Δεύτερη ημέρα της δίκης στο Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Βορείου Αιγαίου για την υπόθεση της ERCI, με το δικαστήριο να ακούει για πολλές ώρες τον διευθυντή Ασφάλειας, κ. Μιχάλη Δουλαβέρη, να περιγράφει πώς ξεκίνησε η έρευνα σε βάρος των διασωστών κατηγορουμένων, αλλά και τη συντονισμένη προσπάθεια της υπεράσπισης να αποδομήσει τον τρόπο με τον οποίο «χτίστηκε» η κατηγορία περί εγκληματικής οργάνωσης και παράνομης διευκόλυνσης εισόδου προσφύγων και μεταναστών.

Στο εδώλιο βρίσκονταν συνολικά 24 κατηγορούμενοι και κατηγορούμενες, 8 εξ αυτών παρόντων αντιμέτωποι με βαρύτατες κατηγορίες – από συγκρότηση και ένταξη σε εγκληματική οργάνωση και διευκόλυνση εισόδου υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελλάδα, κατ’ επάγγελμα και κατ’ εξακολούθηση, μέχρι νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα. Το δικαστήριο συνεχίζει να εξετάζει αν η ανθρωπιστική δράση στη θάλασσα μπορεί να ταυτιστεί νομικά με τη «διευκόλυνση» των διακινητών.

Η κατάθεση του διευθυντή Ασφάλειας

Ο κ. Δουλαβέρης κατέθεσε ότι κλήθηκε από το Λιμενικό όταν συνελήφθησαν «δύο ξένοι», η Σάρα Μαρντίνι και ο Σον Μπίντερ, «σε αυτοκίνητο που είχε νοικιάσει η ERCI» και, όπως είπε, «έφερε πλαστές πινακίδες στρατιωτικού τύπου». Σύμφωνα με την κατάθεσή του, στο όχημα και σε επακόλουθη κατ’ οίκον έρευνα βρέθηκαν κινητά τηλέφωνα και ασύρματοι, τα οποία αποτέλεσαν και τη βάση για την περαιτέρω προανακριτική διερεύνηση.

Ο μάρτυρας υποστήριξε ότι από την ανάλυση των τηλεφωνικών συνομιλιών και των ανταλλαγών μηνυμάτων σε εφαρμογές, προέκυψαν «34 συνομιλίες για μεταναστευτικές ροές», στις οποίες –όπως είπε– τα μέλη της οργάνωσης «γνώριζαν αν είναι σπασμένη η βάρκα, καθώς και τον ακριβή αριθμό των επιβαινόντων αλλοδαπών». Κατά τον ίδιο, υπήρξε διασταύρωση με τα αρχεία αφίξεων του Λιμενικού, από την οποία «διαπιστώθηκε αντιστοίχηση».

Παρουσιάζοντας την εικόνα της υπόθεσης, ο διευθυντής Ασφάλειας υποστήριξε ότι «από τους διαλόγους προκύπτει πως τους κατεύθυναν» και ότι οι κατηγορούμενοι «είχαν αγωνία να τελεσφορήσει η μεταναστευτική ροή». Αντίθετα, όπως τόνισε, «σκοπός του Λιμενικού είναι η έγκαιρη περισυλλογή ανθρώπων», ενώ σκοπός των διακινητών «είναι να φτάσει πάση θυσία η βάρκα, γιατί κανένας μετανάστης δεν έχει έρθει δωρεάν».

Ο ίδιος περιέγραψε το οικονομικό σκέλος της διακίνησης λέγοντας ότι «κάθε μετανάστης για να μπει σε μια βάρκα πληρώνει 3.000 έως 5.000 ευρώ» και ότι τα χρήματα δεν δίνονται «στο χέρι», αλλά σε γραφεία στην Τουρκία που συνεργάζονται με τους διακινητές και «ξεκλειδώνουν» τα ποσά όταν η βάρκα φτάσει στην ελληνική ακτή. Υπό αυτό το πρίσμα υποστήριξε ότι η ERCI και άλλες ΜΚΟ, «γνωρίζοντας πότε ξεκινά και πότε φτάνει η βάρκα, εξυπηρετούσαν συμφέροντα δουλεμπόρων, γιατί και οι δύο πλευρές ήθελαν να τελεσφορήσει η ροή».

