Η ιστορία γνωστή. Η γιαγιά στο τέλος της «Αιολικής Γης» του Ηλία Βενέζη στη βάρκα που την παίρνει μακριά από τα Κιμιντένια της ψάχνει να βρει μια γωνιά να ακουμπήσει το κεφάλι της. Τη δυσκολεύει ένας βόλος στο στήθος του παππού, «λίγο χώμα απ’ τη γη τους. Για να φυτέψουν ένα βασιλικό, στο ξένο τόπο που πάνε. Για να θυμούνται. (…) Λίγο χώμα. Γη, Αιολική Γη, Γη του τόπου μου».

Τα χρόνια πέρασαν, 99 χρόνια πέρασαν από τότε που «οι αστοί γίναν πρόσφυγες», κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι της ιστορίας μα στη Λέσβο ένα σπίτι που θα μαζέψει αυτό το «χώμα» που κουβάλησαν οι Έλληνες σαν γίνανε πρόσφυγες, σαν ένα κέντρο διαλόγου της σύγχρονης Ελλάδας με το κάποτε πολυπολιτισμικό Ρωμαίικο της Ανατολής δεν υπάρχει.

Υπάρχει όμως η ανάγκη του; Το ερώτημα τίθεται όχι –προς Θεού!- για να τύχει μιας απάντησης που θα λέει πως «ναι χρειαζόμαστε άλλο ένα μουσείο, κοντά στα άλλα που έχουμε», αλλά επειδή η απάντηση στο ερώτημα συνδέεται, όσο ποτέ άλλοτε και όσο τίποτα άλλο, με την απάντηση στο ερώτημα, ποια Ελλάδα θέλουμε να διαδεχτεί την Ελλάδα της κρίσης που λέμε πως ξεπερνάμε.

Πριν χρόνια, το ερώτημα «τις πταίει;» για τη Μικρασιατική Καταστροφή απαντήθηκε από τον ίδιο τον Άρειο Πάγο που ακύρωσε την καταδίκη σε θάνατο των πρωταίτιων της. Μη μπορώντας να ακυρωθεί και η εκτέλεσή τους, απλά η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου έδειξε πως στη σύγχρονη Ελλάδα δεν φταίει ποτέ κανένας και για τίποτα. Ακόμα και για τις τραγωδίες, τη μεγαλύτερη σύγχρονη τραγωδία του Ελληνισμού. Με ετούτα και με τα άλλα οι πρόσφυγες ξαναγίναν αστοί,  χωρίς όμως πια να παράγουν ιδεολογία, οπότε και η δεύτερη (;), άλλη μια τέλος πάντων Καταστροφή επήλθε.

Στους προσφυγικούς μαχαλάδες της πόλης λίγα πια θυμίζουν τις γειτονιές με τους ασβεστωμένους τενεκέδες με το γιασεμί και τη μαντζουράνα. Οι «συνοικίες το όνειρο» παρήλθαν και σαν ρωτήσεις τους πιτσιρικάδες από πού ήταν ο παππούς τους, σου απαντάνε «κάπου από την Τουρκία». Κάποιοι από αυτούς είναι εκείνοι που δε θέλουν στα σχολεία της γειτονιάς να έρθουν τα «λαθρομεταναστάκια», που δηλώνουν πως «δεν είναι ρατσιστές αλλά η πατρίδα ξεπουλήθηκε και οι ¨Ελληνες καταστρέφονται με τα εμβόλια» και πως «δε θα δεχθούν τη μουσουλμανοποίησή της Ελλάδας». Σε κάποιο ντουβάρι της γειτονιάς το σύνθημα «ΑΕΚ σημαίνει προσφυγιά ξεριζωμένη» συνυπάρχει με το «Έξω οι ξένοι», αλλά τι να κάνουμε 99 χρόνια ήταν αυτά και «εδώ τα παιδιά μας φεύγουν μετανάστες τι θες εσύ και μας μπερδεύεις τώρα με όλα ετούτα»…

Στην οδό Λεσβώνακτος στην Επάνω Σκάλα στέκει ακόμα το παλιό Οθωμανικό Παρθεναγωγείο. Ένα σπουδαίο αρχιτεκτόνημα κρυμμένο από το τσιμεντένιο ανοσιούργημα άγνωστο κτίσμα των αρχών του αιώνα. Η αρχιτεκτονική του αξία φανερή, ακόμα και από τον ανίδεο περί όλων αυτών υπογράφοντα.

