...ξεχνώνται, γιάβρουμ, τέτοια πράματα; Εσένα να σε πουν αύριο φύε, άσε το σπίτι σ’ και τα πράματα σ’ και πίσω μη γυρίσεις, να πας σ’ έναν τόπο που κανέναν δεν ξέρεις… Αυτό εσύ καμιά φορά το ξεχνάς; Έτσι κι εμάς μας εκάνανε.

«Χασρέτ» στα τουρκικά σημαίνει νόστος, νοσταλγία. «Χασρέτ – Νόστος» ήταν και ο τίτλος της παράστασης που ανέβηκε στο Δημοτικό θέατρο Μυτιλήνης το Σάββατο 30 Μαρτίου από το Κέντρο Μελέτης και Διάδοσης του Ελληνικού Πολιτισμού «Εμμέλεια». Ο τίτλος της παράστασης αναγράφεται στα έντυπα της παράστασης σε τρεις διαφορετικές γλώσσες. Στην παλαιοθωμανική, με αραβικούς δηλαδή χαρακτήρες, στην καραμανλίδικη, τη γραφή δηλαδή των τουρκόφωνων χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου έγραφαν τουρκικές λέξεις με ελληνικά γράμματα, και στα ελληνικά. Με τον τρόπο αυτό αναγράφονταν και όλες οι λέξεις στα λεξικά και τα εγχειρίδια εκμάθησης της γλώσσας, προ του 1924.
Η πρωταγωνίστρια της παράστασης είναι η Άννα Χατζησεκέρογλου, πιο γνωστή ως Χατζάννα, ανταλλάξιμη τουρκόφωνη πρόσφυγας του 1924 από την Καππαδοκία. Σε μεγάλη πια ηλικία, καθηλωμένη σχεδόν σε ένα κρεβάτι, αφηγείται στοιχεία από τη ζωή της που τη σημάδεψαν στη Χρυσούλα, μια καλοπροαίρετη κοπέλα που έχει αναλάβει τη φροντίδα της. Η αφήγησή της δεν είναι γραμμική, τα γεγονότα στο μυαλό της δεν είναι ξεκάθαρα και σίγουρα δεν έχει σκοπό να αφηγηθεί τη ζωή της. Είναι μια γυναίκα σκληρή, που έγινε ακόμα σκληρότερη λόγω των συνθηκών στη ζωή της. Μέσα από ερωτήσεις της Χρυσούλας ξετυλίγεται σιγά- σιγά το κουβάρι της ζωής της στα χρόνια που τη σημάδεψαν, η έλευσή της με χιλιάδες άλλους πρόσφυγες στην Ελλάδα, η διαρκής μετακίνηση τα πρώτα χρόνια από τόπο σε τόπο μέχρι να βρεθεί ο τελικός τόπος εγκατάστασης και ο βίαιος ξεριζωμός από την Πατρίδα. Οι αναμνήσεις της διανθίζονται μουσικοχορευτικά από χορευτικά συγκροτήματα τριών πολιτιστικών συλλόγων που συνεργάστηκαν για την παράσταση αυτή. Πρόκειται για το Κέντρο Μελέτης και Διάδοσης του Ελληνικού Πολιτισμού «Εμμέλεια» με χοροδιδάσκαλο τον Αργύρη Χατζημαλλή, καθώς και για τα καλεσμένα από τη Θεσσαλονίκη χορευτικά συγκροτήματα του Χορευτικού Ομίλου Θέρμης με χοροδιδάσκαλο τον Θωμά Ράδη και της Ομάδας Μελέτης και Διάδοσης του Μικρασιατικού Πολιτισμού «Ανατολής Ίχνη» με χοροδιδάσκαλο τον Βασίλη Γιορανίδη.

