’ αμίλητο νερό. Με το νερό αυτό πλένονταν όλη η οικογένεια για καλή τύχη. Την ίδια μέρα το πρωί έφερναν σπίτι μια βαριά πέτρα: όσο βαρειά είνε η πέτρα να ’ναι και η παραδοσακούλα βαρειά όλο το χρόνο, κι’ όσο είνε η πέτρα γερή να ‘ναι κι’ αυτοί γεροί. Στη συνέχεια έσπαγαν με δύναμη ένα ρόδι στο κατώφλι του σπιτιού, λέγοντας: όπως σκορπάει το ρόδι να σκορπίσουνε τα καλά και τ’ αγαθά μέσα στο σπιτικό.

Οι ανύπαντρες κοπέλες την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, έκρυβαν κάτω από το προσκέφαλό τους την πρώτη μπουκιά από το κομμάτι της βασιλόπιτάς τους, για να φανερωθεί στον ύπνο τους αυτός που θα παντρευτούν.
Στην εφημερίδα Ταχυδρόμος (1930) του Λεφκία, ο Πλ. Κουτρέλλης περιγράφει με νοσταλγία τα έθιμα των εορτών στο χωριό της Αγίας Παρασκευής. Έθιμα που σβήνουν και στη θέση τους θρονιάζονται τα «πολιτισμένα» ευρωπαϊκά.
Την παραμονή των Χριστουγέννων έσφαζαν τα γουρουνόπουλα, που καλοτάιζαν όλο το χρόνο. Η νοικοκυρά με ένα αναμμένο ξύλο χτυπούσε το ζώο στη μύτη λέγοντας:

Έφαγες τον άφακα, φάγε και το δάβλακα.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Σύμφωνα με την παράδοση, το βράδυ κατέφθαναν οι καλικάντζαροι και έπαιρναν ένα κομμάτι κρέας από το κάθε γουρούνι και τρίχες από το δέρμα τους για να φτιάξουν τα φορέματά τους. Ανήμερα των Χριστουγέννων, η παραχούτη έπρεπε να καίει όλη μέρα, προκειμένου οι καλικάντζαροι να μην μπουν στο σπίτι από τον πχαρή και κάνουν ζημιές.

Επίσης, κάποιες νοικοκυρές κρεμούσαν μέσα στον πχαρή ένα λανάρι δεμένο από ένα σχοινί, το οποίο τα παιδιά νόμιζαν ότι το κρεμούν οι καλικάντζαροι. Τα παιδιά φοβισμένα, για να καλοπιάσουν τους καλικάντζαρους, κάρφωναν στο λανάρι κομματάκι ωμής μπριζόλας και ένα γλυκό.

Την παραμονή των Χριστουγέννων όλα τα παιδιά έπρεπε να πλαγιάσουν νωρίς, βάζοντας τα παπούτσια τους στην παραχούτη, για να περάσει το βράδυ «η Χριστούγεννα» και να ρίξει από τους πχαρήδες μια δεκάρα στα παπούτσια. Το παιδί που θα ξυπνούσε πρώτο και θα έβρισκε τη δεκάρα θα ήταν τυχερό όλη τη χρονιά.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Η ημέρα των Χριστουγέννων είναι αφιερωμένη στο φαγοπότι. Τρώμε φαγιά, πολλά φαγιά, κι ολημερίς ψήνουμε γουρουνίσιες πριζόλες στην πλούσια θρακιά της παραχούτης. Έτσι πρέπει γιατί:

Η Χριστούγεννα φαγάνα
Τσ’ η Λαμπρή στουλδού

Παραμονή Πρωτοχρονιάς μαζί με τη βασιλόπιτα έπρεπε να κόψουν και ένα καρπούζι. Κάθε νοικοκυρά έπαιρνε ένα πιάτο φαΐ, μια φέτα καρπούζι, ένα ποτήρι κρασί και το κομμάτι του Αγίου Βασιλείου από τη βασιλόπιτα και τα έβαζε κάτω από τα εικονίσματα του σπιτιού, για να βρει ο Άι Βασίλης κάτι να φάει, όταν περάσει το βράδυ από το σπίτι.

Eπίσης, ο Άι Βασίλης επισκεπτόταν τα ζώα του σπιτιού, τα οποία έπρεπε να είναι καλοταϊσμένα, και τα ρωτούσε αν έχουν παράπονα από τα αφεντικά τους. Στο σπίτι, τροφοδοτούσαν τη φωτιά στην παραχούτη με μεγάλα ξύλα και έριχναν στα κάρβουνα ένα ένα φύλλο ελιάς λέγοντας:
-Αν είμαστε γεροί, να πηδήξεις και να βροντήξεις και σαν δεν είμαστε γεροί, να καγείς και να μαραθείς
Ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς οι νοικοκυρές πήγαιναν σε δημόσια βρύση να πάρουν το αμίλητο νερό με ένα καινούργιο κουμάρι , αφήνοντας στη βρύση ένα κομμάτι βασιλόπιτας. Μέσα στις στάμνες τους έπρεπε να έχουν ένα βάτο με ρίζες ή τρία πετραδάκια για το καλό. Τα παιδιά έφερναν ένα βάτο από την έξοχη, τον τοποθετούσαν πάνω από την πόρτα του σπιτιού και έλεγαν:

Σαν το βάτο να ξαπλώσω,
σαν το δέντρο να ριζώσω
και καλή χρονιά να περάσουμε

Την παραμονή των Φώτων οι νοικοκυρές μάζευαν τη στάχτη από την παραχούτη, την σκορπούσαν γύρω από το σπίτι, ώστε να μην πάνε οι καλικάντζαροι και κατουρήσουν τον τοίχο και χαλάσει. Ανήμερα των Φώτων με τον αγιασμό των υδάτων οι καλικάντζαροι έφευγαν λέγοντας:

Φύγετε να φύγουμε
κι’ ο Σταυρός μας πλάκωσε
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του

Πριν φύγουν οι καλικάντζαροι δεν λουζόταν κανείς για να μην ασπρίσουν τα μαλλιά του.

