Τυρταίου 4. Όμορφο κτίριο, δίπατο, πετρόχτιστο, υπέροχα κόκκινα παράθυρα, στο κέντρο της πόλης, σε ένα στενάκι επί της Ερμού.

Ο χώρος έχει παραχωρηθεί από τη Δημοτική Αρχή, -δύο φορές την εβδομάδα, Τρίτη και Παρασκευή από τις 18:00 ως τις 21:00- στον σύλλογο «Βενιαμίν ο Λέσβιος» του Πλωμαρίου για σκακιστικά μαθήματα σε παιδιά, ενώ μία Κυριακή κάθε μήνα θα φιλοξενεί τουρνουά αλλά και σκακιστικές διαλέξεις.

Έχοντας διαβάσει την πρόσκληση για γνωριμία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συνοδεύω όπως και μερικοί ακόμα γονείς τον νεαρό, πεντάχρονο, επίδοξο σκακιστή, στον χώρο των μαθημάτων.

Ησυχία και ένα δέος μπροστά από τα τραπέζια με τις στημένες σκακιέρες.

Ο υπεύθυνος για τα μαθήματα συστήνεται, απευθύνεται στους γονείς και εξηγεί τα οργανωτικά, τον τρόπο λειτουργίας του συλλόγου αλλά και τις επιτυχίες της σκακιστικής ομάδας συνέπεια της καλής δουλειάς που έχει γίνει κατά τα προηγούμενα χρόνια. Αναφέρεται επίσης και στα προβλήματα που προκάλεσε η πανδημία στην σκακιστική κοινότητα, ακόμα ένας χώρος κοινωνικότητας που χτυπήθηκε από τον covid19.

Στη συνέχεια και χωρίς πολλές περιστροφές περνάει στο «ψητό». Ξεκινάει το παιχνίδι με τα παιδιά. Δηλαδή «παιχνίδι» το ονόμασε. Γιατί η επόμενη μιάμιση ώρα όπου τα παιδιά κάθονταν απέναντι στο δάσκαλο με την σκακιέρα των 64 τετραγώνων και των 32 κομματιών ανάμεσά τους ήταν πολλά παραπάνω από ένα παιχνίδι. Ας εξηγηθώ:

Δάσκαλος και μαθητές ξεκινούν και ολοκληρώνουν την παρτίδα ανταλλάσσοντας χειραψία. Τα παιδιά μαθαίνουν να σέβονται τον αντίπαλό τους. Ζώντας σε μια κοινωνία που βγαίνοντας στο δρόμο νιώθεις ότι είναι πιθανότερο να βρεις ένα τσουβάλι με λίρες παρά σεβασμό, είναι κάτι αξιοπρόσεκτο.

Τα παιδιά σκέφτονται μπροστά από τα κομμάτια τους. Παράλληλα ο δάσκαλος θίγει μια σειρά ζητημάτων, μέσα από κινήσεις, ερωτήσεις, αφήγηση ιστοριών.

Το σκάκι είναι η αφορμή. Μέσα από αυτό δείχνει στα παιδιά τα πρώτα βήματα της σκακιστικής γραφής, μια ιδιαίτερη γλώσσα με γράμματα, αριθμούς και σύμβολα. Μια γλώσσα με τη δική της γραμματική και το δικό της συντακτικό. 0-0, θα νόμισε κανείς ότι είναι ποδοσφαιρικό αποτέλεσμα, συμβολίζει την κίνηση του ροκέ, μια κίνηση για να προστατευτεί ο Βασιλιάς, στην οποία συμμετέχει και ο Πύργος. Για να επιτρέπεται να παιχτεί αυτή η κίνηση πρέπει να ισχύουν έξι προϋποθέσεις. Τα παιδιά μαθαίνουν κανόνες. Μαθαίνουν να σέβονται τους κανόνες μέσα από το παιχνίδι.

