Καύσωνας και πυρκαγιές σαρώνουν τη χώρα και μονοπωλούν την ανησυχία και το ενδιαφέρον όλων μας. Στο σύνολό της η Ευρώπη, ιδιαίτερα ο Νότος αλλά και ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο αντιμετωπίζει ένα από τα θερμότερα καλοκαίρια της παγκόσμιας ιστορίας. Ταυτόχρονα ακραία καιρικά φαινόμενα όπως χαλάζι και ανεμοστρόβιλοι παρατηρήθηκαν σε περιοχές όπως η Ιταλία αμέσως μετά από ακραία αύξηση της θερμοκρασίας

Όλες αυτές οι υψηλές θερμοκρασίες όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια οφείλονται στη λεγόμενη παγκόσμια κλιματική αλλαγή. Η επιστημονική κοινότητα γνωρίζει ότι η οικολογική καταστροφή και η κλιματική αλλαγή έχουν τη δυναμική να υποβαθμίσουν δεκαετίες προόδου στον τομέα της υγείας. Σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το 24,3% των θανάτων παγκοσμίως οφείλεται σε αιτίες που σχετίζονται με την επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών.

Οι κλιματικές μεταβολές πιστεύεται ότι έχουν καθορίσει ορισμένα επιδημιολογικά δεδομένα σε παγκόσμια κλίμακα, αφού μεταξύ άλλων έχουν δημιουργήσει τις ιδανικές συνθήκες για την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών όπως η ελονοσία και o δάγκειος πυρετός. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή εκτιμάται ότι θα προσθέτει κάθε χρόνο 250.000 θανάτους για τα έτη 2030-2050, με τεράστιο οικονομικό κόστος, μεταβάλλοντας σημαντικά τα δεδομένα που σχετίζονται με την υγεία και την ευημερία των πληθυσμών.

Ένας σημαντικός αριθμός δημοσιεύσεων αποδίδει τη διασπορά ιών και την εξάπλωση επιδημιών, η συχνότητα εμφάνισης των οποίων έχει αυξηθεί τα πρόσφατα χρόνια, στην παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση. Εδώ και πολλά χρόνια οι επιστήμονες σε όλο τον πλανήτη προειδοποιούν ότι υπερθέρμανση του μπορεί να δράσει εξαιρετικά επιβαρυντικά στο κομμάτι της εμφάνισής νέων πανδημιών. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ασθένεια της ελονοσίας η οποία αναμένεται να εξαπλωθεί στα αμέσως επόμενα χρόνια μία και τα κουνούπια που τη μεταφέρουν θα επεκτείνουν την παρουσία τους σε νέες περιοχές που άλλοτε είχαν ψυχρότερο κλίμα.

Τα επόμενα 50 χρόνια, η κλιματική αλλαγή πρόκειται να οδηγήσει χιλιάδες ιούς στο να μεταπηδήσουν από ένα είδος θηλαστικών σε άλλο. Το ανακάτεμα όμως αυτών των ιών μεταξύ των ζώων μπορεί να αυξήσει και τον κίνδυνο να περάσει κάποιον εξ αυτών σε ανθρώπους.  

Το πως η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη μπορεί να οδηγήσει και σε εντελώς νέες ασθένειες αποκαλύπτουν τα μοντέλα πολλών  επιστημονικών ερευνών.  Όσο η θερμοκρασία ανεβαίνει τόσο περισσότερο πολλά είδη του ζωικού Βασιλείου θα προσπαθήσουν να απομακρυνθούν από τον ισημερινό της γης πού κυριολεκτικά τα τελευταία χρόνια φλέγεται. Πολλά είδη θα μετακινηθούν σε πλαγιές βουνών και λόφων με μεγαλύτερο υψόμετρο αναζητώντας χαμηλότερες θερμοκρασίες. Αυτή τους η συμπεριφορά θα έχει ως αποτέλεσμα διαφορετικά είδη να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους για πρώτη φορά και ιοί που μεταφέρουν να μολύνουν νέους ξενιστές και τελικά τον άνθρωπο. Το 2019 δύο επιστήμονες στο πανεπιστήμιο Georgetown ο Colin Carlson και ο Greg Alberi δημιούργησαν ένα εντυπωσιακό μοντέλο προσομοίωσης βασισμένο στη μηχανική μάθηση. Ονόμασαν τη μελέτη τους Παγόβουνο θέλοντας να συσχετίσουν το όνομα με μία κρυφή απειλή με την οποία η ανθρωπότητα θα συγκρουστεί στο μέλλον ως ένας νέος Τιτανικός. Το μοντέλο προσομοίωσης των δύο επιστημόνων χαρτογραφεί το παρελθόν το παρόν και το μέλλον για περισσότερα από 3100 είδη θηλαστικών και προβλέπει την πιθανότητα μετάδοσης ιών αν αυτά τα είδη έρθουν σε επαφή.

