Αλλάζουμε το κλίμα στα FM: «η ψηφιακή τεχνολογία κατά της πλαστικής ρύπανσης στη θάλασσα»
Συζητάμε με τον Αναπληρωτή Καθηγητή «Θαλάσσιας Τηλεπισκόπησης», Κώστα Τοπουζέλη, για τις εφαρμογές της Γεωπληροφορικής στην αντιμετώπιση του προβλήματος των πλαστικών απορριμμάτων στη θάλασσα και τις ακτές
Δημοσίευση 25/2/2025

Το Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου πρωταγωνιστεί, σε διεθνές επίπεδο. Έχει αναπτύξει μεθόδους εντοπισμού περιοχών με υψηλές συγκεντρώσεις πλαστικού στην ανοιχτή θάλασσα μέσω δορυφορικών εικόνων. Παράλληλα, με την χρήση drones (Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών - ΣμηΕΑ) και τεχνίτης νοημοσύνης προτείνει στην διεθνή κοινότητα ένα ολοκληρωμένο σύστημα χαρτογράφησης και ποσοτικής εκτίμησης πλαστικών και άλλων απορριμμάτων στην ακτή.
Η ρύπανση από πλαστικά και ιδιαίτερα η παρουσία τους στις θάλασσες εξελίσσεται σε ένα από τα σοβαρότερα, παγκόσμιας κλίμακας, περιβαλλοντικά προβλήματα. Η ανθεκτικότητά τους, από πλεονέκτημα όσο είναι χρηστικά, μετατρέπεται σε πρόβλημα όταν τα πετάμε και όταν καταλήγουν ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον. Πέρα από την αισθητική υποβάθμιση στο νερό και στις ακτές, προκαλούν σοβαρή επιβάρυνση στους θαλάσσιους οργανισμούς και στα οικοσυστήματά τους. Τελευταία, οι επιστήμονες επικεντρώνονται στην παρουσία των μικροπλαστικών, στην θάλασσα, που προέρχονται από τον κατακερματισμό πλαστικών αντικειμένων σε μικρούς κόκκους πλαστικού (μικροπλαστικά). Τα μικροπλαστικά αυτά καταναλώνονται (ακούσια) από θαλάσσιους οργανισμούς, εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και φτάνουν μέχρι και στην τροφή μας.
Η απομάκρυνση του πλαστικού που έχει συσσωρευτεί (επί δεκαετίες) στην θάλασσα προϋποθέτει ότι μπορούμε, κατ’ αρχήν, να το εντοπίσουμε και στην συνέχεια να εκτιμήσουμε τις ποσότητές του. Η πρόκληση είναι τεράστια καθώς η γεωγραφική διασπορά του υλικού δεν έχει όρια ενώ η ποικιλία σχημάτων, χρωμάτων και σύνθεσης υλικού δημιουργούν μεγάλη πολυπλοκότητα στην εφαρμογή μεθοδολογιών εντοπισμού και καταμέτρησης.
Η πληροφορία που παρέχουν τα οι μέθοδοι και τα εργαλεία της τηλεπισκόπησης είναι πολύτιμη για κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς που καλούνται να χαράξουν πολιτική αντιμετώπισης του προβλήματος αλλά και για οργανισμούς (κρατικούς, αυτοδιοικητικούς και κοινωφελείς) που έχουν την ευθύνη καθαρισμού θάλασσας και ακτών. Το Plastic Litter Project (PLP) https://plp.aegean.gr/ είναι ένα διεθνές πείραμα που πραγματοποιείται από το 2018 από τους φοιτητές του Τμήματος Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και συμβάλει στην αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης στην επιφάνεια της θάλασσας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ταυτόχρονα, μέσα από την εταιρία Τεχνοβλαστό (spin off) του Πανεπιστημίου Αιγαίου με την ονομασία Scidrones (https://scidrones.com) παρέχεται η υπηρεσία χαρτογράφησης της παράκτιας ρύπανσης προκειμένου να μπορεί να παρέχεται η σχετική πληροφορία σε φορείς που την χρειάζονται με την χρήση drones και τεχνητής νοημοσύνης.
Η επιστήμη των πολιτών (citizen science) αποτελεί πρακτική μέσω της οποίας δίνεται η δυνατότητα στο κοινό να συμβάλει σε ευρείας κλίμακας καταγραφές πολύτιμες για την κοινωνία και την επιστήμη. Στο πνεύμα αυτό και μέσα από το εγχείρημα της χαρτογράφησης των απορριμμάτων στις ακτές, οι πολίτες ως citizen scientists, μπορούν και να γίνουν συμμέτοχοι αξιοποιώντας τα ερασιτεχνικά τους drone για να χαρτογραφηθούν τα απορρίμματα σε μια παραλία. Θα βοηθήσουν για να αναδειχθεί είτε ότι η παραλία είναι καθαρή είτε ότι χρειάζεται καθαρισμό.
Η Γεωπληροφορική είναι ένας τεχνολογικός τομέας που δίνει ισχυρά εργαλεία έρευνας αλλά και επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας σε πολλά πεδία μεταξύ των οποίων και αυτό του Περιβάλλοντος. Τα πιο διαδεδομένα εργαλεία της γεωπληροφορικής είναι τα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφορίων (GIS), και η Τηλεπισκόπηση (δορυφορική ή αέρια). Ειδικότερα η τηλεπισκόπιση επιτρέπει με εφαρμογή «φίλτρων» εικόνας, να αποκαλύπτονται και να χαρτογραφούνται στοιχεία του περιβάλλοντος που δεν είναι ορατά με «γυμνό μάτι».