«Ο Κωστής μου τ΄ αποφάσισε και ήρθε και με γύρεψε. Προχτές, το Σάββατο, γίναν και οι αρραβώνες….
Στον ασημένιο δίσκο, για να κεράσουμε το γαμπρό βάλαμε το καλό δισκομάντηλο, το πετσετάκι του δίσκου, και τρία γλυκά κουταλιού, το καθένα με τη σημασία του: πράσινο ορνιό για την ελπίδα, κόκκινο πελτέ για χαρά κι αγάπη, κίτρινη τσουτσούφα για ευτυχία και πλούτη.
Καλέσαμε τον παπά και τους στενούς συγγενείς για να γίνουν όλα σωστά όπως είναι τα έθιμα μας. Με το που μπήκε ο Κωστής στο σπίτι μας έκανε μια μετάνοια στη μάνα, της φίλησε το χέρι και της έδωσε μια λίρα. Έτσι είναι το έθιμο, για να μη μιλάει η πεθερά και να σκεπάζει το ζευγάρι…»
Και κάπως έτσι σαν ένα παραμύθι η ιστορία και η λαογραφία πλέκονται με τη γαστρονομία και συνθέτουν ένα λεύκωμα βιβλίο συνταγών που θα αποτελέσει παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Το κομμάτι αυτό αποτελεί ένα απόσπασμα από το βιβλίο της Ηλιαχτίδας Μανταμάδου, τον δραστήριο Φυσιολατρικό Πολιτιστικό Σύλλογο της Κοινότητας που είναι στη διαδικασία της επιμέλειας και πρόκειται να εκδοθεί στα τέλη του 2021. Μιλήσαμε με τις γυναίκες του Συλλόγου και μας είπαν για το βιβλίο, τις νοστιμιές του Μανταμάδου και μας έδωσαν και συνταγές.
Το βιβλίο μας είχε σαν αφετηρία το ημερολόγιο του 2019 που περιλάμβανε 24 ντόπιες συνταγές. Η απήχηση που είχε αλλά και η πλούσια κουζίνα του τόπου μας, μας ώθησε στη συγκέντρωση κι άλλων συνταγών περίπου 80 και στην καταγραφή τους σε ένα λεύκωμα. Κολοκυθόπιτα, λαχανοντολμάδες, μπακαλιάρος με τα πράσα, σφουγγάτο, σύκα γεμιστά, μυζηθροχαλβάς είναι μερικές από τις συνταγές που παρουσιάζονται στο λεύκωμα μας· συνταγές που γεννήθηκαν μέσα από αιώνες ιστορίας σε ένα από τα πιο πλούσια σταυροδρόμια Ανατολής και Δύσης, γεύσεων και πολιτισμών. Ένα μωσαϊκό απολαύσεων μέσα από το οποίο ξεδιπλώνεται ταυτόχρονα η ιστορία μας.
Ο Μανταμάδος, παρουσιάζει μεγάλο λαογραφικό, ανθρωπολογικό και γαστρονομικό ενδιαφέρον. Εδώ, οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια της ελιάς και την κτηνοτροφία. Τα βασικά χαρακτηριστικά της κουζίνας τους σχετίζονται με τη χρήση εκλεκτών κρεάτων, γαλακτοκομικών, οσπρίων και λαχανικών και ακολουθούν τις εποχές του έτους. Στην κουζίνα του Μανταμάδου περιλαμβάνονται συνταγές που γεννήθηκαν από τη γαστρονομική ώσμωση Μικρασιατών και ντόπιων κατοίκων.
Γεύσεις εξαιρετικής νοστιμιάς και υψηλής διατροφικής αξίας, φτιαγμένες με παραδοσιακές πρώτες ύλες. Υλικά που ώθησαν τους κατοίκους να τα αξιοποιήσουν, στο έπακρο, και να τα τελειοποιήσουν, για να καλύψουν τις ανάγκες κάθε εποχής.
Ο Φυσιολατρικός – Ανθρωπιστικός Σύλλογος «Ηλιαχτίδα» προσπάθησε να διαφυλάξει την μνήμη και να συνταιριάσει το παλιό με το καινούριο. Η νέα γενιά προσέγγισε την παλιά και κείνη την αγκάλιασε με πάθος. Στόλισε τις καλές τις κάμαρες και έστρωσε τα καλά εργόχειρα για να μοιραστεί με περισσή αγάπη ένα κομμάτι της μνήμης και μαζί της ιστορίας αυτού του τόπου. Η ημερολογιακού τύπου αφήγηση της πλασματικής ηρωίδας, της Μυρσίνης, δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη να γνωρίσει μέσα από μαγειρικές συνταγές, τις περιστάσεις, τα ήθη και τα έθιμα που συνόδευαν κάθε γεύση και μυρωδιά αυτού του τόπου. Γιορτές, αγροτικές εργασίες, πανηγύρια, λαϊκά έθιμα, δοξασίες και κοινωνικές εκδηλώσεις παρουσιάζονται σαν ένα γευστικό μωσαϊκό που καλύπτει ένα ημερολογιακό έτος – το πιο σημαντικό στη ζωή της ηρωίδας.
Η αφήγηση συγκροτήθηκε μέσα από τις προφορικές μαρτυρίες, τη ζεστή φιλοξενία και τις μαγειρικές άξιων νοικοκυρών. Γυναικών με δυναμισμό και σεβασμό στις αξίες και τις παραδόσεις του τόπου τους. Τα πιάτα μαγειρεύτηκαν και φωτογραφήθηκαν ειδικά για την περίσταση προσεγγίζοντας την μαγειρική με μια καλλιτεχνική ματιά. Και πως αλλιώς θα μπορούσε να γίνει αυτό, αφού ο τόπος και η κουζίνα – με την ευρύτερη έννοια - είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη ζωή, την καθημερινότητά, τις χαρές και τις λύπες των κατοίκων. Το φαγητό λειτουργεί ως μέσο κοινωνικοποίησης και σύσφιξης των κοινωνικών σχέσεων. Και εμείς του δώσαμε την αξία που του αρμόζει.
Ορνιός (γλυκό κουταλιού)
Συνταγή: Μαρικούλα Κοντάρα
Υλικά:
50 ορνιοί
5 ποτήρια ζάχαρη
2 ¼ ποτήρια νερό
λίγα αμύγδαλα ή κουκουνάρια ασπρισμένα
λίγα γαρύφαλλα
μίση κουταλιά σούπας ξινό
γαλαζόπετρα μέχρι ένα φασόλι
Εκτέλεση:
Διαλέγουμε τους ορνιούς, τους καθαρίζουμε και κάνουμε μια τρυπούλα με ένα καρφί στο κάτω μέρος για να βγουν τα σποράκια τους. Τους βάζουμε σε αρκετό νερό να πάρουν μία πρώτη βράση και πετάμε το νερό. Έτσι όπως είναι ζεστοί, τους ρίχνουμε σε νερό στο οποίο έχουμε λιώσει τη γαλαζόπετρα και τους αφήνουμε για μίση ώρα περίπου. Τους ξεπλένουμε καλά και τους ξαναβράζουμε λίγο. Καταλαβαίνουμε ότι είναι έτοιμοι αν τους τσιμπήσουμε με μια οδοντογλυφίδα και αυτό πέσει από αυτή. Τους στραγγίζουμε, αφήνουμε να κρυώσουν και τους βάζουμε όρθιους σε πετσέτα να στεγνώσουν όλη τη νύχτα. Στο κάτω μέρος του ορνιού τρυπώνουμε ένα αμύγδαλο ή κουκουνάρι και ένα γαρύφαλλο. Βράζουμε τη ζάχαρη με το νερό, το ξινό ώσπου να γίνει σιρόπι, το αφήνουμε να κρυώσει, ρίχνουμε μέσα τους ορνιούς και τους βράζουμε σε δυνατή φωτιά.
Tip: Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή το καθάρισμά τους για να μην αλλοιωθεί το σχήμα τους.
Μπακαλιάρος με πράσα
Συνταγή Ελισάβετ Καρούλη
Υλικά:
1 κιλό μπακαλιάρος παστός
1 ½ κιλό πράσα
2 μεγάλα κρεμμύδια ψιλοκομμένα
1 κλωνάρι σέλινο
2 ντομάτες ή 1 κουταλιά πελτέ
1 φλυτζάνι τσαγιού λάδι
αλάτι
πιπέρι
Εκτέλεση:
Ξαλμυρίζουμε καλά τον μπακαλιάρο, αλλάζοντας κάθε λίγο το νερό τουλάχιστον μία μέρα πριν. Εάν δεν έχει ξαλμυρίσει καλά τον βάζουμε για λίγο σε καυτό νερό. Κόβουμε τα πράσα σε ροδέλες . Τσιγαρίζουμε τα κρεμμύδια με λίγο νερό και λίγο λάδι και στη συνέχεια ρίχνουμε μέσα τα πράσα και το σέλινο χοντροκομμένο, σε σιγανή φωτιά ανακατεύοντάς τα μέχρι να μαραθούν καλά. Υστέρα βάζουμε λίγο λάδι ακόμα, σάλτσα, πιπέρι και νερό και τα αφήνουμε να μισοβράσουν.
Μετά αφού βγάλουμε το δέρμα ρίχνουμε τον μπακαλιάρο μέσα στα μισοβρασμένα πράσα. Συνεχίζουμε το βράσιμο μέχρι το φαγητό μας να είναι έτοιμο.