Τα κείμενα της παράστασης έγραψε ο Βασίλης Γιορανίδης, ο οποίος ενσάρκωσε και τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Χατζάννας. Τον ρόλο της Χρυσούλας ερμήνευσε η Κατερίνα Κομνηνάκα, ενώ την σκηνοθετική επιμέλεια είχε ο Κλεομένης Τζαννέτος, αμφότεροι από τη θεατρική ομάδα των «Αστέγων». Το μακιγιάζ επιμελήθηκε ο Κωνσταντίνος Δίγκας, τους φωτισμούς η Αλέκα Κομνηνού, τη γραφιστική επιμέλεια η Αντωνία Σάββα και την εικονοληψία το Kontakt creative studio. Στην παράσταση επίσης συμμετείχαν οι μαθήτριες Ιωάννα Ντουμοπούλου, Στρατούλα Καραφασούλη και Κωνσταντίνα Γκίζα της σχολής μπαλέτου και χορού της Μαρίνας - Ισμήνης Ιωαννάτου «a petits pas», καθώς και οι μουσικοί: Μαρία Σεϊτανίδου και Γιάννης Λίτσιος στο τραγούδι, Αστέριος Τράκας στο βιολί, Γιάννης Δανίτσας στο κλαρίνο, Αργύρης Κόκορης στο λαούτο και το τραγούδι, και Σπύρος Τζιάτζιος στα κρουστά. Τη γενικότερη επιμέλεια της παράστασης είχε ο Αργύρης Χατζημαλλής.

Η αρχική ιδέα για την παράσταση «Χασρέτ – Νόστος» προέκυψε ένα χρόνο πριν μέσα από συζητήσεις των τριών χοροδιδασκάλων που είναι φίλοι μεταξύ τους. Ο Βασίλης Γιορανίδης, ιστορικός που έχει μελετήσει την ιστορία των προσφύγων του 1922 και της επακόλουθης ανταλλαγής πληθυσμών, ανέλαβε να γράψει τα κείμενα του έργου και να ενσαρκώσει ο ίδιος τον πρωταγωνιστικό ρόλο παρ’ όλες τις δυσκολίες που μπορεί να έχει ένα τέτοιο εγχείρημα. Το κείμενο «αγκαλιάστηκε» πολύ όμορφα από τον Κλεομένη Τζαννέτο, ο οποίος ξεκίνησε να πλάθει σιγά σιγά τον χαρακτήρα των δύο προσώπων ήδη από τον χειμώνα του 2018. Το βιωματικό στοιχείο που είναι πολύ έντονο σε όλους τους συντελεστές είναι αυτό που έδωσε στην παράσταση την αληθινή επιτυχία. Αυτό είναι που εξέλαβε το κοινό που καταχειροκρότησε την παράσταση, η οποία ήταν ήδη sold out ήδη από τις πρώτες μέρες της διαφημιστικής της προβολής.

Αναφέρει ο συγγραφέας: «Σκοπός μου όταν έγραφα το κείμενο του Χασρέτ, δεν ήταν να αναπαράγω άλλη μια από τις πολλές προσφυγικές ιστορίες που έχουν γραφτεί ή έχουμε ακούσει από τα στόματα των πρωταγωνιστών της τραγωδίας του 1922. Γι’ αυτό τον λόγο, το κείμενο είναι άτοπο και άχρονο. Η Χατζάννα είναι η κάθε γυναίκα που για διάφορους λόγους αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα της, να βρεθεί ξένη ανάμεσα σε ξένους, σε ένα – όχι και τόσο- φιλόξενο περιβάλλον, με ανθρώπους που δε μιλούσαν την ίδια γλώσσα, που οι συνήθειές της φάνταζαν ξένες, βάρβαρες και αλλόκοτες.

Είναι δυστυχώς μια ιστορία που επαναλαμβάνεται μέχρι και τις μέρες μας και που το τραύμα της περνάει από τη μια γενιά στην άλλη χωρίς επούλωση. Τα λόγια της Χατζάννας είναι καθολικά και πανανθρώπινα, ίσχυαν στο παρελθόν, ισχύουν στο παρόν και θα ισχύουν και στο μέλλον, για κάθε άνθρωπο που αναγκάζεται να ξεριζωθεί από τον τόπο του:

Γίνεται βρε στον ντουνιά άνθρωπος με δύο πατρίδες; Πατρίδα ένα είναι. Το μυαλό σ’ και η ψυχή σ’ πού είναι, εκείνο είν’ η πατρίδα σου»