Υπερασπίζεται το Ισραήλ και αγνοεί τα διεθνή πορίσματα

Στο άρθρο σας «Ερωτήματα για τον χαρακτήρα του «Διεθνούς Κέντρου Μνήμης» στην Αγ.Παρασκευή» (3/11/25) αναφέρεστε στο πρόσωπό μου και με κατηγορείτε ως απολογητή του Ισραήλ λόγω του άρθρου μου «Γιατί το Ισραήλ δεν διαπράττει γενοκτονία». Εικάζω ότι μείνατε στις αντιδράσεις που δημιούργησε το άρθρο χωρίς να έχετε διαβάσει το περιεχόμενό του. Επιτρέψτε μου λοιπόν να συνοψίσω: Η χρήση του όρου «γενοκτονία» απαιτεί —κατά τη Σύμβαση για τη Γενοκτονία (1948)— την πρόθεση (dolusspecialis) να καταστραφεί, ολοκληρωτικά ή εν μέρει, εθνική, φυλετική, εθνοτική ή θρησκευτική ομάδα ως τέτοια – όχι ως απώλειες ενός πολέμου. Στην περίπτωση της στρατιωτικής επιχείρησης του Ισραήλ στη Γάζα, παρά τη σοβαρότητα της ανθρωπιστικής κρίσης και τον μεγάλο αριθμό θυμάτων, δεν έχει δοθεί δημόσια τεκμηριωμένη απόδειξη που να επιβεβαιώνει αυτήν την ειδική πρόθεση.

Ταυτόχρονα, υπάρχει σημαντική παραπληροφόρηση: εισροή «fake-news», πλαστές φωτογραφίες, deep-fakes και παραποιήσεις εικόνων/βίντεο που κυκλοφορούν στα κοινωνικά δίκτυα προκειμένου να ενισχυθεί το αφήγημα της «γενοκτονίας» δηλώνουν τον ρητό ή άρρητο αντισημιτισμό μερίδας αυτού του μετώπου. Το γεγονός αυτό καθιστά αναγκαία μια προσέγγιση με έλεγχο στα δημοσιευμένα στοιχεία και τα δεδομένα θανάτων.

Διεθνείς εκθέσεις, όπως η εξαμηνιαία ενημέρωση της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δεν καταλήγουν σε συμπεράσματα γενοκτονίας, αλλά επισημαίνουν τον υψηλό αριθμό θανάτων, τη δυσανάλογη επίδραση σε άμαχους (ιδιαίτερα γυναίκες και παιδιά) και ζητήματα πρόσβασης σε ουσιαστική και απαραίτητη αρωγή. Οπότε ως προς την νομική κατηγοριοποίηση, η υπόθεση παραμένει ανοικτή και είναι προβληματική η χρήση του όρου «γενοκτονία» χωρίς τεκμηριωμένη πρόθεση.

Όμως υπάρχουν και άλλες μεταβλητές, πέρα από την πρόθεση, που ορίζουν μία δράση ως γενοκτόνα, που δεν έλαβαν χώρα στην περίπτωση της Γάζας.
Πρώτον, οι γενοκτονίες λαμβάνουν χώρα στα «μετόπισθεν», μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, και όχι επάνω στις πολεμικές επιχειρήσεις.Στις γενοκτονίες οι θύτες δεν θέτουν τον εαυτό τους σε κίνδυνο, ούτε έχουν απώλειες. Αποτελούν ελεγχόμενα εγχειρήματα. Στην περίπτωση της Γάζας ο ισραηλινός στρατός μέχρι στιγμής έχει υποστεί απώλειες άνω των εννιακοσίων στρατιωτών.

Δεύτερον, ο θύτης δεν θέτει όρους παύσης της γενοκτονίας, αλλά εκτελεί το έγκλημα μέχρι την πλήρη εξολόθρευση του θύματός του.Στην περίπτωση της Γάζας, το Ισραήλ απαίτησε την παράδοση όσων συμμετείχαν στην σφαγή και την αποχώρηση της Χαμάς από την Γάζα.