Πάμε παρακάτω. Ο δάσκαλος χρησιμοποιεί λεξιλόγιο στα απώτατα όρια κατανόησης των παιδιών, «παίζουμε το άλογο, τον ίππο που τον λέμε, στο κέντρο της σκακιέρας για να τον ενεργοποιήσουμε». Ίππος, ενεργοποίηση τα παιδιά κατανοούν μέσα από τα συμφραζόμενα. Το ενδιαφέρον τους είναι εκεί, παρακολουθούν συγκεντρωμένα, οι εκπαιδευτικοί των πρώτων τάξεων του δημοτικού, που έχουν ιδιαίτερα χιουμοριστικές ιστορίες να διηγηθούν από την εμπειρία τους με τα παιδάκια του δημοτικού, θα τραβούσαν τα μαλλιά τους.

Συλλαβισμός; Ά-λο-γο, τα παιδιά μαθαίνουν την κίνηση του ίππου πάνω στη σκακιέρα, παράλληλα όμως μαθαίνουν και συλλαβισμό λέξεων.

Ο μαυτοτετράγωνος και ο ασπροτετράγωνος αξιωματικός, σύνθετες λέξεις.

Ξένες γλώσσες; «Σαχ» ο βασιλιάς στα Ινδικά, «φου», ο αξιωματικός στα γαλλικά, από τη λέξη «τρελός», το παρωνύμιο του αξιωματικού.

Παράλληλα, τους διδάσκει αριθμητική, το άλογο ισούται με τρία πιόνια, το ίδιο και ο αξιωματικός, ο πύργος ισούται με πέντε πιόνια και η βασίλισσα με εννιά. Τους θέτει πρόβλημα, αν φάω τον πύργο και μου φας το άλογο, τί συμβαίνει. Μαθηματικά, αφαίρεση και πρόσθεση.

Περνάμε και Φυσική, τους μιλά για τις γραμμές και τις στήλες της σκακιέρας και ζητά στη συνέχεια να εντοπίσουν το τετράγωνο α5, ψάχνουν με τα δάχτυλα πάνω στις συντεταγμένες.

Σειρά έχουν ζητήματα Δικαίου. Μα μπορεί να μιλήσει κανείς σε παιδιά για το Δίκαιο και την Ηθική; Μα τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν από αυτά. Και μέσα από το σκάκι;

Κι όμως. Εκεί είναι η αλήθεια ότι τα χρειάστηκα.

Εξιστορεί ο δάσκαλος την εμπειρία του από τη συμμετοχή του σε ένα σκακιστικό τουρνουά όταν ο ίδιος ήταν έφηβος.

Καθώς εξελίσσεται το παιχνίδι χάνει κομμάτια, ο κίνδυνος να χάσει την παρτίδα είναι ορατός. Κάνει μια «τζατζιά», μπας και σώσει την παρτίδα.

-«Τι είναι η τζατζιά;» κύριε;

- «Ε, να βρε παιδιά, τζατζιά, η ζαβολιά. Πως να σας το πω; Έκλεψα».

Και συνεχίζει την εξιστόρηση.

«Καθώς ήμουν σκυμμένος πάνω από την σκακιέρα, παρακολουθούσα με την άκρη των ματιών του τον αντίπαλό του, χωρίς να με βλέπει. Του σκάρωσα μια μια «παγίδα». Τοποθέτησα ένα πιόνι επίτηδες σε μία θέση στην οποία ήταν εμφανές ότι θα το έχανα. Θα μου το έτρωγε. Την ίδια στιγμή έκανα μια γκριμάτσα απογοήτευσης, δήθεν πως η κίνησή μου ήταν λάθος. Ο αντίπαλος μου έπεσε στην παγίδα. Απρόσεχτα και χωρίς να το πολυσκεφτεί, καθώς είδε από την γκριμάτσα μου ότι μετάνιωσα για την κίνησή μου, «έκοψε», «έφαγε» δηλαδή, το πιόνι μου με τον Πύργο του. Αλλά αυτή η κίνηση έφερε μια αλλαγή στη διάταξη των κομματιών πάνω στη σκακιέρα η οποία μου έδωσε την ευκαιρία να αντεπιτεθώ. Και ενώ ως εκείνη τη στιγμή φαινόταν ότι θα έχανα την παρτίδα, ο αντίπαλος μου έχασε την ψυχραιμία του και έκανε βιαστικές και λανθασμένες κινήσεις με αποτέλεσμα να συνεχίζω να τρώω και άλλα κομμάτια του. Το σκάκι είναι και παιχνίδι ψυχολογίας, το ένα λάθος έφερε το άλλο, τελικά κέρδισα την παρτίδα. Αλλά με κλεψιά», κατέληξε ο δάσκαλος.

