Τα Χριστούγεννα υπήρξαν πάντοτε μια εποχή φωτεινή, όχι μόνο λόγω των εθίμων και των γιορτών, αλλά και χάρη στις εικόνες που τα συνόδευαν. Πριν ακόμη τα κοινωνικά δίκτυα πλημμυρίσουν από ψηφιακές ευχές και αστραφτερές φωτογραφίες, ο κόσμος ξεφύλλιζε εορταστικά τεύχη περιοδικών και αντάλλασσε χάρτινα τεκμήρια αγάπης με ευχετήριες κάρτες που ταξίδευαν με έναν πιο αργό αλλά βαθιά ανθρώπινο τρόπο. Οι μικρές αυτές χάρτινες εικόνες, στολισμένες με χρυσές πινελιές και λεπτεπίλεπτα σχέδια, αποτελούν σήμερα πολύτιμα τεκμήρια της κοινωνικής και αισθητικής ιστορίας της εποχής.

Στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης σώζεται ένας πλούσιος και σπάνιος τέτοιος θησαυρός. Μέσα από πολύτιμες δωρεές οικογενειακών συλλογών, η Βιβλιοθήκη έχει συγκεντρώσει δεκάδες vintage καρτ ποστάλ από τα πρώτα χρόνια του περασμένου αιώνα, καθώς και χριστουγεννιάτικα τεύχη ελληνικών και ξένων περιοδικών. Πρόκειται για αρχειακό υλικό που αποτυπώνει έναν νοσταλγικό κόσμο γεμάτο τρυφερότητα, χαρά και λαχτάρα για επικοινωνία, φωτίζοντας πτυχές της καθημερινότητας και των οικογενειακών δεσμών της εποχής.

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, οι Μυτιληνιοί διατηρούσαν στενές επαφές με το εξωτερικό. Πολλοί κάτοικοι είχαν συγγενείς εγκατεστημένους σε μέρη όπως η Αίγυπτος, η Κωνσταντινούπολη, διάφορες ευρωπαϊκές χώρες ή η Αμερική, ενώ άλλα μέλη των οικογενειών τους ζούσαν μακριά λόγω σπουδών ή εργασίας. Οι επαφές αυτές, μαζί με τα συχνά ταξίδια και τις επαγγελματικές σχέσεις με μεγάλα αστικά κέντρα, δημιούργησαν έναν σταθερό δίαυλο επικοινωνίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι ευχετήριες καρτ ποστάλ έγιναν βασικό μέσο ανταλλαγής μηνυμάτων. Οι εικόνες τους, με αισθητική που δεν συναντούσε κανείς συχνά στη Λέσβο, μετέφεραν όχι μόνο ευχές αλλά και κομμάτια της ζωής όσων βρίσκονταν μακριά. Παρά τις μεγάλες αποστάσεις, μια απλή κάρτα μπορούσε να προσφέρει την αίσθηση ότι ο αποστολέας ήταν κοντά. Έτσι, δεν ήταν περίεργο μια καρτ ποστάλ να ταξιδεύει από μια άλλη ήπειρο μόνο και μόνο για να μεταφέρει ένα «Χρόνια Πολλά».

Οι περισσότερες καρτ ποστάλ απεικονίζουν αγγελάκια με ροδαλά μάγουλα, χειμωνιάτικα, χιονισμένα τοπία, μικρά ευρωπαϊκά χωριά με καπνισμένες καμινάδες, παγωμένες λίμνες και έλκηθρα που προχωρούν μέσα στο χιόνι. Αυτές οι σκηνές συμβόλιζαν το ιδανικό των Χριστουγέννων ως μια γιορτή ζεστασιάς και οικογενειακής θαλπωρής, ακόμη κι όταν το κλίμα στην Ελλάδα δεν θύμιζε πάντα βόρειο χειμώνα. Άλλες κάρτες παρουσιάζουν λουλούδια, τριαντάφυλλα, βιολέτες ή κρίνα, μαζί με χελιδόνια και περιστέρια, σύμβολα αγνότητας, ειρήνης, αγάπης και καλών ειδήσεων. Ιδιαίτερα αγαπημένο θέμα ήταν οι κοπέλες με λουλούδια, συχνά ντυμένες με ρομαντικά, φορέματα εποχής, καθώς και οικογένειες ή ζευγάρια σε σκηνές θαλπωρής και τρυφερότητας.

