Ερωτήματα για τον χαρακτήρα του «Διεθνούς Κέντρου Μνήμης» στην Αγ.Παρασκευή

Στο επίκεντρο της συνεδρίασης λογοδοσίας του Δημοτικού Συμβουλίου Δυτικής Λέσβου που έγινε την Παρασκευή 31 Οκτωβρίου στην Καλλονή βρέθηκε το έργο μετατροπής του Παραδοσιακού Ελαιοτριβείου Αγίας Παρασκευής στο λεγόμενο Διεθνές Κέντρο Μελέτης και Ανάδειξης της Ιστορικής Μνήμης και του Πολιτισμικού Τραύματος με έδρα τη Λέσβο.

Ο δημοτικός σύμβουλος της Λαϊκής Συσπείρωσης Γιώργος Συκάς ζήτησε από τη δημοτική αρχή να ξεκαθαρίσει τι ακριβώς προβλέπεται να γίνει στο χώρο και κατά πόσο η χρήση του συνδέεται με τον τρόπο που η κεντρική κυβέρνηση χειρίζεται ζητήματα ιστορίας και εξωτερικής πολιτικής.

Η αναφορά σε γενοκτονίες και οι πολιτικές προεκτάσεις

Ο Γιάννης Συκάς αναφέρθηκε στο δημοσίευμα της απόφασης χρηματοδότησης όπου γίνεται λόγος για χώρο μνήμης γενοκτονιών και σημείωσε ότι η αναγνώριση γενοκτονιών είναι πολιτική πράξη. Τόνισε ότι στο μέλλον μπορεί να προκύψουν νέες ιστορικές αξιολογήσεις για γεγονότα που συντελούνται σήμερα και αυτό δημιουργεί εύλογες ανησυχίες. Υπενθύμισε επίσης προηγούμενες αντιπαραθέσεις στο συμβούλιο σχετικά με το κατά πόσο η τοπική αυτοδιοίκηση εμπλέκεται ή όχι σε διεθνείς πολιτικές επιλογές αφήνοντας σαφή υπαινιγμό για τα γεγονότα με την ανακήρυξη του πρέσβη του Ισραήλ Νόαμ Κάτς σε επίτιμο δημότη Δυτικής Λέσβου. Παράλληλα ζήτησε να διασφαλιστεί ότι ο συγκεκριμένος χώρος δεν θα χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο προώθησης κυβερνητικών κατευθύνσεων.

Η χρηματοδότηση από το Υπουργείο Μετανάστευσης

Ο ίδιος υπογράμμισε πως η χρηματοδότηση προέρχεται από το Υπουργείο Μετανάστευσης και επιδίωξε να αναδειχθεί ότι τα κονδύλια αυτά συνδέονται με συγκεκριμένες πολιτικές του κράτους, για τις οποίες η Λαϊκή Συσπείρωση έχει εκφράσει κατ επανάληψη έντονες διαφωνίες.

Πρόταση για ανάδειξη της Εθνικής Αντίστασης

Παράλληλα, πρότεινε στο Κέντρο να υπάρχει ανάδειξη της  ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης στην περιοχή, των ανθρώπων που πάλεψαν ενάντια στον ναζισμό και των ερευνητών που έχουν ασχοληθεί με αυτά τα γεγονότα, ώστε η νέα γενιά να μάθει την πραγματική ιστορική διαδρομή του τόπου.

Η απάντηση του δημάρχου Ταξιάρχη Βέρρου

Στην απάντησή του ο δήμαρχος Ταξιάρχης Βέρρος ανέφερε ότι η χρηματοδότηση αφορά πρωτίστως την αποκατάσταση και διαμόρφωση του κτηρίου και πως η λειτουργία του ως κέντρο μελέτης ιστορικής μνήμης δεν αποκλείει άλλες χρήσεις. Όπως είπε χαρακτηριστικά η χρηματοδότηση πρέπει να καλύψει όσα αναγράφονται στην απόφαση όμως μετά την ολοκλήρωση του έργου το Συμβούλιο θα αποφασίσει για τα επιπλέον στοιχεία που θα ενταχθούν στη μόνιμη λειτουργία του.

