Στα πλαίσια της γνωριμίας μας με τη φύση της Λέσβου σήμερα θα μιλήσουμε για κάποια υπέροχα πλάσματα, γνωστά σε πολλούς, αγαπητά σε κάποιους και παρεξηγημένα από λίγους, ελπίζω. 

Αναφερόμαστε στις λιβελούλες, οδοντόγναθα πιο σωστά επιστημονικά, ή ελικοπτεράκια κ αεροπλανάκια όπως τα λένε εξαιτίας των εξαιρετικών τους πτητικών δυνατοτήτων. Με περισσότερα από 6.000 είδη, 120 από αυτά να απαντώνται στην Ευρώπη, οι λιβελούλες είναι έντομα που μπορούμε να βρούμε σε όλες τις ηπείρους, εκτός της Ανταρκτικής, ιδιαίτερα όμως σε εύκρατες περιοχές. Το όνομα οδοντόγναθα, προέρχεται από τις λέξεις οδόντας και γνάθος, εξαιτίας των φυσικών τους χαρακτηριστικών ενώ το «λιβελούλα» προέρχεται από τη λατινική λέξη libella που σημαίνει υδρόμετρο και σχετίζεται με την έντονη παρουσία νερού στους βιοτόπους της.

Λιβελούλες βρίσκουμε σε παραστάσεις στην αρχαία Αίγυπτο και στην Ελλάδα της Μινωικής περιόδου ενώ συνδέονται με δοξασίες των Ινδιάνων της Αμερικής αλλά και στον πολιτισμό της Ιαπωνίας, όπου είναι σύμβολο του ανίκητου είδους.
Οι λιβελούλες βρίσκονται σε αυτό τον πλανήτη πολύ πιο πριν από εμάς. Πριν ακόμα την εμφάνιση των δεινοσαύρων τεράστιες λιβελούλες στο μέγεθος αετού, 400 εκατομμύρια χρόνια πριν, στη λιθανθρακική περίοδο, πετούσαν πάνω από τη γη.
Και εάν αναρωτηθείτε πως επιβίωσαν τόσα εκατομμύρια χρόνια αυτά τα πλάσματα, η απάντηση είναι απλή. Γιατί η λιβελούλα είναι θαύμα της φύσης!

Τα μάτια τους περιέχουν 25-30.000 «ματάκια», που τους δίνουν απίστευτες δυνατότητες όρασης, Κάποιες από αυτές μπορούν να βλέπουν 150 εικόνες το δευτερόλεπτο, να κτυπούν τα φτερά τους 30 φορές το δευτερόλεπτο, να επιταχύνουν τόσο γρήγορα ώστε σε λίγα δευτερόλεπτα να φτάνουν τα 50χλμ/ώρα, με τελική ταχύτητα στα 80 χλμ/ώρα. Ο ανεξάρτητος τρόπος που κινούν τα φτερά τους δίνει τη δυνατότητα να μπορούν να πετούν σε στάση να κάνουν στροφή 180 μοιρών αλλά και να πετάνε με την όπισθεν. Τα πόδια και οι δαγκάνες τους στο στόμα τους επιτρέπουν με την ταχύτητα που έχουν να είναι εξαιρετικοί κυνηγοί. Τρώνε μικρότερα έντομα, και εξαιτίας της αδυναμίας που έχουν στα κουνούπια έχουν χρησιμοποιηθεί και ως βιολογικός τρόπος αντιμετώπισης των κουνουπιών σε έλη και βαλτότοπους.

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι λιβελούλες δεν δαγκώνουν και δεν επιτίθενται στους ανθρώπους οπότε αντίθετα με αυτό που πιστεύουν κάποιοι είναι εντελώς ακίνδυνες για εμάς!!

Ο κύκλος της ζωής των λιβελούλων ξεκινά μέσα στο νερό όταν από τα αυγά τους γεννιούνται οι νύμφες, που έχουν βράγχια και μπορούν να ζήσουν μέχρι και κάποια χρόνια μέσα στο νερό μέχρις ότου ώριμες ως κάμπιες να βγουν στην επιφάνεια του εδάφους και αφήνοντας το κουκούλι τους να εμφανιστούν ως τη λιβελούλα που ξέρουμε. Από τη στιγμή που η λιβελούλα θα βγει στην επιφάνεια της γης θα ζήσει από λίγες βδομάδες έως λίγους μήνες.

Εντυπωσιακή είναι και η διαδικασία αναπαραγωγής των λιβελούλων, καθώς το αρσενικό «γραπώνει» το θηλυκό από το κεφάλι για να σταθεροποιήσει την επαφή τους και να βεβαιωθεί ότι θα απαλλαχθεί από το σπέρμα των άλλων αρσενικών. Πολύ συχνά θα δούμε το ζευγάρι να «χορεύει» ενωμένο με ανάλογο τρόπο πάνω από το νερό με το θηλυκό να αφήνει τα αυγά του στα στάσιμα νερά από την ουρά του και το αρσενικό να το βοηθά στην κοινή πτήση, ώστε αφενός μεν να το ξεκουράζει αλλά παράλληλα να ελέγχει ότι δεν θα απειληθεί η αναπαραγωγική τους διαδικασία από άλλο αρσενικό!

Οι λιβελούλες ζουν σε ποτάμια, ρυάκια, υγροτόπους ή στάσιμα νερά. Έτσι στη Λέσβο για παράδειγμα θα τις βρούμε σε πολλές περιοχές όπως η Μεγάλη Λίμνη, οι Άγιοι Ανάργυροι, η Χαραμίδα, το Ντίπι ή η Φανερωμένη. Ερευνητές έχουν εντοπίσει 43 είδη λιβελούλας στο νησί μας όταν σε όλη την Ελλάδα έχουνε εντοπιστεί 58 είδη, άλλος ένα λόγος για να καμαρώνουμε για τη βιοποικιλότητα της Λέσβου.

Οι λιβελούλες απειλούνται από τη μείωση των βιοτόπων τους, τα μπαζώματα και τη ρύπανση των υδάτων. Στην επόμενη εξόρμηση μας στη φύση λοιπόν, ας χαρούμε αυτά τα υπέροχα πλάσματα, που έζησαν τόσα εκατομμύρια χρόνια, ήταν μάρτυρες της εμφάνισης του ανθρώπινου είδους στον πλανήτη και πιθανότατα θα είναι μάρτυρες στην εξάλειψή μας από τη Γη, ελπίζοντας ότι δεν θα επιταχύνουμε εμείς αυτή τη φυσική διαδικασία μέσω της κλιματικής κρίσης.

Εάν ενδιαφέρεστε περισσότερο για τις λιβελούλες, αναζητήστε το βιβλίο ενός μεγάλου φίλου της φύσης του νησιού μας του John Bowers “The dragonflies of Lesbos”, και βγείτε στην ύπαιθρο για υπέροχες λιβελουλοαναζητήσεις!

*Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο free press περιοδικό ΠΛΑΤΕΙΑ που κυκλοφορεί