Η αρπαγή των έργων του Θεόφιλου από τη Νάπη
Με αφορμή την κήρυξη ως «κινητών μνημείων» 39 έργων του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ. Η ιστορία της αρπαγής τους από τη Λέσβο στα χρόνια της Δικτατορίας
Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Δημοσίευση 6/11/2020
Μια απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού (ΦΕΚ 4 Νοεμβρίου 2020 Αριθμός Φύλλου 4872) που αφορά το χαρακτηρισμό ως κινητά μνημεία μεγάλου αριθμού έργων ζωγραφικής του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ υπενθυμίζεται η αρπαγή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Λέσβου και η μεταφορά της στην Αθήνα από το καθεστώς της Χούντας σε όφελος ιδιωτών.
Συγκεκριμένα με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού χαρακτηρίσθηκαν ως κινητά μνημεία έργα τέχνης του ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ. Μεταξύ τους 39 έργα που ανήκουν στη συλλογή του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού στην Αθήνα, ένα έργο που φυλάσσεται στο αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης από την Αρχαιολογική - Λαογραφική Συλλογή Νάπης Λέσβου και πέντε έργα που ανήκουν στη συλλογή του Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης του Δήμου Ρόδου.
Από τη Νάπη!
Τα 39 έργα που ανήκουν στη συλλογή του Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού στην Αθήνα αποτελούν ένα σύνολο τοιχογραφιών και οροφογραφίας από το 1928 του λαϊκού ζωγράφου που βρισκόταν «στην καλή κάμαρα» που χρησίμευε ως χώρος κοινωνικών συναθροίσεων της «οικίας Ζόλκου» στη Νάπη της Αγίας Παρασκευής.
Με την Υπουργική Απόφαση 17054/24-9-1965 που δημοσιεύτηκε στο Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως 644/Β/2-10-1965 Η «οικία Ζόλκου» κηρύσσεται οικοδόμημα που έχρηζε ειδικής προστασίας. Με άλλη όμως απόφαση εν μέσω της «ηθικής» χούντας των Συνταγματαρχών, την απόφαση 14863/10-7-1968 που δημοσιεύτηκε στο Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως 383/Β/12-8-1968 και με τίτλο «Περί αποχαρακτηρισμού οικίας Μαριγώς Ζόλκου εν Νάπη Ν. Λέσβου ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου» το μνημείο αποχαρακτηρίζεται «υπό τον όρο ότι θα αποφευχθεί η καταστροφή των τοιχογραφιών του Θεοφίλου». Ακολουθεί η πώληση της οικίας λίγες μέρες μετά, η αποτοίχιση των τοιχογραφιών και το «ξερίζωμα’ της οροφής και η μεταφορά τους στηυν Αθήνα με την προσχηματική δικαιολογία ότι θα παρουσιαστούν σε έκθεση εκεί.
Το σπίτι της Μαριγώς Ζόλκου στη Νάπη σήμερα
Όλως τυχαίως τα έργα τέχνης το Δεκέμβριο του 1972, αγοράζονται από το Υπουργείο παιδείας και πολιτισμού και τοποθετούνται στην «αίθουσα του Θεόφιλου» στο Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης. Ωστόσο, κατά την αποτοίχισή τους, αποσπάστηκε μόνο το ζωγραφικό στρώμα και στη συνέχεια αυτές τοποθετήθηκαν σε ξύλινα τελάρα, με αποτέλεσμα αυτή η μέθοδος να έχει αποβεί εξαιρετικά επιβαρυντική για τη διατήρησή τους.
Τα τελευταία χρόνια τα έργα επανήλθαν σε μορφή τοιχογραφίας και στις αρχικές τους διαστάσεις και τοποθετούνται σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού.
Το σπίτι της Μαριγώς Ζόλκου στη Νάπη ύστερα από πολλές προσπάθειες επισκευάσθηκε με προδιαγραφές Μουσείου και παρά τις προσπάθειες της Κοινότητας και μετά του Δήμου Αγίας Παρασκευής και Πολιτιστικούς Συλλόγους της περιοχής σε αυτό δεν επέστρεψαν ούτε καν αντίγραφα των έργων εκεί όπου τα είχε «τοποθετήσει» ο δημιουργός τους. Κανείς δεν πρέπει να θυμάται ότι τα έργα αυτά αποτελούν προϊόν ενορχηστρωμένης αρπαγής της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου από τα «αρπακτικά» (και «οικονομικά» αρπακτικά) της κατά τα άλλα «ηθικής» χούντας των Συνταγματαρχών.