«Αφού φτιαχτεί το κτήριο θα έρθουμε εδώ μέσα και θα συζητήσουμε τι ακριβώς το κάνουμε» σημείωσε ο δήμαρχος επισημαίνοντας ότι η δημοτική αρχή δεν αποκλείει την ένταξη περιεχομένου που αφορά την Εθνική Αντίσταση και άλλες ιστορικές πτυχές του νησιού. Τόνισε ακόμη ότι η χρήση των πόρων του Υπουργείου Μετανάστευσης αποτελεί ένα μικρό μέρος των ανταποδοτικών οφειλών προς τον Δήμο για τη ζημιά που υπέστη η περιοχή τα προηγούμενα χρόνια λόγω των συνθηκών που επέφερε η διαχείριση του προσφυγικού.

Παράλληλα ενημέρωσε ότι στο πλαίσιο του έργου προβλέπεται και η διαμόρφωση των παλιών αποθηκών  σε μικρά καταστήματα όπου θα μπορούν να διατίθενται τοπικά προϊόντα ενισχύοντας τον αναπτυξιακό χαρακτήρα της παρέμβασης. Υπογράμμισε πως το νέο κέντρο δεν θα παραμένει κλειστό αλλά θα φιλοξενεί πολιτιστικές δράσεις και εκδηλώσεις προς όφελος των κατοίκων.

Το χρονικό του εγχειρήματος

Η ιστορία του «Διεθνούς Κέντρου Μελέτης και Ανάδειξης της Ιστορικής Μνήμης και του Πολιτισμικού Τραύματος» ξεκινά το 2020, όταν ο Δήμος Δυτικής Λέσβου υποβάλλει πρόταση στην επιτροπή του προγράμματος «Ελλάδα 2021», στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Στόχος η ανακατασκευή του παραδοσιακού ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής σε πολυχώρο πολιτισμού, μνήμης και διεθνών συνεργασιών.

Η πρόταση εγκρίνεται — μία από τις 151 που ξεχώρισαν ανάμεσα σε 383 συνολικά αιτήσεις 114 δήμων της χώρας. Στις 13 Νοεμβρίου 2020, το Γραφείο Τύπου του Δήμου ανακοινώνει με ενθουσιασμό την επιτυχία καθώς
ο χώρος θα αναδειχθεί σε τόπο μνήμης των γενοκτονιών του ελληνισμού (Μικρασία, Πόντος, Εβραίοι κατά τη ναζιστική Κατοχή), αλλά και σε κόμβο διεθνών δράσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Ο δήμαρχος Ταξιάρχης Βέρρος δηλώνει τότε περήφανος για τη συμμετοχή της Λέσβου στους εθνικούς εορτασμούς, ευχαριστώντας τον Β’ Αντιπρόεδρο της Βουλής Χαράλαμπο Αθανασίου για τη συμβολή του, τον Καθηγητή Κοινωνιολογίας Μανούσο Μαραγκουδάκη, καθώς και τις εκδόσεις «Μύθος», με επικεφαλής τον Άγγελο Μουζάλα, για τη «σημαντική συμβολή» τους στην εκπόνηση της πρότασης.

Η επίσκεψη Αγγελοπούλου και οι δεσμεύσεις

Τον Οκτώβριο του 2021, η πρόεδρος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» Γιάννα Αγγελοπούλου – Δασκαλάκη επισκέπτεται το ελαιοτριβείο Αγίας Παρασκευής. Ο Δήμαρχος Βέρρος υποδέχεται την επίσημη αντιπροσωπεία, παρουσιάζοντας το όραμα του Κέντρου ως «παράδειγμα δημιουργικής αξιοποίησης της ιστορικής μνήμης».Την ίδια περίοδο, ο Βέρρος επαναλαμβάνει τις ευχαριστίες του προς τον Χαράλαμπο Αθανασίου και τον Άγγελο Μουζάλα, «την ψυχή της πρωτοβουλίας», όπως τον αποκαλεί.

Λίγο αργότερα, στις 22 Νοεμβρίου 2021, ο Δήμαρχος συναντά στην Αθήνα τον Υπουργό Εσωτερικών Στέλιο Πέτσα, παρουσία του Αθανασίου και του Μουζάλα. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της ΕΡΤ, το έργο εξασφαλίζει τότε τη χρηματοδότηση των 800.000 ευρώ μέσω του προγράμματος «Αντώνης Τρίτσης», με τη Λέσβο να συμμετέχει ενεργά στο πλαίσιο του «Ελλάδα 2021».

