Η επίθεση των Κροατών Νεοναζί Bad Blue Boys και των Ελλήνων συνεργατών τους από μια θύρα του Παναθηναϊκού και η δολοφονία του Μιχάλη Κατσουρή, έφερε και πάλι την ελληνική κοινωνία μπρος στο πρόβλημα της χουλιγκανικής βίας.

Το συγκεκριμένο θλιβερό γεγονός έχει μια ιδιαιτερότητα. Εκτός από το πολιτικό πρόσημο των δραστών που ανήκουν στον νεοναζιστικό χώρο, ανακαλεί συμβολικά και τη δική μας εσωτερική τραγωδία, τις διαιρέσεις καθώς και το 1922…


Ο προσφιλής χαρακτηρισμός των οπαδών της ΑΕΚ από τις αντίπαλες αθηναϊκες ομάδες είναι ο υποτιμητικός «χανουμάκια», εφόσον η ΑΕΚ (Αθλητική Ένωση Κωνσταντινουπόλεως) θεωρείται η συμβολική ποδοσφαιρική έκφραση των προσφύγων του 1922, παρότι υπάρχουν και άλλες ομάδες των προσφύγων του ”22 (Πανιώνιος, Απόλλων Σμύρνης).

Ακριβώς στο σημείο αυτό οι συγκεκριμένοι χούλιγκαν του Παναθηναϊκου «μετακένωσαν» το συγκεκριμένο στερεότυπο και στους φίλους τους Νεοναζί Κροάτες. Και ακριβώς για αυτό ο πρώην επικεφαλής των Bad Blue Boys, Ντένις Σέλερ, σκληροπυρηνικός, που έχει πολεμήσει και στην Ουκρανία με το τάγμα Αζόφ, αποκαλεί τους οπαδούς της ΑΕΚ «Τούρκους πρόσφυγες» σε μια ανακοίνωση.


Ο Σέλερ με μια φρικτή ανάρτηση στέλνει ένα «μήνυμα προς όλα τα media των Orjuna (Οργανισμός Γιουγκοσλάβων Εθνικιστών), τους αυτοαποκαλούμενους αντίφα, σταλινικούς και λάτρεις των γκούλαγκ»: «Για τους Τούρκους πρόσφυγες (εννοεί τους φίλους της ΑΕΚ) στην Ελλάδα και τους βρικόλακες Ρώσους, τους λέμε ότι έχουμε καλά κρεμμύδια, ντομάτες, πιπεριές, πάπρικα και πατάτες σε αφθονία, για ένα καλό γκούλας. Χρειαζόμαστε μόνο το κρέας».

Και έτσι με μια παράξενη ιδιοτροπία της ιστορίας ξαναέχουμε μπροστά μας με έναν παρανοϊκο τρόπο, σχήματα και στερεότυπα που σφράγισαν τον ελληνικό 20ο αιώνα.



Παναθηναϊκός VS Πρόσφυγες


Η προσφυγιά του 1922 δεν συνάντησε μια φιλόξενη ομοεθνή κοινωνία. Αντιθέτως την αντιπαλότητα και την έχθρα που ξεκινούσε από τον Εθνικό Διχασμό και έφτανε έως τον οικονομικό ανταγωνισμό. Ακριβώς για αυτό οι σχέσεις των Παναθηναϊκών με τους πρόσφυγες κατά τα πρώτα χρόνια ήταν εντελώς εχθρικές.

H σύγκρουση των φιλάθλων του Παναθηναϊκού με τους Μικρασιάτες πρόσφυγες στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας


Κατ’ αρχάς το γήπεδο των «γηγενών» στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας περικυκλώθηκε κυριολεκτικά από προσφυγικούς οικισμούς. Δυτικά τα Κουντουριωτικα, Ανατολικά τα προσφυγικά της Λεωφ. Αλεξάνδρας και της Πανόρμου.


Αλλά μέχρι να αρχίσει η ανέγερση η σύγκρουση είχε επέλθει για τη διεκδίκηση του χώρου όπου θα αναγειρόταν το γήπεδο. Η έκταση επί της Λεωφόρου Αλεξάνδρας παραχωρήθηκε το 1922 από τον δήμο Αθηναίων στον Παναθηναϊκό με μόλις 15ετή ζωή, σε μια περιοχή που ήταν γεμάτη από εξαθλιωμένους πρόσφυγες που αναζητούσαν τόπο για να ακουμπήσουν.


Μπροστά στην επιτακτική ανάγκη για άμεση αποκατάστασή τους, η έκταση αυτή απαλλοτριώθηκε τον επόμενο χρόνο υπέρ του Εργατικού Συνεταιρισμού με Βασιλικό Διάταγμα, για την ανέγερση εργατικών κατοικιών. Οπότε τα πρώτα έργα που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται από τον Παναθηναϊκό ακυρώθηκαν μπρος στη νέα προοπτική. Έτσι άρχισαν οι καθημερινές συγκρούσεις των φίλων της ομάδας με τους πρόσφυγες.


