Μια ξεχασμένη πτυχή του εγχώριου συντηρητισμού και της διαπλοκής του με την ελληνική Δεξιά θα μας απασχολήσει σήμερα, ενόψει της 8ης Μαρτίου. Ο λόγος για τη δημόσια διατύπωση του αιτήματος να απομακρυνθούν πάραυτα από το Δημόσιο, και δη από τις επίζηλες υπαλληλικές θέσεις του, οι εργαζόμενοι γένους θηλυκού που «έκλεβαν» τις θέσεις εργασίας των αρρένων οικογενειαρχών (ή δυνάμει οικογενειαρχών).

Στην περίπτωση που θα εξετάσουμε εδώ, το αίτημα υιοθετήθηκε από τον αντιβενιζελικό Τύπο της δεκαετίας του 1930, κατά τη φάση διαμόρφωσης του «μοναρχοφασισμού» ως ενιαίου αντίπαλου δέους στον δημοκρατικό «βενιζελοκομμουνισμό», λίγο πριν (και καθ’ οδόν προς) τη μεταξική δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936. Πηγή μας, ένα πρωτοσέλιδο κύριο άρθρο της αντιβενιζελικής εφημερίδας «Εμπρός» των Σερρών (14/4/1935), ενάμιση μήνα μετά το αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα της 1/3/1935· άρθρο που, με τη σειρά του, άντλησε ομολογημένα την έμπνευσή του από σχετικό κείμενο του ομόφρονος αθηναϊκού «Τύπου».

Είναι γεγονός ότι, χάρη στην εξέλιξη των ηθών και τη μαζική είσοδο των γυναικών στην επίσημη αγορά εργασίας, παρόμοια αιτήματα φαντάζουν σήμερα εντελώς εξωφρενικά. Αυτό δεν αναιρεί ωστόσο ούτε την τότε αποδοχή τους από μια αξιοσημείωτη μερίδα της κοινωνίας (όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα με τους «μετανάστες που μας παίρνουν τις δουλειές»), ούτε τον κομβικό ρόλο που διαδραμάτισαν στη διαμόρφωση της εγχώριας δεξιάς ιδεολογίας οι οργανωμένες ή διάσπαρτες αντιδράσεις στη γυναικεία χειραφέτηση.

Συστατικό στοιχείο του κατοχικού και μετακατοχικού αντικομμουνισμού υπήρξε, άλλωστε, ο ερεθισμός των αρχαϊκών ανακλαστικών μιας μεγάλης μερίδας των ανδροκρατούμενων τοπικών κοινωνιών από την είσοδο των (νεαρών ιδίως) γυναικών στην πολιτική, μέσω του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ· λεπτομέρεια που συνήθως αποσιωπάται από το μετα-αναθεωρητικό ιστοριογραφικό «ρεύμα» των ημερών μας, για λόγους κάτι παραπάνω από προφανείς.

Το κύριο άρθρο του 1935 που αναδημοσιεύουμε εδώ μπορεί, φυσικά, να εμπεριείχε άδηλες συνδηλώσεις που εμείς αγνοούμε –όπως η ανομολόγητη (αλλά διαγνώσιμη από τους αναγνώστες του) πρόθεση να καταληφθούν οι θέσεις των δακτυλοδεικτούμενων υπαλλήλων από παιδιά ή ανίψια με κομματικά άψογο βιογραφικό και κάποια πολεμική προϋπηρεσία. Αυτό που έχει σημασία είναι ωστόσο η επιχειρηματολογία που επιστρατεύθηκε για να νομιμοποιηθεί η επιδιωκόμενη εκκαθάριση. Ακόμη κι ο υποτιθέμενος «βενιζελισμός» ή τα ελλιπή τυπικά προσόντα των στοχοποιούμενων γυναικών θεωρούνται ελάσσονα μειονεκτήματα σε σχέση με το μείζον πρόβλημα: την έμφυλη υπόστασή τους και την αντικειμενική συμβολή τους στη διατάραξη των «ασάλευτων ηθών και εθίμων της Ελληνικής φυλής», που ήθελαν τη γυναίκα κλεισμένη στο σπίτι και συντηρούμενη από πατέρα, σύζυγο και αδελφούς.

«Κράτος με σοβιετικάς αντιλήψεις»

Το έναυσμα για το επίμαχο άρθρο παρείχε μια διακήρυξη της αθηναϊκής αντιβενιζελικής εφημερίδας «Ο Τύπος»: «Πρέπει να τεθή φραγμός εις την πρόσληψιν γυναικών εν ταις δημοσίαις υπηρεσίαις και προκειμένης της εκκαθαρίσεως προσώπων να απολυθούν αι έγγαμοι γυναίκες εξ απασών των υπηρεσιών του Κράτους, Οργανισμών και Τραπεζών και να ενεργηθή μία τοιαύτη εκκαθάρισις ώστε αι γυναίκες, αίτινες έχουν πατέρα και αδελφόν εργαζομένους ή αδελφούς εργαζομένους και μητέρα ή πατέρα συνταξιούχον της αυτής οικογενείας ή κέκτηνται περιουσίας και εργάζονται να ΑΠΟΛΥΘΟΥΝ».

Παίρνοντας τη σκυτάλη από τους πρωτευουσιάνους ομολόγους του, το σερραϊκό «Εμπρός» θα εξειδικεύσει την παραπάνω διεκδίκηση στις τοπικές συνθήκες, προσδίδοντάς της ταυτόχρονα συμπαγέστερη θεωρητική θεμελίωση. Με τρόπο εξαιρετικά οικείο στα καθ’ ημάς, η βενιζελική Ελλάδα αναγορεύεται σε «κράτος με σοβιετικάς αντιλήψεις», λόγω ακριβώς της εθνοφθόρας εισόδου γυναικών στο Δημόσιο. Εξίσου γνώριμη αποδεικνύεται και η επίκληση της ευνοϊκής συγκυρίας για μια δραστική αντιμεταρρύθμιση, προτού αλλάξουν ξανά οι συσχετισμοί.