Η σιωπή μετά τις εξαγγελίες

Από εκείνη τη χρονική στιγμή και έπειτα, το φιλόδοξο εγχείρημα φαίνεται να βυθίζεται στη σιωπή. Καμία αναφορά, καμία ενημέρωση, καμία πρόοδος.
Η χρηματοδότηση από το «Αντώνης Τρίτσης» δεν υλοποιείται ποτέ και το παλιό ελαιοτριβείο της Αγίας Παρασκευής μένει όπως ήταν — μάρτυρας ενός ακόμη σχεδίου που έμεινε στα χαρτιά.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 4 Αυγούστου 2025, η δημοτική επιτροπή εγκρίνει εκ νέου μελέτη και υποβολή πρότασης για το ίδιο έργο, αυτή τη φορά μειωμένου προϋπολογισμού 700.000 ευρώ, χρηματοδοτούμενη από το Υπουργείο Μετανάστευσης.

Έτσι, το έργο επανέρχεται στη συζήτηση, με μικρότερο προϋπολογισμό, αλλά με την ίδια ρητορική περί «διεθνούς κέντρου μελέτης και μνήμης».
Η μελέτη αφορά την αποκατάσταση και διαμόρφωση του κεντρικού κτιρίου του παραδοσιακού ελαιοτριβείου Αγίας Παρασκευής, το οποίο προβλέπεται να μετατραπεί σε «Διεθνές Κέντρο Μελέτης και Ανάδειξης της Ιστορικής Μνήμης και του Πολιτισμικού Τραύματος με έδρα τη Λέσβο».

Οι συνδέσεις του Άγγελου Μουζάλα με τον Δήμο και τις συνεργασίες με το Ισραήλ

Το όνομα του εκδότη Άγγελου Μουζάλα, τον οποίο ο Δήμαρχος είχε χαρακτηρίσει «ψυχή του εγχειρήματος», εμφανίζεται ξανά σε επίσημα έγγραφα.Καθώς τον συναντάμε και στην απόφαση του Δήμου Δυτικής Λέσβου για την ανακήρυξη του πρέσβη του Ισραήλ Νόαμ Κατς σε επίτιμο δημότη του Δήμου Δυτικής Λέσβου.Μάλιστα στο Πρακτικό της υπ.αριθμ. 12 ης /24-03-2023 τακτικής Συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Δυτικής Λέσβου διαβάζουμε μεταξύ άλλων ότι «Το καλοκαίρι του 2019 πραγματοποιήθηκε Θερινό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αιγαίου στην Σκάλα Καλλονής με την συμμετοχή του μεγάλου ιδρύματος του Κράτους του Ισραήλ για το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα Yad Vashem και εκπροσώπων του ΚΙΣΕ (Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδας). Στη συνέχεια και στο πλαίσιο του Προγράμματος της Επιτροπής «ΕΛΛΑΔΑ 2021» εγκρίθηκε η πρόταση για την ίδρυση «Διεθνούς Κέντρου Μελέτης και Ανάδειξης της Ιστορικής Μνήμης και του Πολιτισμικού Τραύματος» με έδρα το παραδοσιακό κοινοτικό ελαιοτριβείο της Αγίας Παρασκευής. Αναμένουμε την χρηματοδότηση του έργου σύμφωνα και με τις δεσμεύσεις του Αναπληρωτή Υπουργού Εσωτερικών κυρίου Πέτσα, αλλά και του Πρωθυπουργού κυρίου Κυριάκου Μητσοτάκη».

Στην απόφαση, δηλαδή, του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχει άμεση συσχέτιση της δημιουργίας του Κέντρου με το Ισραήλ. Το ίδιο πρακτικό αναφέρει πως ο Άγγελος Μουζάλας είχε συνοδεύσει το 2016 τον τότε Δήμαρχο Λέσβου Σπύρο Γαληνό και τον Αντιδήμαρχο Κώστα Κατσαρό και νυν Ειδικό Σύμβουλο του Δήμου Δυτικής Λέσβου σε συνάντηση με την τότε πρέσβειρα του Ισραήλ Ίριτ Μπεν Άμπα — μια επαφή που παρουσιάζεται ως προπομπός των μετέπειτα συνεργασιών.