Όσα παιδιά γεννιόταν αυτές τις μέρες λεγόταν «καλκατζαρέλια» και αν δε βαφτίζονταν τα Φώτα, γίνονταν καλικάντζαροι.

Παρά την ανησυχία που εκφράζεται μέσα από τις στήλες των εφημερίδων της εποχής για τη λεσβιακή λαογραφία που χάνεται, διαπιστώνουμε ότι σχεδόν έναν αιώνα μετά, αρκετά έθιμα έχουν διατηρηθεί έως τις μέρες μας, ενώ γίνεται προσπάθεια αναβίωσης κάποιων άλλων που έχουν ξεχαστεί με το πέρασμα του χρόνου…

(Το άρθρο στηρίζεται σε πληροφορίες που προέρχονται εξ ολοκλήρου από τη Συλλογή Τοπικού Τύπου της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Μυτιλήνης και συγκεκριμένα από τις εφημερίδες Καμπάνα και Ταχυδρόμος. Περισσότερες πληροφορίες στο ψηφιακό αποθετήριο της Δ.Κ.Β. Μυτιλήνης http://dspace.cplm.gr/)

*Μαρία Γρηγορά
ΠΕ Βιβλιοθηκονόμος-MSc in Cultural Informatics and Communication
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης
*Φανή Μαρωνίτου
ΤΕ Βιβλιοθηκονόμος
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης

ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΣΑΣ
Tο stonisi.gr δημοσιεύει κάθε σχόλιο. Θεωρούμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετούμε τις απόψεις αυτές καθώς εκφράζουν αποκλειστικά τον εκάστοτε σχολιαστή. Τα συκοφαντικά ή υβριστικά σχόλια θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση.

ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Οταν οι συντοπίτες της Αθήνας έδιωξαν τους Χρυσαυγίτες από την κινητοποίηση...

Λίγους μήνες πριν κριθεί επίσημα εγκληματική οργάνωση, τα «πρωτοπαλίκαρά» της βρήκαν «πόρτα» από τους Λέσβιους
ΑΝΘΗ ΠΑΖΙΑΝΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Η περιπέτεια του Αγίου Βαλεντίνου στη Λέσβο

Το άρθρο στην «Ελευθεροτυπία» της 14ης Ιανουαρίου 2009 που αποκάλυψε τη ύπαρξη των λειψάνων του Αγίου Βαλεντίνου και οδήγησε στην επιστροφή τους
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Τ’ Αιβαλιώτη Αγιου Χαράλαμπου

Στην εκκλησιά του νοσοκομείου της μικρασιατικής πολιτείας που σαν σήμερα γιόρταζε
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Η ξεχασμένη εξέγερση των πεινασμένων της Μυτιλήνης

89 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από μια όχι και τόσο ιδιαίτερα γνωστή εξέγερση που έγινε τον Φλεβάρη του 1936 από τον λαό της Μυτιλήνης
ΘΡΑΣΟΣ ΑΒΡΑΑΜ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Γιώργος Σίμος (Πετρής): Ο αγωνιστής, ο διανοούμενος, ο οραματιστής

Ένας συντοπίτης μας με πολύπλευρη κοινωνική και πολιτιστική προσφορά – Από την Αντίσταση και την πολιτική δράση, στην τέχνη και την πνευματική παρακαταθήκη
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Σκληροί, στυμμένοι σα λεμονόκουπες…

Οι Τούρκοι πρωταγωνιστές της τραγωδίας των Ιμίων -Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ, Δημοσιογράφος στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Το μεγάλο έργο του Αρχιεπισκόπου Αλβανίας, Αναστάσιου

Ακαδημαϊκός, καλός συζητητής, ακούραστος ιεραπόστολος
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Ο Μιχάλης Λημναίος αναλύει τη σχέση των ανθρώπων της παλιάς Αγίας Παρασκευής

«Ιστορίες στο Νησί» με τον Δημήτρη Μάντζαρη
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Του Αγίου Αθανασίου, στη γιορτή του Μητροπολιτικού Ναού της Μυτιλήνης

Η άγνωστη ιστορία του μνημειακού και ιστορικού Ναού στο κέντρο της Μυτιληνιάς αγοράς
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Φώτα στη Μυτιλήνη του 1926

Το πολύτιμο υλικό που διέσωσε η εταιρεία «Αρχιπέλαγος»
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Παραμονή Πρωτοχρονιάς με «αμίλητο νερό»

Στην οδό Μαιάνδρου της Μυτιλήνης, στο παρεκκλήσι όπου μπλέκουν η Παναγιά η Φανερωμένη με την Παναγιά την Προβιάδαινα, τα πρωτοχρονιάτικα έθιμα, τα Αιβαλιώτικα πανηγύρια, η επανάσταση του 1821 και η Καταστροφή της Μικρασίας
ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΕΣ

Μια ευχετήρια κάρτα του Αναστασέλλη από το 1962

Με έναν πρωτότυπο τρόπο με συγκίνηση, ιστορία και πνευματική παράδοση οι «Φίλοι Ιστορικής Μνήμης και Πολιτιστικής Δημιουργίας» εύχονται Καλή Χρονιά στους κατοίκους της Λέσβου