Τελικά τη λύση την έδωσε ο δήμος Αθηναίων με καθυστέρηση. Όπως αναφέρεται σε μια καλή παρουσίαση της σύγκρουσης στη «Μηχανή του Χρόνου»:


«Παραχώρησε το γήπεδο στον Παναθηναϊκό και έδωσε τη δυνατότητα στους πρόσφυγες, να στήσουν τις παράγκες τους στο απέναντι χωράφι, όπου σήμερα βρίσκονται τα πασίγνωστα Κουντουριώτικα της λεωφόρου Αλεξάνδρας.

Φυσικά, η σύγκρουση επιβεβαίωνε το άσχημο κλίμα της εποχής, που δημιουργήθηκε εξαιτίας της κρατικής ανικανότητας, να αντιμετωπισθεί το λεγόμενο προσφυγικό ζήτημα. Με την άφιξη χιλιάδων Μικρασιατών, για τους οποίους δεν υπήρξε καμία μέριμνα και πρόνοια, η ποιότητα ζωής υποβαθμίστηκε κι άλλο, ενώ έπεσαν ραγδαία τα μεροκάματα των Αθηναίων, εξαιτίας της υπερπροσφοράς και της εκμετάλλευσης των προσφύγων. Έτσι, δημιουργήθηκαν κοινωνικές συγκρούσεις και εντάσεις, ακόμη και για ασήμαντες αφορμές».


Ως αποτέλεσμα βέβαια εκείνων των συγκρούσεων θα παραμείνει η αντιπαλότητα προσφύγων-Παναθηναϊκού για μεγάλο χρονικό διάστημα.


Η ειρωνεία είναι ότι και ο Παναθηναϊκός έχει σχέση με την προσφυγιά και την Κωνσταντινούπολη. Κατ’ αρχάς ο Απόστολος Νικολαϊδης, πρόσφυγας από την Ανατολική Ρωμυλία, ήταν εμβληματική διοικητική μορφή του συλλόγου. Και γι αυτό με το όνομά του ονομάστηκε το γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Επίσης το σύμβολο (τριφύλλι) που υιοθέτησε το 1919, το οφείλει στον Κωνσταντινουπολίτη Μιχάλη Παπάζογλου, του οποίου η ομάδα στην Χαλκηδόνα της Κωνσταντινούπολης είχε ένα τριφύλλι ως έμβλημα.


Στις παραπάνω επισημάνσεις -για να ολοκληρωθεί η σημειολογία του συμβάντος – ας προσμετρηθεί το γεγονός ότι ο δολοφονημένος Μιχάλης Κατσουρής προερχόταν από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί στα εργατικά Προσφυγικά της Ελευσίνας και οι λόγοι για την επιλογή αυτής της ομάδας οφείλονταν σε μεγάλο βαθμό στη σύγχρονη μικρασιατική ταυτότητα όπως αυτή εκφράζεται 100 χρόνια μετά από τη Μεγάλη Καταστροφή.



Δυο λόγια για την ιστορία


Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή ο πληθυσμός της Αθήνας και του Πειραιά διπλασιάστηκε λόγω των προσφύγων. Δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητη η προσφυγική εγκατάσταση στο Νότο, παρότι στο Βορρά πραγματοποιήθηκε κυρίως η εγκατάσταση αγροτών προσφύγων. Οι νέες συνοικίες που περιέβαλαν τα παλιά κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά ήταν προσφυγικές. Στο σύνολο των αστών προσφύγων (δηλαδή των προερχόμενων από πόλεις και ασκούντων αστικά επαγγέλματα και όχι της υπαίθρου), πολύ μεγάλο μέρος εγκαταστάθηκε στο Λεκανοπέδιο…


Η πρώτη ομάδα που αγκάλιασαν οι πρόσφυγες ήταν ο Ολυμπιακός και πιθανότατα αυτή είναι και μια από τις αιτίες της σκληρής αντιπαράθεσης με τον Παναθηναϊκό. Απλώς η προσφυγική ταυτότητα στον Ολυμπιακό είναι ασθενής και μου θυμίζει την αντίστοιχη στον ΠΑΟΚ. Μια υπόθεση για την σφοδρή αντιπαλότητα Παναθηναϊκού-Ολυμπιακού, όπως διατυπώθηκε στο «Πόντος και Αριστερά», υπήρξε η αντιπαράθεση ντόπιων – προσφύγων.


Διαβάζουμε: «Οι πρόσφυγες του ’22, όταν έφτασαν στον Πειραιά και δημιούργησαν τις προσφυγικές φαβέλες εντάχθηκαν κυρίως στον Ολυμπιακό. Αντίθετα οι ντόπιοι που είχαν περιχαρακωθεί τότε στις δικές τους συνοικίες υποστήριζαν κυρίως τον Παναθηναϊκό.

