Παρά τις προσπάθειες τα τελευταία 17 χρόνια στο πλαίσιο της Οδηγίας-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική, νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Conservation Letters δείχνει ότι οι ευρωπαϊκές θάλασσες απέχουν ακόμη πολύ από την επίτευξη της Καλής Περιβαλλοντικής Κατάστασης — του βασικού στόχου της ΕΕ για υγιή και παραγωγικά θαλάσσια οικοσυστήματα.

Οι ερευνητές χρησιμοποιήσαν δεδομένα από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και για τους 11 περιγραφικούς δείκτες της Οδηγίας — από τη βιοποικιλότητα και τα ιχθυαποθέματα έως τα θαλάσσια απορρίμματα και τον υποθαλάσσιο θόρυβο — για να αξιολογήσουν την κατάσταση της βιοποικιλότητας και των ανθρωπογενών πιέσεων. Τα ευρήματα είναι ανησυχητικά: η θαλάσσια βιοποικιλότητα βρίσκεται σε κακή κατάσταση σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές θαλάσσιες περιοχές, ενώ πολλές ανθρωπογενείς πιέσεις, όπως η υπεραλίευση, η ρύπανση και τα ξενικά είδη,
συνεχίζουν να δρουν συνεργιστικά.

Αν και ορισμένες περιφερειακές θάλασσες, όπως η Βαλτική και η Βόρεια Θάλασσα, παρουσιάζουν καλύτερη κάλυψη δεδομένων και διαχειριστικό συντονισμό — χάρη σε ισχυρές διεθνείς συμφωνίες — εκτεταμένες περιοχές, ιδιαίτερα στην ανατολική Μεσόγειο, παρουσιάζουν σημαντικά ελλείμματα γνώσης, καθιστώντας την αποτελεσματική προστασία δύσκολη.

Οι συγγραφείς καλούν σε άμεση δράση τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο για την αντιμετώπιση των αδυναμιών του υφιστάμενου πλαισίου, τη βελτίωση της παρακολούθησης και την εφαρμογή τεκμηριωμένων πολιτικών, πριν τα θαλάσσια οικοσυστήματα υπερβούν μη αναστρέψιμα όρια.

Ευχαριστίες: Η παρούσα έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το ερευνητικό πρόγραμμα Horizon 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης HORIZON-CL6–2021-BIODIV-01–04 στο πλαίσιο της συμφωνίας επιχορήγησης αριθ. 101059877 “GES4SEAS - Achieving Good Environmental Status for maintaining ecosystem SErvices, by ASsessing integrated impacts of cumulative pressures”.

Για περισσότερες πληροφορίες:
Αθανάσιος Νικολάου: [email protected]; +30 6942292004
Στέλιος Κατσανεβάκης: [email protected]; +30 6948080681

Η ερευνητική ομάδα:

Αθανάσιος Νικολάου Υποψήφιος Διδάκτωρ, Τμήμα Ωκεανογραφίας και
Θαλασσίων Βιοεπιστημών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Angel Borja Principal Researcher, AZTI, Marine Research, Basque Research &
Technology Alliance (BRTA).

Στέλιος Κατσανεβάκης Καθηγητής, Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων
Βιοεπιστημών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Πρόσθετες πληροφορίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από την Οδηγία Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (ΟΠΘΣ2008/56/ΕΚ) έχει ως στόχο την επίτευξη Καλής Περιβαλλοντικής Κατάστασης (ΚΠΚ) στις Ευρωπαϊκές θάλασσες. Θαλάσσια ύδατα σε καλή περιβαλλοντική κατάσταση θεωρούνται αυτά που διατηρούν την οικολογική τους λειτουργικότητα, είναι παραγωγικά και η όποια ανθρώπινη εκμετάλλευση γίνεται με τρόπο βιώσιμο που να εξασφαλίζει τη διατήρηση των οικοσυστημάτων και των οφελών που λαμβάνει ο άνθρωπος και στις επόμενες γενεές.

Ωστόσο οι θάλασσες αποτελούν πολύπλοκα φυσικά συστήματα στα οποία συνυπάρχουν πληθώρα οργανισμών, εκτυλίσσονται δυναμικές διεργασίες, ενώ ταυτόχρονα λαμβάνουν χώρα πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες. Όλες αυτές οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η αλιεία, οι εξορύξεις, η ναυτιλία, οι υδατοκαλλιέργειες, η αναψυχή και ο τουρισμός μεταφράζονται σε πιέσεις
που ασκούνται στη θαλάσσια βιοποικιλότητα, μαζί με άλλες ανθρωπογενείς πιέσεις όπως η κλιματική αλλαγή και τα εισβολικά ξενικά είδη (είδη τα οποία εγκαταστάθηκαν σε μια περιοχή πέραν της φυσικής τους γεωγραφικής εξάπλωσης μέσω κάποιας ανθρώπινης δραστηριότητας και έχουν αρνητικές επιπτώσεις). Αυτές οι πιέσεις πολλές φορές δρουν συνεργιστικά, δηλαδή η πραγματική σωρευτική πίεση είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα των μεμονωμένων πιέσεων. Αυτή η πολυπλοκότητα και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ πιέσεων και βιοποικιλότητας κάνουν τη διαχείριση και την προστασία των θαλασσών δύσκολη.

Η Οδηγία Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική καθορίζει 11 χαρακτηριστικά ποιοτικής περιγραφής: τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, τα ξενικά είδη, την αλιεία, τα τροφικά πλέγματα, τον ευτροφισμό, την ακεραιότητα του θαλάσσιου πυθμένα, τις υδρογραφικές συνθήκες, τους ρύπους στο θαλάσσιο περιβάλλον και στα εμπορικά είδη, τα θαλάσσια απορρίμματα, και την ενέργεια, συμπεριλαμβανομένου και του υποθαλάσσιου θορύβου, μέσα από τα οποία τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιολογήσουν την περιβαλλοντική κατάσταση των θαλασσών τους. Η ΟΠΘΣ έχει εξαετή κύκλο εφαρμογής και για κάθε κύκλο κάθε χώρα μέλος της ΕΕ θα πρέπει να αξιολογεί την κατάσταση των θαλασσών της και να σχεδιάζει ένα πρόγραμμα μέτρων (programme of measures) έτσι ώστε να επιτευχθεί ή να διατηρηθεί η καλή περιβαλλοντική κατάσταση.

Η συγκεκριμένη μελέτη συνθέτει όλα τα πρόσφατα διαθέσιμα δεδομένα για όλα τα
χαρακτηριστικά ποιοτικής περιγραφής και για όλα τα κράτη μέλη, με στόχο να απαντήσει στο ερώτημα τι γνωρίζουμε για την κατάσταση των Ευρωπαϊκών θαλασσών. Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκαν δείκτες που ποσοτικοποιούν την κατάσταση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, των ανθρωπογενών πιέσεων και των επιπτώσεων τους.

Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν την υποβαθμισμένη κατάσταση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας στις Ευρωπαϊκές θάλασσες. Οι περισσότερες ομάδες οργανισμών δεν βρίσκονται σε ΚΠΚ σε όλες τις Ευρωπαϊκές θάλασσες. Ταυτόχρονα έντονες πιέσεις και επιπτώσεις καταγράφονται σχεδόν παντού, με μερικές εξαιρέσεις για κάποιες πιέσεις και περιφερειακές θάλασσες.

Επίσης, σύμφωνα με τα αποτελέσματα, το επίπεδο γνώσης διαφοροποιείται μεταξύ των ευρωπαϊκών θαλασσών. Στην ανατολική Μεσόγειο για παράδειγμα υπάρχουν σημαντικά κενά. Από τα αποτελέσματα της μελέτης φαίνεται ότι στις περιοχές με ισχυρές διακρατικές συμφωνίες και συνεργασίες, οι οποίες εφαρμόζονται, όπως για παράδειγμα στη Βαλτική και τη Βόρεια Θάλασσα, υπάρχουν επαρκή δεδομένα για τις περισσότερες ομάδες οργανισμών και πιέσεων.

Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό καθώς έτσι μπορούμε να παρακολουθήσουμε τις πιέσεις και τις επιπτώσεις στα οικοσυστήματα, να αξιολογήσουμε την κατάσταση αλλά και να λάβουμε μέτρα και να παρακολουθήσουμε τη δραστικότητα τους.

Για παράδειγμα στη Βαλτική όπου υπάρχει σημαντικό πρόβλημα ευτροφισμού, το φαινόμενο και οι επιπτώσεις του, μελετάται και παρακολουθείται εδώ και δεκαετίες, με πολλές δημοσιευμένες επιστημονικές μελέτες. Μέσα από τις συντονισμένες δράσεις της Σύμβαση του Ελσίνκι για την προστασία της Βαλτικής Θάλασσας (HELCOM) έχει επιτευχθεί σημαντική μείωση των εισροών ανόργανων θρεπτικών, τα οποία σε αυξημένες συγκεντρώσεις προκαλούν φαινόμενα ευτροφισμού. Ωστόσο οι αρνητικές επιπτώσεις του ευτροφισμού παραμένουν και εκτιμάται πως παρά τις σημαντικές μειώσεις θρεπτικών χρειάζεται μεγάλο χρονικό διάστημα για να μπορέσει το οικοσύστημα να επανακάμψει.

Οι έντονες πιέσεις μπορεί να προκαλέσουν δομικές αλλαγές στα οικοσυστήματα και να μεταβούμε σε υποβαθμισμένα και λιγότερο παραγωγικά οικοσυστήματα. Σε περιοχές που δεν έχουμε επαρκή δεδομένα, αυτές οι αλλαγές πιθανώς να παραμένουν απαρατήρητες, χωρίς έτσι να αντιμετωπίζονται, με σοβαρές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και στις ανθρώπινες δραστηριότητες στη θάλασσα.

Η μελέτη καταλήγει στην ανάγκη για άμεση δράση ώστε να αντιμετωπιστούν τα κενά ή τα προβληματικά στοιχεία στο ήδη υπάρχον πλαίσιο διαχείρισης και προστασίας. Αυτό θα πρέπει να γίνει πρώτα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, στο ήδη υπάρχον πλαίσιο, αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο με ισχυρές διακρατικές συμφωνίες.