Τα αποτελέσματα της μελέτης είναι πράγματι ανησυχητικά. Ακόμη και με τα πιο αισιόδοξα σενάρια σχετικά με το κλίμα του πλανήτη τις επόμενες δεκαετίες θα δούμε περίπου 300.000 καινούργιες συναντήσεις μεταξύ διαφορετικών ειδών της πανίδας που δεν είχαν έρθει σε επαφή μεταξύ τους μέχρι σήμερα. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις θα οδηγήσουν σε περίπου 15.000 μεταδόσεις ιών σε διάφορους ξενιστές. Σύμφωνα με την άποψη της μελέτης η στιγμή που ο κόσμος μας θα μπορούσε να αναχαιτίσει την κλιματική αλλαγή και μαζί της τον αυξανόμενο κίνδυνο μετάδοσης ιών πέρασε ανεπιστρεπτί πριν από 15 έτη περίπου. Ο κόσμος μας σήμερα ζει σε θερμοκρασίες 1,2 βαθμών Κελσίου μεγαλύτερες από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Αυτή η μεταβολή και αύξηση θερμοκρασίας πρέπει να μας προετοιμάζει για περισσότερες πανδημίες παγκοσμίως.

Στο επίκεντρο του προβλήματος βρίσκεται η Αφρική και η νοτιοανατολική Ασία η τελευταία ιδιαίτερα διότι φιλοξενεί πολλά είδη νυχτερίδων που εξαιτίας του πετάγματος τους μπορούν να αντιδρούν στα μεταβαλλόμενα κλίματα πιο γρήγορα από ότι άλλα θηλαστικά και να μεταφέρουν τους ιούς στους μακρύτερα. Αλλά και οι νυχτερίδες της Αφρικής αποτελούν πηγή κινδύνου καθώς θεωρείται πώς πιθανώς είναι οι φυσικές δεξαμενές του ιού Έμπολα. Δεκατρία είδη νυχτερίδας μεταφέρουν τον ιό του Έμπολα και καθώς η κλιματική αλλαγή τα αναγκάζει να διασκορπιστούν σε άλλες εκτάσεις θα συναντήσουν περίπου 3700 είδη θηλαστικών προκαλώντας σχεδόν 100 νέες μολύνσεις.

Για όσους όλα τα παραπάνω φαίνονται ιδιαίτερα απαισιόδοξα ας μην ξεχνάμε ότι ο αρχικός ιός SARS μεταπήδησε από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους μέσω της μοσχογαλής και ο HIV έφτασε στον άνθρωπο από τους γορίλες και τους χιμπατζήδες, επομένως όσα λέγονται και προβλέπονται για το μέλλον δεν πρόκειται για προϊόντα επιστημονικής φαντασίας.

Ο πλανήτης μας υποφέρει, ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της αλόγιστης ανθρώπινης συμπεριφοράς. Πολλοί λένε δραματικά πως η Γη πεθαίνει αλλά αυτή ίσως να μην είναι η αλήθεια. Η Γη θα συνεχίσει να ζει όπως έκανε για εκατομμύρια χρόνια αλλά δεν είναι σίγουρο πως θα ανεχτεί για πολύ ακόμα καιρό τις βάναυσες συμπεριφορές μας και θα μας επιτρέψει να ζούμε πάνω της, όπως μέχρι σήμερα έχουμε συνηθίσει, συνεχίζοντας αμέριμνοι να τη βιάζουμε καθημερινά. Ίσως λοιπόν να μας αποβάλλει και να απαλλαγεί από την παρουσία μας που την πληγώνει. Και τότε αναρωτιέμαι αν θα υπάρχει κανείς που θα μπορεί να υποστηρίξει πως αυτή της η απόφαση δεν θα μας αξίζει.

* Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΤΖΗΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ είναι Ταξίαρχος σε αποστρατεία