Σκληρή αντιπαράθεση με την υπεράσπιση

Κεντρικό σημείο της αντιπαράθεσης αποτέλεσε το ερώτημα «από πού κι ως πού είχαν γνώση πόσοι επιβαίνουν», με τον μάρτυρα να υποστηρίζει ότι «το Λιμενικό ποτέ δεν ήξερε εκ των προτέρων» τον ακριβή αριθμό.

Ο συνήγορος υπεράσπισης κ. Ζαχαρίας Κεσσές παρενέβη επανειλημμένα, ζητώντας από τον μάρτυρα να περιοριστεί στα πραγματικά δεδομένα και όχι σε συμπεράσματα. «Φαίνεται ότι έχετε μένος», σχολίασε απευθυνόμενος στον κ. Δουλαβέρη, ενώ σε άλλο σημείο ανέφερε πως «σήμερα είδαμε μια παράσταση που έχει να κάνει με τις προκαταλήψεις του» και πρόσθεσε απευθυνόμενος στο δικαστήριο: «Αν μπορούσε να τους δικάσει ο ίδιος, θα το έκανε, κύριε πρόεδρε». Ωστόσο ο κ. Δουλαβέρης εξήγησε ότι έκανε έρευνα όπως του είχε υποδείξει η Εισαγγελία.

Στο επίμονο ερώτημα αν η υπηρεσία διαπίστωσε ποιες ήταν οι πηγές πληροφόρησης των κατηγορουμένων, ο μάρτυρας απάντησε: «Τις ψάξαμε, αλλά δεν τις βρήκαμε, ας μας τις πουν οι κατηγορούμενοι». Ο κ. Κεσσές του υπενθύμισε ότι οι εντολείς του έχουν δηλώσει επανειλημμένα πως βασικές πηγές πληροφόρησης ήταν online πλατφόρμες, φωτογραφίες που οι ίδιοι οι πρόσφυγες ανέβαζαν μέσα από τις βάρκες και συγγενείς που ήδη διέμεναν στους καταυλισμούς. «Το διαψεύδετε;» ρώτησε. Ο μάρτυρας επέμεινε πως «έχει γίνει έρευνα ότι διευκόλυναν τους δουλέμπορους», αλλά παραδέχθηκε ότι δεν γνωρίζει αν υπήρξε άλλη συγκεκριμένη πηγή πληροφόρησης, ούτε αν οι κατηγορούμενοι έλαβαν κάποιο όφελος για τις καταγραφές και τις 11 συνομιλίες που αναφέρονται στη δικογραφία.

Χαρακτηριστικός ήταν και ο διάλογος για τις κρυπτογραφημένες εφαρμογές. «Εσείς έχετε ομάδες WhatsApp, Viber;» ρώτησε ο κ. Κεσσές. «Ναι βεβαίως, με τη δουλειά μου, με την οικογένειά μου», απάντησε ο μάρτυρας, διευκρινίζοντας ότι σε αυτές μπορούν να συμμετέχουν περίπου 200 μέλη. «Άρα γιατί σας φαίνεται περίεργο;» αντέτεινε ο συνήγορος, όταν ο κ. Δουλεβέρης είχε προηγουμένως εστιάσει στον αριθμό των συμμετεχόντων και στις αλλαγές συνθέσεων στις ομάδες των ΜΚΟ.