Τρίτον, οι γενοκτονίες συνοδεύονται από μια συστηματική προσπάθεια διαγραφής της συλλογικής ταυτότητας του θύματος – με στόχο όχι μόνο τη φυσική, αλλά και την πολιτισμική, ιστορική και συμβολική του εξάλειψη. Η γλώσσα, οι τόποι λατρείας, τα μνημεία, η ιστορική μνήμη και τα αρχεία του θύματος καταστρέφονται, ενώ η ύπαρξή του απονομιμοποιείται πλήρως στον δημόσιο λόγο.

Στην περίπτωση της Γάζας, παρότι υπήρξαν σοβαρές απώλειες και τραγικές καταστροφές, δεν διαπιστώνεται πρόθεση ή πολιτική επιδίωξη εξάλειψης του παλαιστινιακού λαού ή του πολιτισμού του• αντιθέτως, το Ισραήλ δηλώνει ρητά ότι στόχος του είναι η εξουδετέρωση της Χαμάς ως ένοπλης οργάνωσης και όχι η εξάλειψη του πληθυσμού (εξ ου και η κατάπαυση πυρός όταν η Χαμάς υποσχέθηκε την παράδοση του οπλισμού της).

Τέταρτον, στις ιστορικές περιπτώσεις γενοκτονιών –όπως στην Αρμενία, τη Ρουάντα ή το Ολοκαύτωμα– το κράτος-θύτης λειτουργεί σε συνθήκες πλήρους μονοπωλίου της ισχύος και ελέγχου επί του πληθυσμού, χωρίς καμία στρατιωτική απειλή ή αντίσταση. Αντιθέτως, στη Γάζα, το Ισραήλ αντιμετωπίζει μια συνεχή και ενεργή απειλή από τη Χαμάς, που εξακολουθεί να εκτοξεύει ρουκέτες και να διαθέτει εκτεταμένο υπόγειο στρατιωτικό δίκτυο, καθιστώντας την κατάσταση πολέμου και όχι μονομερούς εξόντωσης.

Πέμπτον, οι γενοκτονίες χαρακτηρίζονται από την πλήρη αποστέρηση των θυμάτων από κάθε δυνατότητα διαφυγής ή πρόσβασης σε ανθρωπιστική βοήθεια. Στην περίπτωση της Γάζας, παρά τα εμπόδια και τις καθυστερήσεις, έχουν πραγματοποιηθεί χιλιάδες αποστολές ανθρωπιστικής βοήθειας, μεταφορά τραυματιών, και άνοιγμα ανθρωπιστικών διαδρόμων σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς και γειτονικά κράτη, δείχνοντας ότι δεν υπάρχει πρόθεση ολοκληρωτικής εξόντωσης.

Συνολικά, αν και η ανθρώπινη τραγωδία είναι τεράστια και η ανάγκη ειρήνης επείγουσα, τα αντικειμενικά κριτήρια του όρου «γενοκτονία» δεν πληρούνται στην περίπτωση της Γάζας, καθώς λείπει τόσο η πρόθεση όσο και η δομική-πολιτική οργάνωση που χαρακτηρίζει τα ιστορικά γενοκτονικά εγκλήματα.

Με δεδομένα αυτά, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα: πρώτον, η έκταση της καταστροφής και της απώλειας ζωών στη Γάζα είναι αδιαμφισβήτητη• δεύτερον, η παραπληροφόρηση και η δυσκολία στο διαχωρισμό των αμάχων από ενόπλους περιπλέκουν την αξιόπιστη αποτίμηση• τρίτον, δεν έχει ακόμη τεθεί υπό αμετάκλητη απόφαση διεθνούς δικαστηρίου ότι συντρέχει γενοκτονική πρόθεση. Συνεπώς, τεκμηριωμένα μπορεί να ειπωθεί ότι δεν έχει αποδειχθεί να συντελείται γενοκτονία στην Γάζα.

