Του Αγίου Αντύπα της Περγάμου
Η γιορτή σαν σήμερα 11 Απριλίου, στο ναό του Αιγυπτίου θεού Όσιρι που ‘γινε εκκλησιά για το μαθητή του Ιωάννη του Θεολόγου και σήμερα λειτουργεί σαν τζαμί
Γράφει ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑΣ Δημοσίευση 11/4/2024
«Τι έχει απομείνει πια;» ρωτάς και ξαναρωτάς. Τα περισσότερα από τα σπίτια του Αρμένικου μαχαλά κι αυτά ακόμα του Εβραϊκού γκρεμίστηκαν, για να αναδειχθεί ό,τι απέμεινε από ένα αρχαίο λατρευτικό συγκρότημα. Σήμερα το λένε Κιζίλ Αβλί, «κόκκινος περίβολος», χάρη στο χρώμα των τούβλων που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερσή του. Εκεί στην άκρη σταματά η σήραγγα. Εκεί, λέει, ξέβρασε ο Σεληνούς ποταμός το λείψανο του Αγίου Αντύπα, του πρώτου επισκόπου της Περγάμου.
Στις 11 Απριλίου, στη γιορτή τ’ Αγιού Αντύπα, του Αγίου προστάτη της Περγάμου, το πρωί λειτουργούσαν απάνω «στ’ς Αγιοί Θουδώρ’»» όπου η μια κόγχη του ιερού ήταν προς τιμήν του. Κι ύστερα οι γιαγιάδες κατηφορίζαν και μοιρολογούσαν πάνω από ένα χωμάτινο κιβούρι ανάμεσα στα χαλάσματα. Κι οι Τούρκοι κοιτούσαν παραξενεμένοι. Κι οι Εβραίοι από την απέναντι τη χάβρα συνηθισμένοι με τα καμώματα των Ρωμιών κουνάγαν το κεφάλι και λέγαν «και του χρόνου».
Και κερνάγαν μπαλεζέ εκείνη τη μέρα στα ανοιχτά τα σπίτια των Ρωμιών, νηστίσιμο γλυκό που μοσχομύριζε ανθόνερο και άσπρα αμύγδαλα από πάνω.
Για τον Άγιο προστάτη της Πολιτείας. Ο οποίος λέει μαρτύρησε εκεί «στα αρχαία». Άλλοι λένε πως μαρτύρησε στο αμφιθέατρο. Τον έκαψαν σε ένα καζάνι. Ή τον κάρφωσαν πάνω στα δόντια του σκυλόμορφου Σέραπι. Κι από τότε ο Άγιος Αντύπας έγινε Άγιος προστάτης των χριστιανών οδοντιάτρων! Όχι λένε άλλοι. Γιατρός ήταν και μάλιστα οδοντίατρος, για τούτο και εκκλησιά του Αγίου Αντύπα στην οδοντιατρική σχολή Αθηνών...
Τι σημασία έχουν όλα αυτά; Καμιά.
«Ξέρω τα έργα σου και πού κατοικείς.
Εκεί όπου είναι ο θρόνος του Σατανά
Και όμως κρατάς το όνομά μου
και δεν αρνήθηκες την πίστη μου
ακόμα και κατά τις ημέρες που ζούσε ο Αντύπας,
ο μάρτυράς μου ο πιστός,
ο οποίος φονεύθηκε στην περιοχή σας,
εκεί όπου ο Σατανάς κατοικεί».
Τούτα μαρτυρεί για τον Άγιο Αντύπα, ο ιδρυτής της Εκκλησίας της Περγάμου, ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, στην «Αποκάλυψή» του.
Το αρχαίο λατρευτικό συγκρότημα σε γκραβούρα του 18ου αιώνα
Πάμε από αλλού, στον ίδιο δρόμο...
Οι αρχαιολόγοι μιλάνε για την κατασκευή σηράγγων ταυτόχρονα με το συγκρότημα των Αιγυπτίων θεών στην αρχαία Πέργαμο. Ένα τεράστιο λατρευτικό σύνολο το φτιαγμένο επί εποχής Αδριανού, δώρο στην πόλη της Περγάμου, που η Ρώμη κατέκτησε ειρηνικά. Με διαθήκη του τελευταίου βασιλιά της, του Αττάλου του Γ΄ του Φιλομήτορος αποκαλουμένου, που βασίλεψε επί πέντε χρόνια από το 138 ως το 133 προ Χριστού. Ήταν γιος του Ευμένη Β΄ του Σωτήρος και της Στρατονίκης και κατά τη διάρκεια της θητείας του διακρίθηκε περισσότερο ως βοτανολόγος και λιγότερο ως βασιλιάς. Όταν πέθανε, ήταν άτεκνος και κληροδότησε την επικράτειά του στο ρωμαϊκό κράτος με όρο τη διατήρηση της αυτονομίας της Περγάμου.