Ο κ. Κεσσές ρώτησε ακόμη γιατί, από 445 άτομα που εμφανίζονται σε σχετικές ομάδες συνομιλιών, επιλέχθηκαν τελικά δύο ως «κομβικά» πρόσωπα. «Γιατί αυτούς εντοπίσαμε», απάντησε ο μάρτυρας. Στην ερώτηση αν γνώριζε ότι στις ίδιες ομάδες συμμετείχαν και στελέχη της Ύπατης Αρμοστείας, ο κ. Δουλεβέρης παραδέχθηκε: «Δεν το ξέρω, τώρα το έμαθα από εσάς».

Παρεμβάσεις συνηγόρων και οι ρόλοι των κατηγορουμένων

Η δικηγόρος κ. Παπακυριακίδου τόνισε από την πλευρά της ότι ο Σον Μπίντερ και η Σάρα Μαρντίνι «έδωσαν τους κωδικούς των κινητών τους αμέσως στο Λιμενικό για να τα ελέγξει», επισημαίνοντας ότι δεν υπήρξε προσπάθεια απόκρυψης στοιχείων.

Η συνήγορος της κ. Αλέξου αναφέρθηκε σε συνομιλία της 3/2/2018, ζητώντας από τον μάρτυρα να διευκρινίσει τον ρόλο της. Ο κ. Δουλεβέρης αναγνώρισε ότι, παρότι εμφανίζεται ως διευθύντρια προγράμματος της ERCI, «από τα μηνύματα δεν προκύπτει ότι είχε γνώση» για παράνομες ενέργειες. Για τον κ. Κρέμερ παραδέχθηκε ότι «δεν είχε καμία σχέση στις συνομιλίες» που περιλαμβάνονται στο βασικό σώμα της δικογραφίας.

Η δικηγόρος κα Μασουρίδη, συνήγορος του κ. Βλαχόπουλου, ρώτησε ευθέως: «Έχει κάποια σχέση ο Βλαχόπουλος με την ERCI;». «Όχι», απάντησε ο μάρτυρας, σημειώνοντας ότι είχε «δική του ΜΚΟ για να μοιράζει ρούχα» και ότι βρισκόταν απλώς σε κάποια από τα κοινά γκρουπ με μέλη της ERCI. «Αν ήταν εγκληματίες ο Βλαχόπουλος και ο Μπαρτοκομέο, θα έλεγαν να ειδοποιηθεί άμεσα το Λιμενικό;» ρώτησε σε άλλο σημείο η συνήγορος, αναφερόμενη σε συνομιλίες όπου προτρεπόταν άμεση ειδοποίηση των αρχών.

Ο συνήγορος του Αφγανού κατηγορούμενου, κ. Γιάννης Ιερόπουλος, έθεσε το ερώτημα «ποιο είναι το παράνομο όφελος από το να πηγαίνει κάποιος να βοηθά;», επισημαίνοντας ότι δεν έχει τεκμηριωθεί υλικό κέρδος για τους εθελοντές.

Ο ίδιος ο κατηγορούμενος Νάσος Καρακίτσος απηύθυνε ερωτήσεις στον μάρτυρα για το «χάος που υπήρχε» πριν από την επίσημη καταγραφή των ΜΚΟ σε λίστα της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και ρώτησε αν η αστυνομία είχε συμμετοχή στις διασώσεις. «Όχι», απάντησε ο κ. Δουλεβέρης. Ο μάρτυρας αναγνώρισε στη συνέχεια ότι ο κατηγορούμενος «συνεργάστηκε απόλυτα, βρισκόταν στην Αθήνα και ήρθε στη Μυτιλήνη να παραδοθεί» και κατέθεσε ότι παρέδωσε ο ίδιος το λάπτοπ του και κρατήθηκε.

Σε άλλο σημείο της κατάθεσής του, ο μάρτυρας αναγνώρισε ότι οι κατηγορούμενοι «μάθαιναν ξένες γλώσσες στους μετανάστες, συνέδραμαν στην καθαριότητα, μάθαιναν κολύμβηση στα παιδιά» και ότι «τους ήξεραν όλοι στην πρώτη υποδοχή».