Πέραν όμως της αρχιτεκτονικής αξίας του κτίσματος που κατά ένα πολύ περίεργο λόγο δεν έχει κηρυχθεί διατηρητέο με ότι αυτό συνεπάγεται, η σωτηρία και η επαναχρήση του είναι ανάγκη ιστορικής δικαίωσης, Αν οι όροι της Συνθήκης της Λοζάννης σε σχέση με την διαχείρισης της ανταλλάξιμης περιουσίας είχαν τηρηθεί θα έπρεπε να έχει περάσει στα χέρια του δημοσίου ως σχολείο για τα προσφυγόπουλα της Επάνω Σκάλας. Αντί αυτού πουλήθηκε σε ιδιώτη στους απογόνους του οποίου παραμένει ιδιοκτησιακά. Η επιστροφή του στο δημόσιο και η χρήση του μαζί με τον περιβάλλοντα του χώρο ως Μουσείο προσφυγικής μνήμης αποτελεί αν μη τι άλλο και άρση μιας ιστορικής αδικίας 99 χρόνια μετά.

Ποιος μπορεί να το κάνει αυτό. Θεωρώ πως μόνο η Περιφέρεια βορείου Αιγαίου σήμερα μπορεί να εργαστεί σε μια τέτοια κατεύθυνση. Η απόφαση, μια απόφαση του Περιφερειάρχη Κώστα Μουτζούρη θα συμβάλει στην ανατροπή της ιστορικής αδικίας και στη δρομολόγηση ενός ιστορικού έργου πνοής για τη βόρεια Μυτιλήνη.

Κάθε άλλη απόφαση ή μια «μη απόφαση» θα είναι μια απόφαση λήθης, τέτοια που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στο θάψιμο του βόλου με το χώμα που κουβάλησε ο μακρινός παππούς από τη Μικρασία. Θα χαθεί μια για πάντα η πιθανότητα ενός βασιλικού ριζωμένου σε ετούτο το χώμα για να μας υπενθυμίζει ότι η ιστορία είναι οι παρέες, ότι κουβαλιέται στο νου και στην καρδιά κι όχι σε σελίδες στοιβαγμένες σε ράφια; Θα χαθεί κάθε πιθανότητα να γνωρίζουν οι επόμενοι ότι οι Έλληνες υπήρξαν πρόσφυγες;

Ένα Μουσείο του Ρωμαίικου της Ανατολής στο παλιό οθωμανικό παρθεναγωγείο στην οδό Λεσβώνακτος στην Επάνω Σκάλα μπορεί να στεγάσει τη ζώσα μνήμη του Ρωμαίικου της Ανατολής. Όχι τα σκοροφαγωμένα απομεινάρια του αραδιασμένα σε κρύες προθήκες. Οι οργανωμένοι φορείς των απογόνων των προσφύγων, οι δικαιούχοι ακόμα και κομματιών αυτής της Ανταλλάξιμης Περιουσίας που δεν πέρασαν ποτέ σε αυτούς -κι ας έλεγε η Συνθήκη της Λοζάνης και όσα χαρτιά υπογράφτηκαν στη συνέχεια χάρη σε αυτήν- αν ερωτηθούν θα πουν πως μπορεί να γίνει εκεί το Μουσείο. Όχι ένα ακόμη μουσείο που μιλάει για κάποιους αλλοτινούς πεθαμένους για να βγει από την υποχρέωση. Αλλά ένα μουσείο που μιλάει σε μας τους τωρινούς για τη ζωντανή ψυχή του Ρωμαίικου της Ανατολής. Η Ελλάδα που θέλει και μπορεί να ανάψει φάρους ελπίδας ξεπεράσματος της κρίσης που τη μαστίζει μπορεί να προβεί σε αυτή τη συμβολική ενέργεια. Συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν κι από εκεί με το μέλλον του Ρωμαίικου!

Κύριε Κώστα Μπυτζούρη σήμερα 14 Σεπτεμβρίου επέτειο μνήμης της Μικρασιατικής καταστροφής, μέρα που ξεκινά η εκατονταετηρίδα μνήμης του προσφυγικού Ελληνισμού σας τίθεται το ερώτημα πρόκληση: Θα δικαιώσετε το όνειρο με μια ιστορική απόφαση και συνάμα μια ιστορική δράση;