Επιπλέον, το Ισραήλ επισημαίνει ότι από την έναρξη της ένοπλης σύγκρουσης στην Γάζα, μέσω της μονάδας COGAT (Υπηρεσία Συντονισμού για Πολιτικά και Ανθρωπιστικά Θέματα) αριθμός δεκάδων χιλιάδων φορτηγών με ανθρωπιστική βοήθεια έχουν εισέλθει στην περιοχή, μεταφέροντας τρόφιμα, φάρμακα, καύσιμα και είδη πρώτης ανάγκης.

Αναφέρεται επίσης ότι πραγματοποιήθηκαν —υπό συνεννόηση με διεθνείς εταίρους—αεροδιανομές πακέτων βοήθειας, ώστε να μεταφερθούν κάποιες προμήθειες σε περιοχές όπου η οδική πρόσβαση ήταν δυσχερής.Το Ισραήλ, λοιπόν, δεν αγνοεί τις ανθρωπιστικές ανάγκες των αμάχων, αλλά —τουλάχιστον κατά τις δικές του δηλώσεις και με απτά τεκμήρια— λαμβάνει ενεργά μέτρα για διανομή και διευκόλυνση της εισόδου των απαραίτητων πόρων.

Επιπλέον, η πλευρά του Ισραήλ επισημαίνει ότι η διανομή της βοήθειας γίνεται υπό συνθήκες πολύπλοκες εξαιτίας των συνεχιζόμενων στρατιωτικών επιχειρήσεων, της ύπαρξης ενόπλων ομάδων μέσα στην περιοχή και της ανάγκης ελέγχου διακίνησης αγαθών ώστε να μην χρησιμοποιηθούν από το Χαμάς για στρατιωτικούς σκοπούς. Η επίκληση αυτή λειτουργεί ως επιχειρηματολογία ότι η ανθρωπιστική διάσταση λαμβάνεται σοβαρά υπόψη – και δεν συνάδει με μία γενοκτονική εκστρατεία.

Σίγουρα όμως τόσο η σφαγή της 7ης Οκτωβρίου 2023 όσο και η μετέπειτα Ισραηλινή εισβολή στην Γάζα έχουν δημιουργήσει αντίστοιχες τραυματικές εμπειρίες που δυσκολεύουν την ειρηνική διευθέτηση του Παλαιστινιακού ζητήματος.

Ο δικός μας ρόλος ως επιστήμονες είναι να εντοπίσουμε τρόπους προσέγγισης και αλληλοκατανόησης των δύο πλευρών για την επίτευξη μόνιμης ειρήνης.
Ταυτόχρονα, το ίδιο το τραύμα —όταν αναγνωρίζεται και βιώνεται ως κοινή ανθρώπινη εμπειρία πόνου, απώλειας και φόβου— μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στις δύο κοινωνίες. Η συνειδητοποίηση ότι τόσο οι Ισραηλινοί όσο και οι Παλαιστίνιοι κουβαλούν βαθιές πληγές, φυσικές και ψυχικές, μπορεί να μετατραπεί σε σημείο εκκίνησης για διάλογο και κατανόηση, πέρα από τις πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές.

Η επεξεργασία του συλλογικού τραύματος μέσα από την παιδεία, την τέχνη, τη μνήμη και τον διαπολιτισμικό διάλογο μπορεί να ανοίξει δρόμους συμφιλίωσης, δείχνοντας ότι η αναγνώριση του πόνου του Άλλου δεν αναιρεί τη δική μας δικαιοσύνη, αλλά την ολοκληρώνει. Έτσι, το τραύμα, από πηγή μίσους και αποξένωσης, μπορεί να μετατραπεί σε πεδίο συνάντησης και αμοιβαίας ανθρωπιάς, θεμελιώνοντας μια νέα ηθική της ειρήνης. Η Λέσβος, ως τόπος τραυματικού παρελθόντος η ίδια, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως τόπος συνάντησης των δύο πλευρών. Άλλωστε, η δημιουργία του Διεθνούς Κέντρου Μνήμης έχει αυτόν τον στόχο – την επούλωση του τραύματος.

Σας ευχαριστώ για την φιλοξενία
Μανούσος Μαραγκουδάκης

Η απάντηση του συντάκτη