Μάρτυρες υπεράσπισης και το ανθρωπιστικό αποτύπωμα

Μετά την ολοκλήρωση των μαρτυριών κατηγορίας, το δικαστήριο προχώρησε στα αναγνωστέα, που αφορούν κυρίως συνομιλίες μεταξύ διασωστών, Λιμεναρχείου και Αστυνομίας, καθώς και πλάνα διασώσεων, και άρχισε να ακούει μάρτυρες υπεράσπισης.

Εργαζόμενος σε δομή φιλοξενίας κατέθεσε ότι πολλές πληροφορίες για επερχόμενες βάρκες προέρχονταν από ανθρώπους που ζούσαν ήδη στο καμπ και περίμεναν συγγενείς τους. Όταν ερχόταν η πρώτη βάρκα, «οι επιζώντες μας έλεγαν πόσα ακόμα άτομα ήταν στη θάλασσα και ποιες άλλες βάρκες ανέμεναν», εξηγώντας έτσι πώς μπορούσε να υπάρχει εκ των προτέρων εικόνα για αφίξεις.

Δεύτερη μάρτυρας υπεράσπισης, σύζυγος Ολλανδού κατηγορούμενου, περιέγραψε τη δική τους διαδρομή προς τον εθελοντισμό: ο κατηγορουμενος έχει επιβιώσει δύο φορές από καρκίνο, ενώ το 2015 ο νεότερος γιος τους σκοτώθηκε σε τροχαίο. «Όταν σου συμβαίνουν τέτοια τραγικά πράγματα, αρχίζεις και αναρωτιέσαι αν τα λεφτά στην τράπεζα και το σπίτι είναι τα σημαντικότερα πράγματα», είπε. Ανέφερε ότι ο σύζυγός της ήταν ήδη εθελοντής στην Ολλανδία και, όταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Συρία, «ήθελε να βοηθήσει»: ερχόταν στη Λέσβο για δύο-τρεις εβδομάδες κάθε φορά, «για να μαζέψει ρούχα, να μαγειρέψει φαγητό, να μαζέψει σκουπίδια». Υπενθύμισε ότι ο πατέρας του ήταν Εβραίος πρόσφυγας το 1939 από την Τσεχοσλοβακία, φεύγοντας από τον ναζισμό.

Τρίτη μάρτυρας υπεράσπισης, συνεργάτης του Σον Μπίντερ, κατέθεσε ότι εργάζονταν εθελοντικά μαζί και ότι ο Σον είχε κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση των εθελοντών.

«Δεν μπορεί αυτοί οι άνθρωποι να είναι διακινητές»

Μιλώντας στην κάμερα του «Ν», η συνήγορος υπεράσπισης κ. Εβίτα Κυριακίδη εξήγησε ότι μέχρι στιγμής «έχουν καταθέσει όλοι οι μάρτυρες του κατηγορητηρίου – τέσσερις αστυνομικοί και μία μάρτυρας από την Ύπατη Αρμοστεία» και ότι η ακροαματική διαδικασία οδεύει προς το τέλος της, απομένουν όμως τα αναγνωστέα και οι μάρτυρες υπεράσπισης.

Αναφερόμενη στο σκέλος της υπόθεσης για τις πινακίδες του οχήματος, υπενθύμισε ότι το σχετικό αδίκημα είχε δικαστεί ως πλημμέλημα σε προηγούμενο δικαστήριο, όπου οι αλλοδαποί κατηγορούμενοι –μεταξύ των οποίων η Σάρα Μαρντίνι και ο Σον Μπίντερ– δεν έφτασαν ποτέ στην ουσία της κρίσης λόγω δικονομικών ζητημάτων (μη μετάφραση κλητηρίου θεσπίσματος). Για Έλληνες κατηγορούμενους υπήρξαν αθωωτικές κρίσεις. Το θέμα της πλαστότητας των πινακίδων, όπως είπε, «είναι από μόνο του πάρα πολύ ανόητο – για ποιον λόγο ένα όχημα που είχε παντού τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ERCI να έχει κρυμμένες από κάτω πλαστές στρατιωτικές πινακίδες;».