Η σχέση Δήμου και εκδοτικού οίκου «Μύθος» παραμένει στενή καθώς τον Σεπτέμβριο του 2024, η Περιφερειακή Ένωση Δήμων Βορείου Αιγαίου, με πρόεδρο τον Δήμαρχο Βέρρο, εγκρίνει χρηματοδότηση 26.500 ευρώ προς τις εκδόσεις για την παραγωγή 50.000 χαρτών της Λέσβου στα τουρκικά και 20.000 στα εβραϊκά — μια απόφαση που είχε προκαλέσει ερωτήματα ως προς το εύρος και τον χαρακτήρα των συνεργασιών αυτών.

Ο καθηγητής και το άρθρο που προκάλεσε αντιδράσεις

Ο καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Μανούσος Μαραγκουδάκης, ένας από τους πρώτους υποστηρικτές και συντάκτες της πρότασης για το Κέντρο, αποτέλεσε τον επιστημονικό άξονα του εγχειρήματος.Η συμμετοχή του εξασφάλισε ακαδημαϊκή κάλυψη, ενώ ο ίδιος διατηρεί παλαιές συνεργασίες με το Yad Vashem.Η παρουσία του, ωστόσο, επανήλθε στο επίκεντρο τον Ιούλιο του 2025, όταν δημοσίευσε στο liberal.gr το άρθρο «Γιατί το Ισραήλ δεν διαπράττει γενοκτονία».Το κείμενο προκάλεσε κύμα αντιδράσεων, καθώς θεωρήθηκε ανοιχτή υπεράσπιση της ισραηλινής πολιτικής στη Γάζα, σε μια περίοδο διεθνούς κατακραυγής για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Η στάση αυτή έφερε εκ νέου στο προσκήνιο τη διπλή του ιδιότητα, ως ακαδημαϊκού που "υπέγραψε" μια πρόταση για Κέντρο αφιερωμένο στα «πολιτισμικά τραύματα και τις γενοκτονίες» και ταυτόχρονα ως δημόσιου σχολιαστή που υποβαθμίζει τον όρο “γενοκτονία” όταν αφορά το Ισραήλ.

Το κείμενο, το οποίο προκάλεσε αντιδράσεις πανεπιστημιακών και φορέων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θεωρήθηκε από πολλούς πολιτική και ηθική τοποθέτηση που αντιστρατεύεται το πνεύμα του ίδιου του Κέντρου, το οποίο υποτίθεται πως προωθεί τη μνήμη και την καταδίκη των γενοκτονιών.
Η σύμπτωση δεν πέρασε απαρατήρητη καθώς ένας από τους βασικούς συντελεστές ενός «Κέντρου για το Πολιτισμικό Τραύμα» υπερασπίζεται δημοσίως ένα κράτος κατηγορούμενο για εγκλήματα κατά αμάχων.

Από το 2019 έως το 2025, η πορεία του Κέντρου δείχνει την παράλληλη διαδρομή τριών βασικών προσώπων και θεσμών,του εκδότη Άγγελου Μουζάλα, με τις σταθερές του επαφές με την ισραηλινή διπλωματία και τη δημοτική εξουσία,του καθηγητή Μανούσου Μαραγκουδάκη και της δημοτικής αρχής του Ταξιάρχη Βέρρου, η οποία επένδυσε πολιτικά στη σχέση με το Ισραήλ, παρουσιάζοντάς την ως μέσο διεθνούς προβολής της Λέσβου.

Η ιστορία του Κέντρου στην Αγία Παρασκευή δείχνει πώς ένα έργο πολιτιστικής σημασίας μπορεί να μετατραπεί σε όχημα προβολής και θεσμικής δικτύωσης προκαλώντας το εύλογο ερώτημα αν το «Διεθνές Κέντρο Μνήμης» υπήρξε ένα πραγματικό όραμα ή ένα προκάλυμμα σχέσεων που εξυπηρετεί άλλες στοχεύσεις;