...στα τέλη του 19ου αιώνα
Αρχαιολογικές έρευνες κατέληξαν στο ότι στο μέσον του συγκροτήματος βρισκόταν ο ναός του Σεράπιδος κι οι δυο πύργοι προς τιμήν της Ίσιδος και του Οσίριδος…
Μα σαν ο χριστιανισμός εδραιώθηκε, ο τόπος «όπου κατοικεί ο Σατανάς», που έλεγε ο μαθητής του Χριστού, ο μεγάλος βωμός του Διός κει πάνω στην Ακρόπολη, γκρεμίστηκε. Κι ο «θρόνος» του, το ιερό των μεγάλων θεών μετατράπηκε σε χώρο χριστιανικής λατρείας.
Ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου το κεντρικό τμήμα, το Σεράπειο. Στο εσωτερικό του χτίστηκε κάποια στιγμή μια ολάκερη βασιλική, για να καθαγιασθεί ο χώρος από την ειδωλολατρική θρησκεία. Αλλά και ο πύργος της Ίσιδας στα νότια μετατράπηκε σε ναό των τεσσάρων Αγίων της Περγάμου, Κάρπου, Παπύλου, Αγαθονίκης και Αγαθόδωρου. Και ναός του Αγίου Αντύπα λειτούργησε στον άλλο πύργο του συγκροτήματος στα βόρεια, αυτόν στον οποίο λατρεύονταν ο Όσιρις. Κι όλο ετούτο, με τούτα και με κείνα, κράτησε μέχρι τον 15ο μετά Χριστό αιώνα, που ο Ταμερλάνος κατέλαβε την Πέργαμο και τα έκανε όλα έτσι που είναι σήμερα…
...στις αρχές του 20ου αιώνα
Η μνήμη του τάφου του αγίου Αντύπα απέμεινε μοναχά επί αιώνες και το όνομα της περιοχής, το «σιγίρ αλάνι», όπου ανάμεσα σε ερείπια βοσκούσαν οι οικόσιτες γελάδες των Περγαμηνών ως το βράδυ, που ο τούρκος κολίγας τις οδηγούσε στο σπίτι για το γάλα της μέρας… Κρατούσε για αμοιβή ένα ποτήρι γάλα!
Ο πύργος του Οσίριδος ξαναχρησιμοποιήθηκε αρχικά στην περίοδο από τα τέλη του 19ου αιώνα ως το 1915 σαν ναός του Αγίου Αντύπα, επισκευασμένος σαν τέτοιος από το Σύλλογο των Περγαμηνών «Άγιος Αντύπας». Και στη συνέχεια στην τριετία 1919 - 1922. Για να μετατραπεί σε τζαμί (κουρτουλούς τζαμί = τέμενος της απελευθέρωσης) μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Πρόσφατα, και στο τζαμί όπως και σε όλο τον αρχαιολογικό χώρο πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης.
Οι γιαγιάδες οι Περγαμηνές, σαν επισκεπτόσουν μαζί τους την πολιτεία, πάνε χρόνια τώρα, έδειχναν στην άκρη, στα χαλάσματα, ένα χωμάτινο όγκο. Ήταν λέει ο τάφος του Αγίου Αντύπα. Γονάτιζαν κι άναβαν κεράκια που κουβαλούσαν μαζί τους από τα σπίτια τους τα «προσφυγικά», καταπώς τα έλεγαν, στη μνήμη του μαθητή του Αγίου Ιωάννη. Και σα σήμερα, στα ίδια σπίτια τα «προσφυγικά» της Μυτιλήνης που δεν είχαν μαντεμένα παραθύρια «σαν πίσω», φτιάχναν και κερνάγαν μπαλεζέ μετά τη λειτουργιά. Στην εκκλησιά του Αϊ Γιώργη της Μυτιλήνης μπροστά το εικόνισμα του Αγίου που έστεκε εκεί κι ένας Θεός κι Άγιος ξέρουν που πήγε. Γιατί είχε χαθεί η Πολιτεία μα τίποτα δε χάνεται σαν δε το ξεχνάμε.
...σήμερα