Η κ. Κυριακίδη επισήμανε ότι οι συνήγοροι έχουν «συνδεθεί πάρα πολύ» με τους κατηγορούμενους στα επτά χρόνια που διαρκεί η υπόθεση. «Είναι άνθρωποι διαμάντια, άνθρωποι που τους βλέπεις στα μάτια και λες “δεν μπορεί αυτοί οι άνθρωποι να είναι διακινητές”», είπε, αναφερόμενη ονομαστικά στη Σάρα, τον Σον, τον Νάσο Καρακίτσο και άλλους. Υπογράμμισε το βάρος που φέρουν: «Δεν είναι εύκολο να περνάνε τα χρόνια και εσύ να ζεις με το βάρος ότι είσαι ένας διακινητής και ότι συμμετέχεις σε μια εγκληματική οργάνωση».

Σε ερώτηση τι απαντά σε όσους ισχυρίζονται ότι «τόσοι άνθρωποι σώζανε ζωές και τίποτα δεν κάνανε, ούτε χρήματα παίρνανε, ούτε φέρνανε κόσμο εδώ – τα κάνανε όλα αυτά τσάμπα», απάντησε: «Δεν ξέρω τι να απαντήσω. Όταν η Σάρα Μαρτίνι κόντεψε να πνιγεί και αποφασίζει ένα χρόνο μετά να ξανάρθει στο νησί για να σώσει ανθρώπους που βρέθηκαν στην ίδια κατάσταση με αυτήν· όταν ο Σον παράτησε τις σπουδές του για να έρθει εδώ να βοηθήσει· όταν ο Νάσος Καρακίτσος παράτησε την προηγούμενη ζωή του και έμεινε εδώ… τι να πούμε; Ότι είχαν οικονομικό όφελος; Είναι τουλάχιστον γελοίο, ας μου επιτραπεί η έκφραση».

«Η αλληλεγγύη δεν είναι έγκλημα»

Η μητέρα του Σον, κ. Φανή Μπίντερ, που βρίσκεται και πάλι στη Λέσβο, δήλωσε ότι έχει έρθει τέσσερις φορές για τη δίκη. «Για πρώτη φορά αισθάνομαι ότι υπάρχει ελπίδα, ότι θα έχουμε ένα καλό αποτέλεσμα, ότι τα πράγματα πηγαίνουν στον σωστό δρόμο», είπε, στέλνοντας το μήνυμα ότι «η αλληλεγγύη δεν είναι έγκλημα».

Στο νησί βρίσκεται και ανταποκριτής του BBC Radio Current Affairs, ο Tim Whewell ο οποίος τόνισε ότι πρόκειται για «μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία ανθρώπων», αλλά και για υπόθεση με ευρωπαϊκή διάσταση: «Είναι σημαντικό όχι μόνο για τη Λέσβο, όχι μόνο για την Ελλάδα. Είναι σημαντικό για όλη την Ευρώπη, γιατί ουσιαστικά αποφασίζει σε ποιο επίπεδο μπορεί κάποιος να βοηθήσει πρόσφυγες και μετανάστες – ή όχι».

Η δίκη θα συνεχιστεί στις 15 Ιανουαρίου 2026 με την ολοκλήρωση των αναγνωστέων και την εξέταση των υπόλοιπων μαρτύρων υπεράσπισης, ενώ στην αίθουσα παρέμειναν για δύο μέρες σταθερά παρόντες εκπρόσωποι ανθρωπιστικών οργανώσεων και διεθνών μέσων ενημέρωσης, αλλά και μέλη της Συνύπαρξης και Επικοινωνίας στο Αιγαίο.