Παράλληλα, ορισμένες οικογένειες, πιο εύπορες ή απλώς πιο φιλομαθείς, υπήρξαν συνδρομητές σε ευρωπαϊκά περιοδικά. Τα χριστουγεννιάτικα τεύχη έφερναν στο νησί έναν αέρα μοντερνισμού και κοσμοπολίτικης αισθητικής, πολύ διαφορετικής από εκείνη της επαρχίας. Μέσα από πολύχρωμες εικόνες και φωτογραφίες οι Μυτιληνιοί έρχονταν σε επαφή με σύγχρονες τάσεις, ξένες παραδόσεις και καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής. Παρακολουθούσαν τη μόδα, έπαιρναν ιδέες για τη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση του σπιτιού, αλλά και για τα γιορτινά οικογενειακά τραπέζια, άρχισαν να στολίζουν δέντρο αντί για το παραδοσιακό καραβάκι. Πλήθος από φιγουρίνια και σχέδια για φορέματα, κουστούμια, τσαντάκια, καπέλα, γάντια και άλλα αξεσουάρ, καθώς και ιδέες για κοσμήματα, χτενίσματα και μακιγιάζ, γέμιζαν τις σελίδες των περιοδικών. Προτάσεις για λαμπερά χριστουγεννιάτικα μενού με εκλεκτά εδέσματα απευθύνονταν τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα σε λίγους και προνομιούχους.

Αργότερα, τα χρόνια του ’50 και του ’60, καθώς ο κόσμος άφηνε πίσω του τις δοκιμασίες του πολέμου, οι εικόνες φωτίζονται με νέο, αισιόδοξο τόνο. Ο Άγιος Βασίλης αποκτά πιο μοντέρνα μορφή, οι οικογένειες ποζάρουν μπροστά σε στολισμένα δέντρα με ηλεκτρικά λαμπιόνια, γεμάτα δώρα και η γιορτή παίρνει τη μορφή ενός κόσμου που αναζητά ξανά τη χαρά και τη σταθερότητά του.

Όλα αυτά τα τεκμήρια δεν είναι απλώς όμορφα αντικείμενα και αναμνηστικά των γιορτών. Κάθε κάρτα και κάθε εξώφυλλο διηγείται μια ιστορία. Είναι κομμάτια μιας παλιάς καθημερινότητας που αποτυπώνουν τις προσδοκίες των Μυτιληνιών, τις επαφές τους με τον έξω κόσμο και την επιθυμία τους να ακολουθήσουν τον δυτικό τρόπο ζωής. Για τον σημερινό αναγνώστη, η περιήγηση σε αυτό το υλικό προσφέρει μια γοητευτική γέφυρα με το χθες. Και σήμερα, χάρη στις δωρεές των απογόνων τους, αυτά τα τεκμήρια φυλάσσονται στη Βιβλιοθήκη και αποτελούν ζωντανό υλικό μνήμης.

Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης αναδεικνύοντας αυτόν τον γιορτινό θησαυρό, διατηρεί ζωντανή τη μαγεία των Χριστουγέννων μέσα από καρτ ποστάλ και εορταστικά περιοδικά που αφηγούνται ιστορίες παλαιότερων εποχών. Κάθε εικόνα και κάθε σελίδα προσφέρει μια γεύση από τη ζωή, τα ήθη και τις συνήθειες μιας άλλης εποχής. Αυτά τα τεκμήρια αποκαλύπτουν στους σημερινούς επισκέπτες τη ζεστασιά, την τρυφερότητα και την εορταστική χαρά που ένιωθαν οι Μυτιληνιοί πριν από έναν αιώνα.

*Μαρία Γρηγορά
ΠΕ Βιβλιοθηκονόμος-MSc in Cultural Informatics and Communication
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης

*Φανή Μαρωνίτου
ΤΕ Βιβλιοθηκονόμος
Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης