Σε πολλές χώρες του κόσμου, αυτό που σε κανονικές συνθήκες, θα ήταν ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας- στην προκειμένη περίπτωση ο Covid-19- στις παρούσες, μετατράπηκε με ταχείς ρυθμούς σε πρωτοφανή κρίση. Οι δυνατότητες για παρακολούθηση, έρευνα και ανίχνευση του άγνωστου ιού, αποδείχτηκαν είτε περιορισμένες, είτε απουσίαζαν, παντελώς.

Στην πλειονότητα των κρατών, δεν υπήρξε κεντρικός συντονισμός και έλεγχος, δεν ελήφθησαν εγκαίρως δραστικά μέτρα και το υγειονομικό προσωπικό, με πενιχρά μέσα, ανέλαβε να κάνει επιλογές, μεταξύ ζωής και θανάτου.

Αυτή δεν είναι, παρά μια αντανάκλαση της νεοφιλελεύθερης μορφής του καπιταλισμού, που εδώ και τουλάχιστον 40 χρόνια, οι ΗΠΑ και η Βρετανία επιδίωξαν και επέβαλαν στον κόσμο, έχοντας φροντίσει να την ενστερνιστούν οι περισσότεροι ηγέτες της Δύσης, αλλά και μερικές εκατοντάδες οικονομολόγοι.

Όπως έγραψε στη γαλλική εφημερίδα  «Le Monde», ο Αλέξης Τσίπρας, στις αρχές του μήνα, μετά την πρώτη του ομιλία ως πρωθυπουργός στην ολομέλεια, το 2015, ο τότε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τού εκμυστηρεύτηκε: «η καρδιά μας είναι μαζί σου, αλλά η λογική μας όχι. Και ποιο ήταν το παράλογο; Μα, το να αλλάξουμε τους κανόνες, όταν αυτοί δε λειτουργούν» υποστηρίζει ο πρώην πρωθυπουργός και πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ.

«Στην πραγματικότητα, όλοι καταλάβαιναν ότι το “παράλογο” δεν ήταν το να αλλάξουμε το φάρμακο όταν αντί να θεραπεύει, επιδεινώνει την κατάσταση του ασθενή, αλλά το να κάνεις πως δεν βλέπεις το προφανές. Από την άλλη, κανείς δεν θεωρούσε “λογικό” μια μικρή χώρα να αλλάξει τους κανόνες. Ακόμη και αν είχε απόλυτο δίκιο. Και στο πίσω μέρος του μυαλού πολλών, ήταν η αντίληψη πως αυτός ο παραλογισμός δεν θα άγγιζε ποτέ τις ίδιες τους τις χώρες. Πίστευαν ότι η Ελλάδα θα ήταν απλώς μια εξαίρεση».

Μέχρι που η πανδημία χτύπησε την πόρτα του κόσμου.

Μέχρι τότε, όλοι πίστευαν πως οι επιδημίες περιορίζονται στις υπανάπτυκτες χώρες ή τις εμπόλεμες ζώνες- όπως και οι οικονομικές κρίσεις, στερεοτυπικά, αφορούσαν τόσο τις προηγούμενες, όσο και αυτές στον «τεμπέλικο Νότο» της Ευρώπης και της Αμερικής.

Υπάρχει σωρεία κυβερνητικών εγγράφων, όπως της Εθνικής Στρατηγικής Ασφάλειας του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον (NSS) το 1999 και της αντίστοιχης του Ηνωμένου Βασιλείου, υπό τον πρωθυπουργό των Εργατικών Γκόρντον Μπράουν, το 2008, που είχαν προειδοποιήσει για την πανδημία.

Ο Κλίντον το είχε αντιμετωπίσει, όπως φαίνεται στην ομιλία, που παραθέτει ο Βρετανός συγγραφέας T.J. Coles με μια ελιτίστικη και αλαζονική ματιά, λέγοντας το 1999:  «Η ιστορία έχει δείξει ότι οι διεθνείς επιδημίες, όπως η πολιομυελίτιδα, η φυματίωση και το AIDS, μπορούν να καταστρέψουν την ανθρώπινη ζωή σε κλίμακα τόσο μεγάλη, όσο οποιαδήποτε πολεμική ή τρομοκρατική πράξη, που έχουμε δει, και η επακόλουθη επιβάρυνση των συστημάτων υγείας μπορεί να υπονομεύσει τις επιτυχημένες οικονομικές εξελίξεις και κοινωνική ανάπτυξη… [Επιδημίες, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που μπορούν να εξαπλωθούν, μέσω περιβαλλοντικών ζημιών, απειλούν να κατακλύσουν τις δομές υγείας των αναπτυσσόμενων χωρών, να διαταράξουν τις κοινωνίες και την οικονομική ανάπτυξη και να μεταδώσουν ασθένειες σε άλλα μέρη του κόσμου».

Δεν μπορούσε να φανταστεί τότε πως θα γινόταν ποτέ πρόεδρος ο Ντόναλντ Τραμπ, με τις ΗΠΑ να έχουν τη θλιβερή πρωτιά θανάτων από τον Covid-19, στον κόσμο ή ότι θα νοσούσε ο Βρετανός πρωθυπουργός.

Με τον ίδιο τρόπο το Λονδίνο υποτίμησε τον κίνδυνο της πανδημίας, για την οποία προειδοποιούσε η αντίστοιχη υπηρεσία National Security Strategy (NSS) το 2008 χαρακτηρίζοντας, μάλιστα, αυτό το ενδεχόμενο ως «τον υψηλότερο κίνδυνο» για την εθνική ασφάλεια του Ηνωμένου Βασιλείου: «… Είναι μια πανδημία τύπου γρίπης, όπως το ξέσπασμα το 1918, που σκότωσε 228.000 ανθρώπους στο Ηνωμένο Βασίλειο και εκτιμάται σε 20-40 εκατομμύρια, παγκοσμίως. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα εμφάνισης πανδημίας – και ότι, όπως έδειξε η επιδημία του SARS (σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο), η ταχύτητα με την οποία θα μπορούσε να εξαπλωθεί έχει αυξηθεί με την παγκοσμιοποίηση. Εκτιμούμε ότι μια πανδημία θα μπορούσε να προκαλέσει θανάτους στο Ηνωμένο Βασίλειο από 50.000 έως 750.000, αν και είναι αδύνατο να προβλεφθούν, τόσο ο χρόνος, όσο και ο αντίκτυπος».

Τα πράγματα έγιναν χειρότερα, στα χρόνια που πέρασαν από τότε, με περαιτέρω υπονόμευση της δημόσιας υγείας από τις βρετανικές και αμερικανικές κυβερνήσεις στο εσωτερικό τους, όπως και από τις κυβερνήσεις -δορυφόρους τους και μη- σε όλο τον κόσμο, με το πρόσχημα της αποτελεσματικότητας της ελεύθερης αγοράς, που επιτάσσει ιδιωτικοποιήσεις, ακόμη και στην υγεία.

Σύμφωνα με τον T.J. Coles και η γρίπη των πουλερικών και των χοίρων ή οι λεγόμενες κι ασιατικές H5N1 & H1N1 είναι το αποτέλεσμα των πολιτικών που προτάσσει το μοντέλο του νεοφιλελευθερισμού.  

Προτού η Βρετανία εγκαταλείψει την αποικιακή κατοχή της: το Χονγκ-Κονγκ το 1997 με το τέλος μιας μακροχρόνιας μίσθωσης, η κυβέρνηση της Θάτσερ ζήτησε από την Κίνα να υπογράψει μια συμφωνία που ουσιαστικά κράτησε πολλές από τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές δομές βρετανικού τύπου.

Από τότε, όμως, η Κίνα επιδίωκε να επιβάλει τη δική της ιδεολογία του κρατικού καπιταλισμού στο Χονγκ Κονγκ.

Αρκετοί έβλεπαν, ήδη, από πριν τη σχέση μεταξύ των αγορών και του H5N1 (Avian Flu) γνωστή κι ως γρίπη των πουλερικών ή των πτηνών, που εμφανίστηκε στην Κίνα το 1996, η οποία και φάνηκε να επιδεινώνεται μέσω των  παραγκουπόλεων του Χονγκ Κονγκ, της μη τήρησης κανόνων, του γρήγορου φαγητού και των προτεραιοτήτων των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών, αφού η μετάβαση στην έρευνα για τις λεγόμενες αναδυόμενες ασθένειες καθυστέρησε από εσωτερικές αποφάσεις αυτών των εταιρειών.

Ακριβώς όπως η Βρετανία ήθελε να διατηρήσει ένα νεοφιλελεύθερο Χονγκ Κονγκ, όπως γράφει ο Coles, οι ΗΠΑ συνεργάστηκαν με μεξικανικές ελίτ στα τέλη της δεκαετίας του 1980, για την αναδιάρθρωση της οικονομίας τους στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών της Βόρειας Αμερικής το 1994.

Όταν ο ιός H5N1 έπληξε το Μεξικό, ορισμένοι υποστήριξαν ότι η αναδιάρθρωση της οικονομίας της δεκαετίας του 1980-90, μετά τις χρηματοοικονομικές κρίσεις στη χώρα, οδήγησε σε ανάλογες αποτυχίες αντιμετώπισης της μετάδοσης της νόσου. Οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας του Μεξικού ήταν κατακερματισμένες, ιδιωτικοποιήθηκαν και άνοιξαν στις ξένες αγορές. Η κεντρική κυβέρνηση, επομένως, δεν είχε τον έλεγχο του απαραίτητου συστήματος για την παρακολούθηση της εξάπλωσης του ιού.

Η Αργεντινή είναι, επίσης, ένα μοντέλο κατακερματισμού της υγειονομικής περίθαλψης και επακόλουθης αδυναμία εντοπισμού και περιορισμού των επιδημιών, όπως έδειξε το ξέσπασμα της γρίπης των χοίρων H1N1 το 2009, που οδήγησε στη σταδιακή διάλυση του δημόσιου συστήματος υγειονομικής περίθαλψης.

Λόγω εν μέρει της κουλτούρας του από πάνω προς τα κάτω, που θεωρεί ότι η υγειονομική περίθαλψη είναι το προνόμιο των λίγων και όχι το δικαίωμα πολλών, οι προσπάθειες που έγιναν στις δεκαετίες του 1950 και 1980 για να συγκεντρωθεί το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, σε εθνικό επίπεδο, υπονομεύθηκαν στη Λατινική Αμερική κι αλλού, από πραξικοπήματα που υποστηρίχθηκαν από τη Δύση και πίεση για την εφαρμογή του νεοφιλελευθερισμού.

Καθώς η ανεργία αυξήθηκε και οι ιδιωτικοποιήσεις αυξήθηκαν, τα επόμενα χρόνια, ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων, σε όλο τον κόσμο, έχασε την πρόσβαση σε ασφαλή υγειονομική περίθαλψη.

Η Αμερικανίδα ρεπόρτερ και συγγραφέας Sonia Shah υποστηρίζει, μάλιστα, ότι οι κυβερνήσεις είναι υπεύθυνες και για την μη εφαρμογή απλών προληπτικών μέσων. Η χολέρα, για παράδειγμα, είναι μια απλή ασθένεια που μπορεί να εξαλειφθεί μέσω του διαχωρισμού αποχέτευσης και νερού. Αλλά τα ιδιωτικά συμφέροντα δεν θέλουν την εξάλειψή της. Το 1799, η Νέα Υόρκη προσέλαβε μια ιδιωτική εταιρεία για την κατασκευή όλων των υδραυλικών έργων της. Η εταιρεία χρησιμοποίησε κατώτερης ποιότητας υλικά και αυτό είχε ως αποτέλεσμα την κακή ποιότητα νερού. Η Shah σημειώνει ότι τα συστήματα υγείας σε όλο τον κόσμο υπόκεινται στην ίδια μοίρα, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η εξάπλωση του Έμπολα την περίοδο του 2013-14 ήταν αποτέλεσμα κακών μοντέλων, πέραν των προηγούμενων εμφύλιων συγκρούσεων, που επικράτησαν στις πληγείσες χώρες μετά την ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας τους- όπως είχαν επιβάλει η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ για να τις δανείσουν.

Οι μεταπολεμικές προσπάθειες ανασυγκρότησης της Λιβερίας, της Γουινέας και της Σιέρα Λεόνε, στηρίχθηκαν στην ιδιωτικοποίηση, την απορρύθμιση των αγορών (απελευθέρωση) και τη μείωση των δημόσιων δαπανών για την υγεία και την εκπαίδευση. Η ανασυγκρότηση μετά τη σύγκρουση υπερτόνισε το ρόλο της ιδιωτικοποίησης σε βάρος του κράτους και των δομών δημόσιου χαρακτήρα. Όμως για τον μετριασμό των επιπτώσεων της επιδημίας του Έμπολα, αυτό που χρειάζονταν ήταν περισσότερη κρατική παρέμβαση, καθώς οι νεοφιλελεύθερες δομές από διεθνείς οργανισμούς, οδήγησαν σε μια κατάσταση στην οποία τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης σε αυτές τις τρεις χώρες δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν σωστά.

Το ίδιο συνέβη, χωρίς πολέμους ή συγκρούσεις, αλλά με την επιβολή πολυετούς πολιτικής λιτότητας και πρόσχημα, συνήθως, μια χρηματοπιστωτική ή οικονομική κρίση, σε δεκάδες χώρες του κόσμου, όπου οι πολίτες πίστεψαν ή πείστηκαν πως απέναντι σε ένα διεφθαρμένο κράτος μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα ένα κλαμπ φιλάνθρωπων πολυεκατομμυριούχων με χρυσοπληρωμένους συμβούλους και κλιμάκια τεχνοκρατών.

Μέχρι που η πανδημία του Covid-19 τους διέψευσε, οικτρά και ο Αμερικανός πρόεδρος βρήκε ως λύση στο πρόβλημα να κόψει τη χρηματοδότηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, κόβοντας, παράλληλα, ταχυδρομικές επιταγές ως βοήθημα -με την υπογραφή του πάνω τους-στα δεκάδες, πλέον, εκατομμύρια των πολιτών των ΗΠΑ, που δεν έχουν δουλειά, ούτε δική τους στέγη και κυρίως καμία εμπιστοσύνη στο σύστημα υγείας της χώρας τους.