Το πλήρες κείμενο:

«Αι συστάσεις αυταί του Τύπου είναι άξιαι βαθυτάτης μελέτης και προσοχής. Ο βενιζελισμός επιδιώκων την κοινωνικήν αναστάτωσιν προς ίδιον κομματικόν όφελος, καινοτομών εκεί όπου ορθούντο ασάλευτα τα ήθη και τα έθιμα της Ελληνικής φυλής, ενεκαινίασε μίαν αυτόχρημα επιβλαβεστάτην εις την Ελληνικήν κοινωνικήν σύνθεσιν μέθοδον. Την της προσλήψεως εις τας δημοσίας υπηρεσίας και τους δημοσίους οργανισμούς ως υπαλλήλων, γυναικών.

Και ενώ οι έφεδροι επανερχόμενοι εις τας εστίας των από τους πολυετείς αγώνας τους οποίους διεξήγαγον διά το μεγαλείον της Πατρίδος εις τα πεδία των μαχών, εξελιπάρουν μίαν οιανδήποτε θέσιν διά να ζήσουν και διά να διαθρέψουν τας οικογενείας των, και δεν ετύγχανον προσοχής, εις τας δημοσίας υπηρεσίας προσελαμβάνοντο γυναίκες, ως επί το πλείστον μη έχουσαι ανάγκην εργασίαν αλλ’ απλώς διοριζόμεναι προς ΕΠΙΔΕΙΞΙΝ και διά να κάνουν ΛΟΥΣΑ!

Αυτό το αίσχος διά την Ελλάδα πρέπει να εκλείψη ολοτελώς. Διότι παρουσιάζομεν σήμερον θέαμα Κράτους με Σοβιετικάς εκφυλισμένας αντιλήψεις. Ας έλθομεν εδώ εις τας Σέρρας, όπου όλοι γνωρίζομεν πρόσωπα και πράγματα. Εις όλας σχεδόν τας υπηρεσίας υπηρετούν υπάλληλοι γυναίκες λαμβάνουσαι χιλιάδας δραχμών μηνιαίως, ενώ οι έφεδροι με μεγαλείτερα προσόντα, οι έφεδροι εκείνοι οι οποίοι έχυσαν το αίμα των υπέρ της Πατρίδος, αυτοί οίτινες επολέμησαν διά να απελευθερωθή από τον ζυγόν της δουλείας ο τόπος αυτός, ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΑΕΡΓΟΙ και όταν παρουσιάζονται πού διά να ζητήσουν διορισμόν τους πετούν από τα γραφεία με τις κλωτσιές. Φερ’ ειπείν εις την εισαγγελίαν των Πρωτοδικών Σερρών υπηρετούν από ετών χάρις εις την επέμβασιν του βενιζελισμού γυναίκες υπάλληλοι. Ολόκληρον το προσωπικόν αποτελείται από γυναίκας! Και τι γυναίκας! Μη εχούσας ανάγκην του μισθού, αλλ’ εργαζομένας απλώς διά να ενδύωνται πολυτελώς και διά να κάμουν κομπόδεμα! Πρέπει, βλέπετε, να τους κάμη την προίκα των το Κράτος εις βάρος του ψωμιού των ηρωικών εφέδρων και των οικογενειών των!

Αλλ’ ας προχωρήσωμεν. Η μία υπάλληλος εξ αυτών είναι έγγαμος και ο σύζυγός της επίσης δημόσιος υπάλληλος. Η άλλη τυγχάνει ανάπηρος και λαμβάνουν ο αδελφός της δημόσιος υπάλληλος αρκετόν μισθόν, ο πατήρ της χιλιάδας δραχμάς μηνιαίαν σύνταξιν, ο γαμβρός της επίσης τεραστίαν σύνταξιν, όλοι δε αυτοί συνοικούν. Η τρίτη έχει αδελφόν με κατάστημα εις κεντρικωτάτην θέσιν και με αρίστην οικονομικήν αντοχήν, αλλά εργάζεται διατί νομίζετε; Διά να κάμη την προίκαν της! Και συνέχεια: Ολαι αυταί αι υπάλληλοι είναι όργανα του επαράτου βενιζελισμού και ΣΤΕΡΟΥΝΤΑΙ των σημερινών προσόντων τα οποία απαιτούνται διά να διορισθούν εις τας θέσεις αυτάς. Τα ίδια σχεδόν πράγματα παρατηρούνται και εις άλλας υπηρεσίας και δημοσίους οργανισμούς των Σερρών.

Κρούομεν τον κώδωνα του κινδύνου και καλούμε εις ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΝ τους εφέδρους παλαιούς πολεμιστάς διά να εκκαθαρίσωμεν τας δημοσίας υπηρεσίας του Νομού Σερρών από τας γυναίκας και από τα επιβλαβή και τα ανίκανα επαναστατικά βενιζελικά στοιχεία και διά να δώσωμεν εις τους ανέργους εφέδρους τας θέσεις που τους ανήκουν. Πιστεύομεν η φωνή μας να απηχή τα μύχια της ψυχής των εγκαταλελειμμένων ηρωικών εφέδρων και να συγκλονίζει απ’ άκρου εις άκρον του Νομού παν υγιές και τίμιον στοιχείον. Εμπρός λοιπόν τι περιμένεται [sic]; κινηθείτε! Ηλθεν η περίστασις. Μετ’ ολίγον θα είναι αργά».