Φωτογραφία: Εκταφή και ανακομιδή των οστών των πεσόντων στη μάχη του Σεϊτάν Ντερέ ανταρτών (Λάμπου Μύλοι, 24-7-1983). Πάνω από τα οστεοφυλάκια των σκοτωμένων συντρόφων τους στέκονται οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού Λέσβου (από αριστερά): Θρασύβουλος Μπούσδος, Στρατής Διαμαντίδης, Γιώργος Αθ. Σκούφς, Ανδρέας Αδαλής, Γιάννης Τσουλέλης. Πίσω αριστερά ο δάσκαλος Δημήτρης Σφετούδης.

Γυρίζουμε το ροδάνι του χρόνου 71 χρόνια πίσω, για να ζωντανέψουμε μέσα από την γλαφυρή αφήγηση του αείμνηστου Γιώργου Αθ. Σκούφου τις δραματικές σκηνές μιας από τις σημαντικότερες μάχες του λεσβιακού εμφυλίου. Η επετειακή αυτή αναφορά ας είναι μνημόσυνο στους πεσόντες αδερφούς, ένθεν και ένθεν, και πηγή ιστορικής διδαχής για το αιματοκύλισμα του λαού μας από τη συνδυασμένη δράση του διεθνούς ιμπεριαλισμού και του ντόπιου μοναρχοφασισμού.

19 Φλεβάρη 1948. Στρατοπεδέψαμε κάπου ανάμεσα Κατερίνες και Καμίνια. Όλο το Καβακλί και πέρα ο Λεπέτυμνος και όπου έφτανε το μάτι, χιόνια!
Μερικοί, όσοι πρόλαβαν, βολεύτηκαν σε κάτι καλύβια. Οι άλλοι, τ’ είχες Γιάννη, τ’ είχα πάντα! Στρώμα έχω τα χορτάρια και προσκέφαλο τη γη. Λίγα κλαδιά στο χιόνι, μια προβιά πάνω για σκέπασμα, άλλος μια παλιά χλαίνη ή κουβέρτα, άλλος μόνο με το σακάκι του… και μη χειρότερα. Σ’ ένα τέτοιο «κρεβάτι» με βρήκε ο Παναγιώτης Παρασκευαΐδης, ο υπαρχηγός μας. Με πληροφόρησε ότι αύριο θα καταλάβουμε τον Κλομηδάδο (Νάπη)... για ανεφοδιασμό. Και ύστερα δρόμο για τον Καβουροπόταμο (απάτητα ρουμάνια και δάση, που ούτε ο διάβολος δεν πατά). Και ήθελε από μένα να προετοιμάσω τους ανταρτοεπονίτες να γιορτάσουμε εκεί στις 23 του μήνα την 5η επέτειο της ΕΠΟΝ. Αυτά είπε, μ’ έδωσε τσιγάρο κι έφυγε…
Η ματιά μου συνόδεψε για λίγο τα βήματα που χάθηκαν στο σκοτάδι… κουκουλώθηκα να ανάψω το τσιγάρο… τράβηξα κάνα δυο ρουφηξιές να ζεσταθώ και η σκέψη γύρισε στο πολύ κοντινό παρελθόν. Τότε που τον γνώρισα.

Μόλις γύρισε απ’ τα σύρματα της Μέσης Ανατολής. Ένα ξερακιανό ψηλό παλικάρι. Ευγενική φυσιογνωμία και αποφασιστική. Η φήμη που τον συνόδευε μιλούσε για ηγετική μορφή του αντιφασιστικού αγώνα εκεί κάτω. Που τον συνέχισε χωρίς ανάσα μόλις πάτησε το πόδι στη Μυτιλήνη. Ενάντια στον καινούριο και χειρότερο κατακτητή. Την αγγλοαμερικάνικη νέα τάξη πραγμάτων.

Η επιχείρηση έγινε στις 20 Φλεβάρη το βράδυ, όπως σχεδιάστηκε. Οι κάτοικοι μάς υποδέχτηκαν με καλοσύνη και πρόθυμα μας πρόσφεραν ό,τι είχαν. Τα πολλά όμως ήταν από επίταξη των εύπορων του χωριού.
Κατά τα μεσάνυχτα, με 7-8 ζώα φορτωμένα, φύγαμε…
Όμως αλλού ήταν το πρόγραμμα να φτάσουμε και να λημεριάσουμε και αλλού μας βρήκε το ξημέρωμα. Το πυκνό χιόνι μάς καθυστέρησε πάνω από δυο ώρες.

