Ο Καθηγητής στο Τμήμα Χημείας του ΕΚΠΑ, Νίκος Θωμαΐδης, μεγάλωσε στον Σκόπελο της Γέρας Λέσβου μέσα στους ελαιώνες. Από το 1986 που πήγε να σπουδάσει στην Αθήνα ένιωθε ότι «χρωστούσε» στον τόπο του να αναδείξει το προϊόν του, το ελαιόλαδο.
Από το 2011 ο κ. Θωμαΐδης επιχειρεί συστηματικά να αναδείξει τη σπουδαιότητα του λεσβιακού ελαιολάδου, αποδεικνύοντας με μελέτες ότι η ποιότητά του είναι πολύ ανώτερη απ’ ό,τι παρουσιάζεται στη μέχρι πρότινος βιβλιογραφία.
Η επιστημονική και ερευνητική του ομάδα έχει εστιάσει στις δύο ποικιλίες της Λέσβου, την κολοβή και την αδραμυτιανή, δείχνοντας ότι το λεσβιακό ελαιόλαδο μπορεί να «σταθεί» σε διεθνές επίπεδο.
Για τον λόγο αυτό, ήδη η προηγούμενη περιφερειακή Αρχή της Χριστιάνας Καλογήρου επεδίωξε τη συνεργασία με την επιστημονική ομάδα του κ. Θωμαΐδη, η οποία κατέληξε το 2017 στη σύμπραξη για την προώθηση του λεσβιακού ελαιολάδου, και της επιτραπέζιας ελιάς (σ.σ. πάστα ελιάς) για την ανάδειξη των συστατικών τους που κάνουν καλό στην υγεία, αλλά και της αυθεντικότητάς τους με στόχο την τυποποίησή τους. Η χαρτογράφηση έγινε με βάση την ποικιλία, αλλά και το υψόμετρο, τη συγκομιδή, την ωρίμανση και τις συνθήκες του ελαιοτριβείου για τη βελτιστοποίηση της καλλιεργητικής πρακτικής. Τα αποτελέσματα δηλαδή της χαρτογράφησης μεταφέρονται στον παραγωγό για να γνωρίζει καλύτερα το προϊόν του.
Το 2013 άδραξε αυτή την ευκαιρία, αξιοποιώντας τη νέα τεχνολογία που ανέπτυξε στο εργαστήριό του: «Εφαρμόσαμε τα πρωτόκολλα σε δείγμα από το νησί μας» λέει ο Ν. Θωμαΐδης στην «Π». Το 2015 κλήθηκε από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου να παρουσιάσει στο 1ο Εργαστήριο Επιχειρηματικής Ανακάλυψης για το ελαιόλαδο το στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης του ελαιοκομικού τομέα. Το σχέδιό του έτυχε μεγάλης αποδοχής και το 2017 χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια.

Το ωφέλιμο ελαιόλαδο
Η ερευνητική του ομάδα, από τις πρωτοπόρες στον κόσμο, ανέπτυξε μεθόδους που πραγματοποιούν ενδελεχή μοριακό χαρακτηρισμό, δηλαδή η ομάδα μπορεί να διαπιστώσει τι ακριβώς και λεπτομερώς περιέχει ένα τρόφιμο, και εν προκειμένω το λεσβιακό ελαιόλαδο. «Εκεί ανακαλύψαμε μια σειρά από ωφέλιμες ουσίες στο λεσβιακό ελαιόλαδο», εξηγεί. Με βάση αυτό το προφίλ των ενώσεων μπορεί να γίνει ταυτοποίηση ποικιλίας, να διαπιστωθεί αν το λάδι είναι βιολογικής ή συμβατικής καλλιέργειας, αν αρδεύεται ή όχι, αν είναι από ορεινά, ημι-ορεινά ή πεδινά εδάφη, «να ταυτοποιήσουμε δηλαδή το προϊόν και να το συνδέσουμε με τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά, τα οργανοληπτικά». Έτσι μπορεί να δημιουργηθεί η ταυτότητα ενός ανταγωνιστικού προϊόντος με πλεονεκτήματα. Για παράδειγμα, πρόσφατα παρουσιάστηκε από το εργαστήριο το «λάδι ημέρας», το οποίο προέρχεται από ελιές που συγκεντρώθηκαν, αλέστηκαν και εμφιαλώθηκαν την ίδια ημέρα.

Ας σημειωθεί ότι στην Ευρώπη οι ερευνητικές ομάδες που καταπιάνονται με το ίδιο αντικείμενο είναι μόνο στο Τμήμα Χημείας του ΕΚΠΑ και στην Ισπανία. Εξελίσσεται δε, μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία από το 2017 να δημιουργηθεί ένα ευρωπαϊκό εργαστήριο αναφοράς με έδρα το Βέλγιο, το οποίο θα μετατραπεί σε ελεγκτικό μηχανισμό: «Δηλαδή θα μας ελέγξουν οι Ευρωπαίοι γι’ αυτό που αναγράφεται στην ετικέτα του ελαιολάδου».

Ελιά στα καλλυντικά και αλλού
Μέσα από την εφαρμοσμένη έρευνα, το Εργαστήριο δίνει οδηγίες στους ντόπιους ελαιοπαραγωγούς, αναφορικά με την καλλιέργεια ελιάς, τη διατήρηση και προστασία των μοναδικών ποικιλιών και την ένταξή τους σε προγράμματα επιμόρφωσης σε σχέση με συγκεκριμένο τρόπο ελαιοσυγκομιδής. Πρόκειται για πολύ χρήσιμες πληροφορίες, ανάμεσα στις οποίες επισημαίνεται η συμβουλή προς τους ελαιοπαραγωγούς να αλέθουν τις ελιές μέσα σε τρεις μέρες από τη συγκομιδή τους.

Επίσης, το εργαστήριο Χημείας προτείνει το ελαιόλαδο που παράγεται σε ορεινή περιοχή να αποτελεί ξεχωριστό προϊόν, με διαφορετικό business plan, μετασχηματίζοντας την εν λόγω οικονομία και παράγοντας νέα προϊόντα: «Δεν είναι μόνο το ελαιόλαδο, είναι και η «επιτραπέζια ελιά», είναι η πάστα ελιάς, αλλά και η αξιοποίηση των παραπροϊόντων». Τα φύλλα ελιάς, ο κατσίγαρος και η πυρήνα μπορούν να μετατραπούν σε καλλυντικά, αφεψήματα, κάψουλες με βιοδραστικό περιεχόμενο, συμπληρώματα διατροφής κ. ά. Παράλληλα το Εργαστήριο προχωρά σε έρευνα με διφασικά συστήματα, ώστε να παράγεται το λάδι μέσα στο χωράφι.

«Η στρατηγική της έξυπνης εξειδίκευσης που μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις Περιφέρειες της Ελλάδας», είναι πολιτική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που χρηματοδοτεί προγράμματα σε αυτή την κατεύθυνση. Τεχνικά αυτό που κάνει το εργαστήριο, ο κ. Θωμαΐδης το ονομάζει «εκκίνηση του τετραπλού έλικα»: «Πρέπει να εμπλακούν η κοινωνία, οι επιχειρηματίες, τα ερευνητικά κέντρα (Πανεπιστήμια) και η δημόσια διοίκηση».

Στην εν λόγω περίπτωση έχουν εμπλακεί η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, το ΕΚΠΑ, το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Εργαστήριο Εδαφολογίας, το ΕΛ-ΓΟ Δήμητρα, ελαιοπαραγωγοί και επιχειρηματίες.

*Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο free press περιοδικό ΠΛΑΤΕΙΑ που κυκλοφορεί