Αυτή ακριβώς η κοινωνική και ταξική διάκριση αποτυπώθηκε και στα συναισθήματα που είχε η μια ομάδα για την άλλη. Έτσι οι «ντόπιοι» Πaναθηναϊκοί μισούσαν και έτρεφαν ρατσιστικά συναισθήματα για τους πρόσφυγες και την ομάδα τους. Δεν άργησε σε λίγο να γίνει και το αντίθετο! Μόνο όταν δημιουργήθηκε η αμιγής προσφυγική ομάδα της ΑΕΚ έπαψε να υπάρχει η μονοπώληση της προσφυγιας από τον Ολυμπιακό. Σήμερα έχουν μείνει τα παλιά συναισθήματα μεταξύ των δύο ομάδων, όμως ελάχιστοι γνωρίζουν το πώς αυτά δημιουργήθηκαν.»


Αυτό που μπορεί να εντοπίσει κάποιος εξωτερικός παρατηρητής, είναι ότι η προσφυγική ταυτότητα παραμένει πολύ ισχυρή στην ΑΕΚ (Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως) και λιγότερο στον ΠΑΟΚ (Πανθεσσαλονικειος Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινουπολιτών). Πιθανόν η διαφορά στην ταυτότητα των οπαδών των δύο ομάδων να οφείλεται στη διαφορετική ιστορία των προσφυγικών πληθυσμών ανάλογα με τον τόπο εγκατάστασης. Στην Αθήνα διατηρείται περισσότερο η προσφυγική ταυτότητα μεταλλαγμένη πάντα σε ποδοσφαιρικά σύμβολα.


Στην Αθήνα για παράδειγμα δεν είχαμε εμφύλιο μεταξύ των προσφύγων, όπως αυτός αιματοκύλησε τις προσφυγικές κοινότητες στη Μακεδονία. Στην Αθήνα σε γενικές γραμμές διατηρήθηκαν στη δεκαετία του ’40 οι διαφοροποιήσεις ντόπιων - προσφυγων και τα αμοιβαία συναισθήματα.


Οι πρόσφυγες σε γενικές γραμμές θα παραμείνουν φιλελεύθεροι ή θα πάνε στο ΕΑΜ, ενώ τα Τάγματα Ασφαλείας , η «Χ» κλπ. θα επανδρωθούν κυρίως από ντόπιους. Ίσως επίσης στη Μακεδονία, όπου ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού κατάγεται από πρόσφυγες να μη βιώνεται ως ανάγκη η επισήμανση της προσφυγικής ταυτότητας.


Φυσικά τις επόμενες δεκαετίες έγιναν οι οσμώσεις, το Λεκανοπεδιο μεταμορφώθηκε από μια τεράστια εσωτερική μετανάστευση, άλλαξαν οι πληθυσμιακές ισορροπίες και επήλθε μια ενοποίηση των διαφόρων τοπικών ομάδων.


Το συμπέρασμα πάντως είναι ότι οι ποδοσφαιρικές ομάδες δεν είναι μόνο ιδιωτικές επιχειρήσεις που εκφράζουν μόνο τα συμφέροντα των ιδιοκτητών. Αντιστοιχούν σε πολύ ευρύτερα όπως φαίνεται φαινόμενα. Ειδικά για την περίπτωση της ΑΕΚ, ο Γιάννης Αλεξανιάν σε μια σχετική συζήτηση στο διαδίκτυο έγραψε τα εξής:


«Ακόμα κι αν στην ΑΕΚ θέλαμε να ξεχάσουμε ποιοι είμαστε και από που προήλθαμε θα υπάρχουν πάντα κάποιοι να μας τα θυμίζουν. Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και οι απόγονοι τους υπήρξαν ταλαιπωρημένοι, φτωχοί, προλεταριοποιημένοι για δεκαετίες φορείς συλλογικών κοινωνικών και πολιτιστικών πρακτικών που καθόρισαν τον λαϊκό πολιτισμό της σύγχρονης Ελλάδας, στην πλειοψηφία τους πολιτικά τοποθετημένοι ειδικά στην Αττική στην Αριστερά με την ευρεία έννοια (σε σημείο που δεν υπάρχει ιστορία της Αριστεράς χωρίς τους πρόσφυγες).


Αυτός είναι ο λόγος που ακόμα και σε μια εποχή εμπορευματοποίησης των πάντων, κυριαρχίας της εικόνας, των μεγαλοεπιχειρηματιών- ολιγαρχών στο ποδόσφαιρο και όχι μόνο, στην ΑΕΚ δεν μπορούν να ανθίσουν νεοναζιστικά μπουμπούκια και ακροδεξιές αντιλήψεις ακόμα κι αν αναπαράγονται πρακτικές οπαδικής βίας και συγκρούσεων.»



Τι είναι ευκαιρία να γίνει


Ίσως το θλιβερό αυτό γεγονός να δώσει ευκαιρία στην ηγεσία του Παναθηναϊκού και στην πλειονότητα των οπαδών του, που σίγουρα αντιτίθενται στη χουλιγκανική βία, να ξεκαθαρίσουν οριστικά με το καρκίνωμα αυτό. Όπως ακριβώς έκαναν παλιότερα με την ΝΟΠΟ (Ναζιστική Οργάνωση Παναθηναϊκών Οπαδών). Ελπίζουμε επίσης την ευκαιρία αυτή θα αξιοποιήσουν και οι αρχές, οι οποίες με την ολιγωρία που επέδειξαν μετέτρεψαν εαυτόν σε συνένοχο της βίας.