Μπαραντίσαμε σε μια δασώδη πλαγιά του χειμάρρου Σεϊτάν Ντερέ (Διαβολόρεμα). Τα πρώτα νερά που διαλέγουν αυτό το δρόμο, για το ταξίδι προς τη μάνα τους τη θάλασσα, ξεκινούν πολύ πιο πάνω. Απ’ το βουνό Ταύρο και του Καρατζά τον κάμπο. Σμίγουν πιο κάτω με άλλα απ’ τις Φεράνες και τις πλαγιές της Κοκάλας, κατεβαίνουν με φούρια μερικά ακόμα χιλιόμετρα, περνούν το γεφύρι του Καντρί και καταλαγιάζουν στον κόλπο της Καλλονής.

Δύσβατα, ρουμανιασμένα και απρόσιτα αυτά τα μέρη, πολλές φορές μας πρόσφεραν ασφαλές καταφύγιο. Τώρα όμως ανάθεμα το χιόνι…
Ένα ολόκληρο μονοπάτι που αφήσαμε πίσω έφερε κατευθείαν απάνω μας τον 1ο Λόχο Χωροφυλακής Αγίας Παρασκευής, ενισχυμένο με τους μισθοφόρους μάυδες της περιοχής (διοικητής ο υπομοίραρχος Βαριάς). Μας αιφνιδίασαν - απροσεξία του σκοπού μας. Δεν προλάβαμε να βάλουμε μπουκιά στο στόμα μας. Εγκαταλείψαμε τα πολλά απ’ τις κουμπάνιες, αρπάξαμε ό,τι προλάβαμε και δρόμο να πιάσουμε την κορυφή. Η πλαγιά όμως που οδηγούσε πάνω ήταν τελείως γυμνή, με μικρά καχεκτικά ρείκια. Χιλιάδες και χιλιάδες σφαίρες μάς κυνήγησαν…

Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτή την εικόνα. Δεκάδες μαχητές να προχωρούν με άλματα, να πέφτουν, να σηκώνονται, να κάνουν λίγα σάλτα και πάλι να ξαναπέφτουν. Έλεγες πως κάποιος δεν θα ξανασηκωθεί. Εκείνος, ο άλλος, εγώ…
Τελικά ανεβήκαμε και – απίστευτο – χωρίς κανένα θύμα.
Τσιπλάκ Τεπέ (Γυμνό Λόφο ή Γυμνό Ύψωμα) λένε οι ντόπιοι την τοποθεσία που οχυρωθήκαμε.

Όμως εδώ βρεθήκαμε περικυκλωμένοι από όλες σχεδόν τις δυνάμεις του νησιού, με επικεφαλής τον ανώτερο διοικητή Τσιτούρα. Εκτός απ’ το απόσπασμα της Βαριάς, είχαν καταφθάσει η διλοχία και μάυδες απ’ την Αγιάσο υπό το μοίραρχο Μάλλιο, δυο λόχοι και μάυδες με τους μοιράρχους Σιδερίδη και Λάζο, ο ανθυπασπιστής Γαβρέλλος με δυο διμοιρίες, όλοι οι άνδρες των δυο αστυνομικών τμημάτων της πόλης μαζί κι οι γραφιάδες. Ακόμα και το Τμήμα Ασφάλειας κουβαλήθηκε. Και όλοι αυτοί ενάντια σε γύρω στους 50 αντάρτες.

Παναγιώτης Παρασκευαϊδης

Η μάχη βάσταξε όλη τη μέρα… Η άμυνα κράτησε γερά. Και η ευεργετική νύχτα θα μας έβρισκε με ένα νεκρό (Νίκο Λύκο απ’ τη Μυτιλήνη) και τρεις τραυματίες (Μιχάλη Λιαρούτσο, Μιχάλη Ζουρέλη, Πάνο Παρασκευαΐδη). Απ’ τον αντίπαλο, όπως μάθαμε αργότερα, σκοτώθηκε ο χωροφύλακας Ιωάννης Κωστούρος και ο «άνευ θητείας» Προκόπης Κουλάνης απ’ την Αγιάσο. Επίσης τραυματίστηκαν βαριά και μεταφέρθηκαν στο Βοστάνεο οι χωροφύλακες Π. Τσούνης και Ευάγγελος Λεβεντέλλης.