-«Μα, αυτό δεν είναι κλεψιά» του αντέτειναν με μια φωνή τα παιδιά διαφωνώντας με την ετυμηγορία του δάσκαλου-δράστη.

-«Ε, αυτά δεν τα κάνουν οι σκακιστές», ο δάσκαλος.

-«Η κλεψιά θα ήταν να του έκλεβες ένα κομμάτι», «να πήγαινες το άλογό σου σε μια θέση που δεν επιτρέπεται»

Τα παιδιά μπήκαν στη διαδικασία να σκεφτούν και να μιλήσουν πάνω στην έννοια του Δικαίου, των κανονισμών, των γραπτών και των άγραφων κανόνων, της ηθικής. Πάνω από μια σκακιέρα. Με αφορμή το σκάκι. Ο δάσκαλος του σκακιού κατάφερε να στήσει μία εντυπωσιακά προκλητική νοητική συνθήκη, να ανοίξει έναν διάλογο, με τα παιδιά να παίρνουν το λόγο, να απαντούν, να προβληματίζονται, να συζητούν. Πώς αλλιώς να κατανοήσει κάποιος τις βασικές αρχές του δικαίου; Διότι όσους μονολόγους περί δικαίου, ή άλλων εννοιών και να ακούσεις, -και στην εκπαιδευτική μας ζωή είναι η αλήθεια ότι ακούσαμε πολλούς- είναι μέσα από το διάλογο, τη συζήτηση και την συμμετοχή που μπορείς να τις κάνεις κτήμα σου, να τις σεβαστείς και να τις εφαρμόσεις.

Λίγο αργότερα, ένα από τα παιδιά ρωτά τον δάσκαλο:

«Κύριε , γιατί έκανες αυτή την κίνηση;»

«Με αυτή την ερώτηση να πορεύεστε στη ζωή, παιδιά»

Καλλιέργεια κριτικής σκέψης, ένας φιλοσοφικός περίπατος πάνω από τη σκακιέρα. Ας κάνω ένα βήμα πίσω. Θέλει το εκπαιδευτικό σύστημα μαθητές με κριτική σκέψη; Διότι κακές γλώσσες θέλουν την επικεφαλής του Υπουργείου να κινείται στην οδό του «πίστευε και μη ερεύνα».

Θα μπορούσα να γράφω σελίδες επί σελίδων. Για τον τρόπο με τον οποίο το σκάκι σου διδάσκει την δεξιότητα να προνοείς, να προλαμβάνεις, να βλέπεις την επόμενη κίνηση, να φτιάχνεις σχέδιο δράσης. Για το πως δάσκαλος και μαθητές συζήτησαν τα λάθη που έγιναν πάνω στο παιχνίδι, την αναστοχαστική σκέψη που καλλιεργεί το παιχνίδι, «εδώ με αυτή την κίνηση, δίπλωσες τα πιόνια σου και χάλασες την άμυνά σου. Τι θα διαφορετικό θα μπορούσες να παίξεις;»

Αυτά είναι τα λίγα που κατάφερα να συγκρατήσω από μια συναρπαστική μιάμιση περίπου ώρα.

Αλλά οι μονόλογοι δεν είναι του γούστου μου. Είμαι της συμμετοχής. Τρίτη και Παρασκευή λοιπόν, με τα μαθήματα να έχουν διάρκεια μίας ώρας (μέχρι τις 19:00) ενώ ο χώρος θα παραμένει ανοιχτός ως τις 21:00 για όσους θέλουν να παίξουν.

Φεύγοντας, κρατούσα τον μικρό από το χέρι. Προσπαθώντας να αποφύγουμε τα περιττώματα των αδέσποτων ζωών αλλά και τα παρκαρισμένα στο πεζοδρόμια αμάξια, με ρώτησε γιατί οι άνθρωποι παρκάρουν ενώ απαγορεύεται. Του απάντησα πως δεν έχουν μάθει να παίζουν σκάκι και σκεφτόμουν τους μεγάλους ποιητές που εκφράστηκαν και έγραψαν μέσα από αυτό, για την Ζωή.

Λοιπόν, να ξεκινήσουμε με ένα ε4;