Όμως τότε έγινε το κακό… Οι 5-6 σύντροφοι που παιδεύτηκαν από νωρίς διακόσια μέτρα πιο κάτω από μας, στην απόπειρά τους να ξεφύγουν προς το ποτάμι, δέχτηκαν δικά μας πυρά. Αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω. Και έπεσαν πάνω στον εχθρό, που είχε καταλάβει εντωμεταξύ τη θέση τους.
Ελευθερέλλης Πολύκαρπος απ’ την Αρίσβη, Παπαγιάννης Γιάννης απ’ τη Θερμή, Παρασκευαΐδης Παναγιώτης ή Νάσος απ’ την Αγία Παρασκευή – κάτοικος Μυτιλήνης, Τζανής Γιάννης απ’ τα Βασιλικά. Τέσσερα ακόμα ονόματα στο ματωμένο κατάλογο, των υπέρ του λαού και της πατρίδας πεσόντων. Σχεδόν αμέσως η νύχτα σκέπασε τον «κρανίου τόπο».

Δυο μέρες μετά την αιματηρή μάχη. Οι αντάρτες, αφού στο σκοτάδι κατάφεραν να ξεφύγουν, από κει που ήταν καθηλωμένοι όλη τη μέρα, έχασαν την επαφή μεταξύ τους και πήραν διάφορες κατευθύνσεις. Μια μεγάλη ομάδα με τον Θεοδοσίου κατέφυγε στη θέση Καβλιά, ανάμεσα Πηγής – Θερμής. Ο Πασχαλιάς με άλλους, αφού έστειλε με συνοδούς (Λευτέρη Παπαθανασίου και Στρατή Διαμαντίδη) τον βαριά πληγωμένο Λιαρούτσο στη Μυτιλήνη, κινήθηκε για την περιοχή Αγιάσου. Εμείς, καμιά δεκαριά, τραβήξαμε για τον Καβουροπόταμο…

Νύχτα, 23 του Φλεβάρη. Η θέση που διαλέξαμε επέτρεπε λίγη φωτιά. Καθίσαμε γύρω αμίλητοι.
Κάποιος είχε γλυτώσει στον ντουρβά του λίγο ψωμί. Ένας άλλος λίγες ελιές. Τα μοιράσαμε. Όμως έμειναν στα χέρια μας. Το στόμα δεν άνοιγε. Η σκέψη στους χαμένους. Και οι άλλοι; Τι απέγιναν άραγε;
Ξαφνικά θυμήθηκα πως σήμερα ήταν η 5η επέτειος της ΕΠΟΝ. Και την επιθυμία του Παρασκευαΐδη – την τελευταία επιθυμία του – να τη γιορτάσουμε.
Έτσι, για τιμή και για μνημόσυνο, κουβεντιάσαμε για την ιστορική αυτή οργάνωση, που σε στιγμές δύσκολες για την πατρίδα οργάνωσε και καθοδήγησε το σύνολο σχεδόν της ελληνικής νεολαίας.
Ύστερα, σαν ψίθυρος, το πένθιμο εμβατήριο «Επέσατε θύματα, αδέρφια εσείς…»

Το φεγγάρι, ψυχρό και αδιάφορο για τα βάσανα της γης, ακούμπησε για λίγο στην αντικρινή κορυφή και χάθηκε. Καταπόδι ο Αποσπερίτης. Που σε λίγες ώρες, σκαλώνοντας απ’ την ανατολή με το βαφτιστικό Αυγερινός, θα έσερνε ξοπίσω του την καινούρια μέρα. Μια ακόμα μέρα με παγωνιά και πείνα – και ίσως πάλι αίμα – για τους «εν ερημίαις και όρεσι», που πάσχιζαν να σταθούν όρθιοι, κουβαλώντας στους ώμους την τιμή και τη ζωή ενός λαού που δεν ομολόγησε «πέκι, εφέντημ’» στους καινούριους δυνάστες.

(Γιώργος Αθ. Σκούφος «Σελίδες του Αγώνα» σελ. 126-130, Ν.Ε 299/4-3-1998)